در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
با این حال محققان در تازهترین حرکت نوآورانه خود از ژندرمانی به عنوان نقطه عطف تحولات در عرصه درمان بیماریها کمک گرفتند و موفق به درمان یک بیماری ژنتیکی تهدیدکننده بینایی (LCA) شدند که با کاهش تدریجی قدرت بینایی در کودکان، موجب نابینایی آنها در سنین بزرگسالی میشود البته کاربرد این روش درمانی در این بیماری تا اخذ تاییدیه از سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) ، سه تا 5 سال دیگر وقت می گیرد.
ما به این بهانه پای صحبتهای دکتر علیرضا غفاریه ، جراح و متخصص چشم و عضو آکادمی چشمپزشکان آمریکا در ارتباط با چالشهای پیش روی ژندرمانی در چشم پزشکی نشستیم.
اولین سابقه ژندرمانی به چه زمانی باز میگردد؟
ژندرمانی، روش اصلاح ژنهای معیوب و عامل بیماری است. این روش درمانی در حال حاضر در مرحله تحقیقاتی است. در این مرحله شیوههای مختلفی برای اصلاح ژن مورد مطالعه مطرح است. مهمترین روش به این منظور قرار دادن یک ژن سالم، در ژنوم بیمار است.
جالب است بدانید اولین ژندرمانی در سال 1990 روی کودک 4 سالهای با بیماری نادر ژنتیکی نقص ایمنی شدید ترکیبی انجام شد. این بیمار به دلیل نداشتن سیستم ایمنی طبیعی باید در محیط استریل نگهداری میشد و مرتب دوز بالای آنتیبیوتیک مصرف میکرد. بر این اساس گلبولهای سفید بیمار گرفته و سپس در آزمایشگاه رشد داده شد و ژن سالم به گلبولها وارد و دوباره به بیمار برگردانده شد. مطالعات بعدی نشان داد سیستم ایمنی بیمار تقویت شده است و بیمار دوباره به زندگی عادی برگشت، اما این روش درمانی یک درمان مادامالعمر نبود و بیمار مجبور به تکرار درمان در هر چند ماه بود.
آیا آنچنان که محققان ادعا میکنند، میتوان در آینده نزدیک به این شیوه درمانی به عنوان یک روش موثر جایگزین نسبت به شیوههای درمانی کنونی نگریست؟
واقعیت این است که به سبب پیچیدگی بیولوژیکی بیش از حد ژندرمانی در انسان و نیز عدم شناخت کامل از بسیاری بیماریهای ژنتیکی، تاکنون امکان استفاده وسیع از ژندرمانی در انسان میسر نشده است. به علاوه بحث دیگری هم وجود دارد که همان بحث اخلاق پزشکی است.
آیا درمان نابیناییهای مادرزادی از طریق این شیوه عملی خواهد بود؟
موفقیت ژن درمانی اکنون امید دنیای پزشکی را برای درمان اختلالات بینایی بویژه در کودکان افزایش داده است. با این که آمار مبتلایان به عارضه ژنتیکی که مورد درمان قرار گرفتهاند بسیار پایین است، محققان بر این باورند که روش درمانی آنها ممکن است برای درمان انواع اختلالات بینایی، حتی آنهایی که مربوط به کهولت سن نیز می شود، قابل استفاده باشد.
در این روش، جایگزینی ژنهای معیوب با سالم چگونه صورت میگیرد و از چه ابزاری برای این منظور استفاده میشود؟
برای انتقال ژن درمانکننده از روشهای مختلفی استفاده میشود. ازجمله تزریق فیزیکی توسط میکرواینجکشن، انتقال توسط لیپوزومها و انتقال توسط ویروسها. در انتقال ویروسی از ویروسهای مختلف نظیر رترو ویروسها، آدنو ویروسها، لنتی ویروسها، هرپس ویروسها و AAV ویروسها یا ویروسهای بیخطر (Adeno - Associated Virus) استفاده میشود.
موفقیت ژن درمانی اکنون امید دنیای پزشکی را برای درمان اختلالات بینایی بویژه در کودکان افزایش داده است. با این که آمار مبتلایان به عارضه ژنتیکی که مورد درمان قرار گرفتهاند بسیار پایین است، محققان بر این باورند که روش درمانی آنها ممکن است برای درمان انواع اختلالات بینایی قابل استفاده باشد
ژنهای ویروس از یک ویروس بیخطر یعنی همان AAV ویروس خارج و سپس ژن درمانکننده بهجای آن جایگزین میشود. پس از تزریق این ویروسها به بیمار AAV ویروسها میتواند ژن درمانکننده را به سلولها انتقال دهد. حال پروتئین موردنیاز توسط سلولهای خود بیمار ساخته خواهد شد، همانگونه که اگر خود سلول DNA مربوطه را میداشت، عمل میکرد. این پروتئین یا وارد غشاء سلول میشود تا مورد استفاده خود سلول قرار گیرد یا توسط سلول ترشح میشود که مورد استفاده سلولهای دیگر قرارگیرد.
در عین حال برایمان بگویید که LCA که گویا به درمان ژنتیکی پاسخ مثبت داده است، چه نوع بیماریای است؟
یک بیماری ژنتیکی تهدیدکننده بینایی که به دلیل وجود نقص در ساختار تنها یک ژن ایجاد میشود. نقص در این ژن، شبکیه را از تولید پروتئینهایی که در حفظ سلامت گیرندههای نوری چشم نقشی حیاتی ایفا میکنند، بازمیدارد. در بسیاری از مبتلایان به این بیماری، کاهش دید از همان سالهای ابتدایی کودکی آغاز میشود و بیهیچ درمانی، بدونشک در نهایت نابینا خواهد شد.
به عنوان یک متخصص چشم، درمان بیماری LCA از طریق درمان ژنتیکی قطعی خواهد بود؟
بله، این شیوه درمان حاصل بیش از 20 سال تلاش روی نابینایی ارثی در موشها و سگهاست. بر این اساس میشود دارویی تولید کرد که بتواند توسط جراحان شبکیه برای درمان قطعی LCA مورد استفاده قرار بگیرد و با تمرکز روی درمان نقص در تک ژنهای کمیاب و با استفاده از این تکنیک به راهی تازه برای درمان بیماریهای چشمی شایعتری دست یافت.
درمان این بیماری از طریق تزریق ویروس حامل ژن سالم به سلولهای شبکیه چگونه صورت میگیرد؟
ویروس حامل رونوشتهایی از ژن سالم، در نزدیکی سلولهای پوششی رنگدانهای شبکیه تزریق میشود. ویروس به این سلولها متصل میشود و ژن جدید را با تزریق به درون سلول، جایگزین ژن ناقص پیشین میکند. در نتیجه پروتئینهای مورد نیاز ساخته شده و به سلولهای مخروطی و استوانهای چشم کمک میکنند تا جذب نور را آغاز کنند.
در این صورت آیا چشمانداز جدیدی در درمان بیماریهای مربوط به نابینایی باز خواهد شد؟
با ظهور ژندرمانی امیدهای تازهای برای بیماران فراهم شده است. ژندرمانی تحویل خود پروتئین درمانی نیست بلکه ژن آن پروتئین را تحویل بیمار میدهد. این ژن وارد سلولهای بدن شده و آنها را به کارخانههای کوچکی تبدیل میکند که پروتئین موردنیاز بیمار را تا مدتی طولانی برایش میسازد.
هماکنون متخصصان به کمک ژندرمانی یک گام به درمان کوررنگی نزدیکتر شدهاند. گروهی از دانشمندان توانستهاند توانایی تشخیص کامل رنگ را به میمونهای بالغی بازگردانند که بدون توانایی تمایز رنگهای قرمز و سبز متولد شده بودند. اگرچه هنوز باید مطالعات بیشتری صورت گیرد، ولی از همین روش ممکن است برای معالجه افرادی که دچار کوررنگی هستند، استفاده کرد. کوررنگی در انسانها دارای اشکال متفاوت است. رایجترین شکل آن عدم تمایز بین رنگ سبز و قرمز است که موروثی است و در آن نقصی که روی کروموزوم ایکس ژن تشخیص رنگ وجود دارد، به نسل بعد انتقال مییابد.
همچنین محققان با استفاده از ژن درمانی اقدام به درمان سرطان کردهاند، زیرا برخی ژنها باعث میشوند سلولهای سرطانی پروتئین خاصی را بیان کنند که به داروها حساستر شده یا توسط سلولهای ایمنی بهتر شناسایی شوند. این راهبرد باعث میشود شیمیدرمانی یا پاسخ ایمنی خود بیمار موثرتر عمل کند.
پونه شیرازی
گروه دانش
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم