الگو برداری از استادان بزرگ

این مسابقات بهانه‌ای شد تا با 2 برگزیده نخست در 2 رشته قرائت و حفظ قرآن کریم یعنی آقایان سیدمحمد جواد حسینی و شجاع زویدات گفتگویی داشته باشیم؛ دو فعال قرآنی که یکی از دیار شاه‌خراسان و دیگری از خاک گرم و صمیمی خوزستان نمایندگان موفق ایران اسلامی در این مسابقات بودند.

به عنوان پرسش نخست از آغاز فعالیت‌های قرآنی خودتان و استادانی که از مکتب آنها استفاده کرده‌اید سخن بگویید.

حسینی:‌ من قرائت قرآن را از دوران کودکی آغاز کردم و نخستین معلم و استاد من بردار بزرگ‌ترم آقا سیدحسن حسینی بودند که مراحل روخوانی و روانخوانی و همچنین بخشی از تجوید را نزد ایشان آموختم و به صورت حرفه‌ای‌تر نیز صوت و لحن را خدمت استاد آقا مصطفی جاویدی آموختم و چند سالی است که از محضر حاج سید مجتبی سادات فاطمی کسب فیض می‌کنم.

زویدات: من فعالیت‌های قرآنی را از دوران کودکی و به طور جدی از 9 سالگی آغاز کردم و خدا را شکر توفیق داشتم که پیش از ورود به دبیرستان حافظ کل قرآن کریم باشم. البته در خدمت استادان بزرگواری بودم که از آن جمله می‌توانم به استاد سید موسوی و استاد حسین ناصری اشاره کنم.

آقای حسینی از خانواده و بویژه برادر بزرگ‌ترشان به عنوان استاد یاد کردند. آقای زویدات در خانواده شما هم فرد دیگری بجز شما در این زمینه فعال هستند؟

زویدات: پیش از این خواهرم در حفظ قرآن مانند من فعال بودند که البته الان یک مقداری از فعالیت حرفه‌ای فاصله گرفته‌اند.

آقای حسینی شما متولد چه سالی هستید؟

1362.

آقای زویدات شما چطور؟

1366.

با توجه به سن و سال و جوانی که هر دو بزرگوار در این دوران هستید، آیا تجربه حضور در مسابقات مهم و بین‌المللی قرآن کریم را داشته‌اید یا این مسابقات تجربه نخستین شما بود؟

حسینی: این اولین دوره مسابقات بین‌المللی بود که در آن حضور داشتم و پیش از این تنها یک بار در مراسم حج توفیق داشتم که حضور داشته باشم و قرآن قرائت کنم؛ اما درمسابقات متعدد داخلی در سطح ملی و کشوری حضور داشتم مانند مسابقات بسیج، دانش‌آموزی، اوقاف و... که در آنها نیز رتبه اول را به دست آوردم.

زویدات: من قبلا در مسابقات بین‌المللی عربستان حضور داشتم که متاسفانه مقامی به دست نیاوردم اما در مسابقات کشور مصر سال گذشته خداوند یاری‌ام کرد و مقام اول را به دست آوردم. در زمینه مسابقات کشوری و داخلی هم شرکت کرده‌ام و مقام به دست آورده‌ام. مسابقات دارالقرآن کریم، دانش‌آموزی، دانشجویی و اوقاف و... از جمله مسابقات داخلی است که در آن شرکت و حضور داشته‌ام و رتبه گرفته‌ام.

سطح این دوره از مسابقات بین‌المللی را در تهران چگونه ارزیابی کردید؛ چون مسوولان برگزاری و سازمان اوقاف بر بالا بردن کیفیت این دوره تاکید داشتند؟

حسینی: به لحاظ کیفی قرائت‌ها خیلی بهتر شده بود و دلیلش هم این بود که با رایزنی‌های انجام شده با سفارتخانه‌ها و نهادهای قرآنی دیگر کشورها قاریانی معرفی شدند که سطح بالایی داشتند. به عنوان مثال قاری اندونزیایی که امسال رتبه دوم را کسب کرد سال گذشته در مسابقات بین‌المللی مالزی رتبه اول را به دست آورده بود و قاری بسیار خوبی بود. در مجموع فکر می‌کنم سطح مسابقات رشد چشمگیری پیدا کرده بود.

زویدات: بحمدالله سطح مسابقات امسال چه از نظر کیفی، چه از نظر حضور قاریان کشورهای مختلف و چه از نظر برنامه‌ریزی و اجرایی بسیار خوب بود. البته من مسابقات ایران را از بقیه کشورها دشوارتر می‌دانم ولی جوایزش در حد متوسط است؛ مثلا در مسابقات دبی (امارات) که به جایزه بزرگ معروف شده است نفر آخر تقریبا به اندازه نفر اول اینجا جایزه می‌گیرد.

آقای حسینی من روز اختتامیه در سالن حضور داشتم و قبل از آن که دور فینال آغاز شود با هریک از کارشناسان که صحبت می‌کردیم شما را با فاصله‌ای زیاد نفر نخست این مسابقات می‌دانستند و خب پس از پایان داوری‌ها نیز این پیش‌بینی به تحقق پیوست و شما قاطعانه و با امتیاز بالا مقام اول را به خود اختصاص دادید. آیا خودتان هم چنین پیش‌بینی داشتید؟

حسینی: ببینید مسابقات قرآن خیلی قابل پیش‌بینی نیست، چون یک لحظه است و ممکن است در آن لحظه صدای شما آماده نباشد یا گلو همراهی نکند. البته معمولا قاریان ایرانی که در مسابقات بین‌المللی شرکت می‌کنند چون نفر اول همان سال در بخش ملی هستند، آمادگی خوبی دارند و در رابطه با پرسش شما هم باید عرض کنم تا حدود زیادی خودم را جزو 3 نفر نخست می‌دیدم ولی این که حتما رتبه اول را به دست بیاورم نه، خیلی برایم مسجل نبود.

در داوری‌های هر بخش چه مولفه‌هایی بیشتر مورد نظر هیات داوران بود و خود شما در تمرین‌ها روی چه نکاتی بیشتر تکیه داشتید؟

حسینی: آیین نامه مسابقات از سوی سازمان اوقاف و چند تن از استادان بتازگی اصلاح و تدوین شده است که اتفاقا خیلی خوب هم این آیین‌نامه تدوین شده و بخش صوت و لحن و تجوید آن، بسیار کامل است؛ چون در آیین‌نامه قبلی، قاری به لحاظ لحنی خیلی محدود بود، یعنی در یک مقام فقط جواب می‌خواند یا فقط جواب و جواب بود ولی الان بحث فنی و استادانه خواندن هم مطرح است و این خیلی خوب است حتی با توجه به این آیین‌نامه استادان به معنای آیات و نوع لحن و خواندن آیات و فشارهایی که روی حروف و کلمات و آکسون‌ها اجرا می‌شود نیز خیلی دقت داشتند و فکر کنم اگر ما از استادان قدیمی مصری مانند استاد مصطفی اسماعیل، استاد منشاوی یا حتی از متاخرین شحات انور که خیلی متبحر هستند، به صورت دقیق الگوبرداری کنیم، موفقیت خوبی داشته باشیم.

زویدات: خب تمرین زیاد، پشتکار، استمرار و از همه مهم‌تر بهره بردن از استادان خوب نکاتی است که باید مورد توجه و تاکید حافظان قرار گیرد. داوران هم در مسابقات معمولا به صوت، لحن، تجوید و... توجه ویژه‌ای دارند.

آقای زویدات، امسال گویا برای نخستین بار تغییراتی در داوری مسابقات بین‌المللی در بخش حفظ رخ داد؛ درباره این تغییرات برای ما توضیح دهید و این که این تغییرات مثبت بود یا تاثیر منفی داشت؟

زویدات: سال‌های گذشته در جمع 3 سوال مطرح می‌کردند، اما امسال تعداد سوال‌ها به 4 مورد افزایش یافته بود که در دور مقدماتی 3 سوال و در نهایت یک سوال هم در مقابل جمع مطرح می‌شد. البته من فکر می‌کنم شیوه‌ای که قبلا برگزار می‌شد، بهتر بود. این شیوه شاید برای داوری بهتر باشد؛ ولی برای شرکت‌کنندگان خوب نیست در 3 سوالی که صبح و خارج از جمع پرسیده می‌شود، همه چیز در نظر گرفته نمی‌شود.

آقای حسینی، شما در پاسخ به پرسش قبل به الگوبرداری از قاریان مصری اشاره داشتید، آیا خود قاریان ایرانی، سبک خاصی ندارند که در جهان اسلام آنها را با این سبک یا مولفه بشناسند؟

حسینی: معمولا ذهنیتی که از قاریان ایرانی در جهان اسلام وجود دارد، این است که آنها قاریان ایران را خیلی خوش صدا و خوش لحن می‌دانند و همچنین می‌گویند قاریان ایران خیلی خوب تقلید می‌کنند.

در خصوص سبک هم ببینید الان به آن معنای واقعی در خود مصر هم سبک وجود ندارد، مثلا استاد عبدالفتاح تاروتی سبکشان نزدیک به شحات انور است، خب البته گوشه‌هایی هم از خودش اضافه کرده است.

کسانی مانند استاد مصطفی اسماعیل، استاد منشاوی، عبدالفتاح شعشاعی، شیخ محمد رفعت این بزرگان قرائت را به اوج رسانده‌اند یا به تعبیری سیراب کرده‌اند و اگر شما بخواهید گوشه‌ای در تلاوت اجرا کنید که در خواندن و قرائت این استادان مصری نباشد، خیلی دشوار است و شاید بتوان ادعا کرد که امروز کسی در ایران سبک خاص خودش را ندارد، البته ما قاریانی داریم که با صدای خاص خودشان و احساس خاص‌شان می‌خوانند. استادانی مانند حاج محمد آقای شاکرنژاد یا حاج سعید آقای طوسی یا حاج احمدآقای ابوالقاسمی ولی بیشتر در قالب تقلید است، لحن را که گوش می‌کنید و دقت می‌کنید، می‌بینید که تحت تاثیر استادان مصری است این نه‌تنها در مورد ایرانی‌ها که همه قاریان این گونه هستند و حتی همان‌طور که گفتم، خود مصری‌ها هم امروز بیشتر تقلید می‌کنند.

آقای زویدات در زمینه حفظ چطور؟ حافظان قرآن که از ایران به مسابقات می‌روند، بیشتر به چه ویژگی شهره هستند؟

زویدات: اول این که حافظان ما انصافا خیلی قوی‌ترند بخصوص در صوت و لحن که کشورهای دیگر ما را با همین خواندن و صوت و لحن می‌شناسند.

آقای حسینی شما در زمینه حفظ هم فعال هستید؟

حسینی: متاسفانه خداوند متعال هنوز به من توفیق نداده است، ولی خیلی دوست دارم که در این زمینه هم موفق باشم.

فارغ از قرائت و حفظ آیات کلام الله مجید، فکر می‌کنید آن حس و درک و همچنین ارتباط عمیق با آیات الهی چقدر در موفقیت کار یک حافظ یا قاری قرآن می‌تواند تاثیرگذار باشد؟

زویدات: قطعا تاثیرگذار خواهد بود، ببینید خواندن قرآن خود آثار بسیار فراوانی دارد که بعضی‌ها را نمی‌توان اصلا به زبان آورد، خود قرآن می‌فرماید: «همانا قلب‌ها با یاد خدا آرام می‌گیرد.» آرامشی که خواندن قرآن و دقت در معانی آن به انسان می‌بخشد، در هیچ چیز دیگری وجود ندارد.

حسینی: ما یک مثال معروف داریم که می‌گوییم هر آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند. این موضوع کاملا ارتباط مستقیم با هم دارد، شما از شنیدن لحن یک قاری ممکن است تا حد زیادی به روحیاتش هم پی ببرید، این که قاری چگونه بتواند با آیات ارتباط برقرار کند، بسیار مهم است و البته خود محفلی که در آنجا می‌خوانید هم خیلی مهم است بعضی مواقع شما در حال تلاوت هستید و می‌بینید که مستمعین و حاضران هم حس شما را و معانی و مفاهیم آیات را درک می‌کنند و از قرائت شما لذت می‌برند و توجه کامل به شما دارند، خب این خیلی تاثیر مثبت دارد. احساس شما را رها می‌کند و گوشه‌هایی را می‌خوانید و اجرا می‌کنید یا اشاره به طبقات خاص صوتی می‌کنید که این اصلا برنامه‌ریزی شده نیست و به صورت رها و خلاقانه، خود شما به این گوشه‌ها دست پیدا کرده‌اید.

پس این که می‌گویند مستمع، صاحب سخن را بر سر ذوق آورد، در زمینه تلاوت قرآن کریم هم صادق است؟

حسینی: بله دقیقا.

خود شما هنگامی که آیه یا سوره‌ای را حفظ و تلاوت می‌کنید، آیا به تفاسیر هم مراجعه می‌کنید؟

حسینی: معمولا سعی می‌کنم این کار را انجام دهم، البته شاید نتوانم خیلی در بخش تفسیر فعال باشم که معتقدم این خودش نقطه ضعف است، ولی معمولا روی آیاتی که می‌خواهم بخوانم، مطالعه می‌کنم و فکر می‌کنم و همچنین معانی را مرور می‌کنم.

پس به اعتقاد شما، بهتر است که قاری در کنار قرائت به تفسیر و معنا هم بپردازد؟

حسینی: بله حتی پیشنهاد می‌کنم قاری قرآن قبل از آن که قرائت خود را آغاز کند، خودش برای حاضران توضیح دهد که چون قرآن به زبان عربی است و مردم شاید معانی را نفهمند، خیلی خوب است که قاری درباره آیاتی که می‌خواهد بخواند، قبلش توضیح دهد و بگوید این آیات در چه ارتباطی است و شان نزول آنها چیست و چه مناسبتی با مراسم و محفلی که در آن هستیم، دارد و حتی در ارتباط با اجرای خودش نیز می‌تواند توضیح دهد این که در چه دستگاهی است و چرا این لحن و بیان را انتخاب کرده و... متاسفانه این موضوع و روش در ایران باب نشده است.

اگر اجازه دهید یک مقدار از این موضوع فاصله بگیریم و به توجه مسوولان به امور و فعالیت‌های قرآنی بپردازیم. به گفته مسوولان، توجه به قرآن در طول سال‌های اخیر حتی در زمینه بودجه بسیار افزایش داشته است، تا آنجا که عنوان می‌شود در دولت نهم بودجه قرآنی کشور 20 برابر شده است، شما به عنوان فعال قرآنی، این افزایش بودجه و توجه را تا چه اندازه ملموس می‌دانید؟

حسینی: الحمدلله در طول سال‌های اخیر توجه بسیار خوب بوده است. امسال محافلی که در سطح کشور برگزار شد، خیلی خوب بود و در بحث بودجه هم توجه خیلی بیشتر شده است، ولی فکر می‌کنم در زمینه فعالیت‌های قرآنی موازی کاری خیلی زیاد است، اگر وزارتی به عنوان وزارت قرآن در کشور و در جمهوری اسلامی داشتیم که برنامه ریزی و سیاستگذاری می‌کردند، خیلی شرایط بهتری داشتیم.

الان بودجه قرآنی کشور زیاد شده است البته من مخالف برنامه‌های متعدد و کثرت برنامه‌های قرآنی نیستم ولی شما ببینید آموزش و پرورش برای خودش، ارتش، سپاه، دانشگاه، اوقاف و... هر کدام برای خودشان مسابقه و برنامه‌های مختلف اجرا می‌کنند و این کار بودجه فراوانی می‌برد اگر این رقم بیاید و به یک وزارت با عنوان وزارت قرآن اختصاص پیدا کند، فکر می‌کنم تاثیرش در جامعه برای توسعه فرهنگ قرآنی بسیار عمیق‌تر باشد. همچنین باید در زمینه رسانه‌ها و تبلیغات هم بیشتر کار شود همین مسابقات بین‌المللی اگر زیاد تبلیغ شود و اهمیت واقعی آن به مردم شناسانده شود، تاثیری که در جامعه خواهد گذاشت دوچندان می‌شود، ولی خود من به عنوان یک قاری خبر ندارم که در مسابقات دانشجویی یا مسابقات دانش‌آموزی چه کسی رتبه آورده و اول شده است، پس به توجه بیشتر رسانه‌ها و تبلیغات بیشتر نیاز داریم.

هدف ما از برگزاری مسابقات، از تربیت فعالان قرآنی و از همه فعالیت‌های قرآنی این است که جامعه قرآنی داشته باشیم و تبعات و تاثیرهای آن را در میان تک تک افراد جامعه ببینیم، اگر بودجه کلانی را خرج می‌کنیم نتیجه‌اش را در جامعه باید دید و مردم هم باید فرهنگ و رفتار قرآنی داشته باشند.

زویدات: من هم مانند برادر ارجمندم آقا سیدجواد حسینی معتقدم وزارت قرآن می‌تواند کمک خوبی برای فعالیت‌ها و فرهنگ قرآنی کشور باشد و همچنین برای این مسابقات هم باید برنامه‌ریزی شود چه در زمینه مادی و چه جوایز، مانند دبی و امارات.

البته پیش از این قرار بود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معاونت قرآنی داشته باشد، ولی شما معتقدید که باید اصلا وزارتی را برای این موضوع اختصاص دهند.

حسینی: بله، اما جمهوری اسلامی باید وزارت قرآن داشته باشد. وزارت ارشاد بخش‌های مختلف و گرفتاری‌های فراوان دارد. سینما، شعر، داستان، موسیقی، تئاتر، نشر، کتاب و... خیلی موارد دیگر هم وجود دارد که وزارت ارشاد باید به آنها بپردازد. پس قرآن نیاز به یک وزارتخانه دارد که به صورت تخصصی به تفسیر، قرائت و حفظ، رشد، توسعه فرهنگ و رفتار قرآنی در کشور بپردازد.

در کشور ما و در بعضی از مراکز فرهنگی و دینی مردمی و حتی دولتی موسساتی وجود دارد که نوجوانان و جوانان را با این شعار که در مدت یک سال یا چندماه حافظ کل قرآن یا قاری حرفه‌ای می‌شوند جذب می‌کنند، شما این نوع رفتار و فعالیت این مراکز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حسینی: من با وجود آنها موافقم، ولی اول باید در ذهن بچه‌ها و کودکان علاقه و انگیزه ایجاد کرد و حتی شنیده‌ام مرخصی تحصیلی و تسهیلات دیگری هم به آنها می‌دهند. ما اگر چنین موسساتی نداشته باشیم و اگر برنامه‌ریزی کنیم که این بچه درسش را بخواند، اما خودش به دنبال قرآن، حفظ و قرائت برود خیلی بهتر است. پس حالا این سوال مطرح می‌شود که این کودک یا نوجوان چگونه جذب قرآن و حفظ و قرائت شود؟

یک بخش به استعداد و شرایط خانوادگی برمی‌گردد، اما یک بخش هم الگوسازی است. کودک و نوجوان باید ببیند که یک قاری یا حافظ کل قرآن مورد توجه جامعه است، چه از نظر معنوی و چه از نظر مادی. امروز قاریان خوبی داریم که به لحاظ اقتصادی واقعا مشکل دارند، کافی است تا آن نوجوان و کودک یک قاری را با یک فوتبالیست مقایسه کند. حجم پرداختن رسانه‌ها به آنها که اصلا قابل قیاس نیست و درآمد و وضعیت اقتصادیشان هم که اصلا قابل مقایسه نیست، پس وقتی الگوسازی هم نمی‌شود دیگر چه انتظاری باید داشت.

یک مثال ملموس می‌زنم، خود ما در مشهد قاریان بسیار خوبی داشتیم که با لحن‌ها و صداهای خیلی خوب قرآن را به صورت جدی و حرفه‌ای قرائت می‌کردند، ولی الان دیگر آنها را کمتر می‌بینیم خود من بارها با آنها تماس و سراغشان را می‌گیرم و دعوتشان می‌کنم که به محافل بیایند تا مردم از وجود و صدایشان استفاده کنند، ولی گرفتارند؛ گرفتار دغدغه‌های زندگی و معیشت. یک قاری ابتدا باید از نظر معیشت و زندگی یک حداقل‌هایی را داشته باشد.

زویدات: من فکر می‌کنم وجود چنین مراکزی خوب و ضروری است، اما باید به استادانی که در این مراکز فعالیت می‌کنند هم توجه داشت. کودکان و نوجوانانی که به این مراکز می‌روند باید مطمئن باشند که استاد شایسته‌ای در آنجا هست و به تعبیری باید حتما برنامه‌ریزی و نظارت مناسبی روی این مراکز وجود داشته باشد.

خود شما غیر از فعالیت قرآنی به کار دیگری هم مشغول هستید؟

حسینی: ما تولیدی پوشاک داریم.

زویدات: من مشغول تحصیل هستم.

آقای حسینی، آیا شما به خدمت سربازی رفته‌اید؟

حسینی: بله.

این سوال را از آن جهت پرسیدم که به خیلی از برگزیدگان المپیادهای علمی یا مدال‌آوران ورزشی تسهیلاتی برای ورود به دانشگاه یا معافی از سربازی می‌دهند، آیا این تسهیلات به شما هم داده می‌شود؟

حسینی: من شنیده‌ام که بحث معافی سربازی برای قاریان بین‌المللی که رتبه می‌آورند وجود دارد، اما معتقدم خدمت سربازی امری مقدس و ضروری است و باید از این دوره به شکل کاملا مفیدی استفاده شود. این که عملا سربازی حذف شود، اتفاق خوبی نیست، قاری قرآن می‌تواند در خدمت سربازی روی هم‌سن و سالانش تاثیر مثبت بگذارد به شرطی که بحث نظامی برای او خیلی مطرح نباشد.

همه آیات، سوره‌ها و اصلا کلمه به کلمه قرآن کریم ارزشمند است، اما شما به عنوان یک قاری آیا به آیه‌ای خاص دلبستگی ویژه‌ای دارید که دوست داشته باشید آن را بیشتر از بقیه آیات قرائت کنید؟

حسینی: همان طورکه اشاره کردید همه آیات و سوره‌ها زیبا و خاص است، ولی من آیه‌ای که بیشتر دوست دارم و حالم را دگرگون می‌کند، آیه‌ای است که در سوره مبارکه انسان است: «و به [پاس] دوستی [خدا] بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌دادند ]و در دل می‌گویند[ ما برای خشنودی خداست که شما را اطعام می‌کنیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم» که این آیه به نوعی یادآور امام علی (ع) است.

سینا علی محمدی