تلویزیون ، موفق در ارائه آثار ماورایی‌

به نظر شما چه رابطه‌ای میان جامعه، دین و رسانه پرمخاطبی مثل تلویزیون می‌تواند وجود داشته باشد؟

اگر جایگاه دین و تکلیف انبیا و درواقع هدایتگران بشر را ارتقای انسان و تعالی‌بخشی به انسان بدانیم، طبیعی است رسانه در دوره‌های مختلف با شیوه‌ها و ابزارهای متفاوت نقش خود را باید در خدمت پیام‌های تعالی‌بخش دین و ترویج آنها ببیند. به طور مشخص، اصلی‌ترین تکلیف رسانه انتقال مفاهیم و پیام‌های تعالی‌بخش به انسان‌هاست، همان دانشگاه عمومی‌ای که حضرت امام خمینی (ره)‌ به آن اشاره کرده‌اند.

امروز رسانه درواقع در یک نقطه عطف قرار گرفته و مردم ما اقبال فراوانی به رسانه ملی پیدا کرده‌اند. ما باید از این فرصت تاریخی نهایت استفاده را ببریم و این دانشگاه عمومی را حاوی برترین پیام‌ها برای هدایت انسان قرار دهیم.

عالم ماورا همواره برای انسان پر از رمز و راز بوده و به همین دلیل است که پرداختن به این سوژه همیشه برای مخاطب جذاب بوده است. به نظر شما، باتوجه به رویکرد جهانی به این موضوع رسانه ملی تا چه حد در به تصویر کشیدن عالم ماورا از دیدگاه اسلام موفق بوده است؟

چیزی که برای ما مهم است، به تصویر کشیدن یا بهره‌مندی از یک ژانر نمایشی که ماورا هست نبوده و نیست. براساس پرسش قبل، در تلویزیون باید ابزارها و گونه‌های برنامه‌سازی و ژانرهای مختلف در خدمت انتقال پیام باشد، پس چیزی که در خدمت ماست، این است که از این قالب بهترین استفاده را برای انتقال پیام متفاوت ببریم. در سینمای امروز، ماورا اصالتا پرمخاطب است اما در تلویزیون ما ماورا ابزاری است برای انتقال یک مفهوم.

اتفاقا دین اسلام یک دین الهی و ماورایی است و موضوعات ماوراء‌الطبیعه در آن وجود دارد و طبیعی است برای تولید یک ژانر نمایشی بتوانیم از آن استفاده کنیم یعنی مفاهیم دینی را در قالب تصویر جذاب و واقعی که دارای بار آموزش دینی است در معرض دید مخاطبان بگذاریم؛ مفاهیمی چون بهشت و جهنم، ملائکه و شیطان و عالم برزخ که حاوی جاذبه‌های ماورایی فراوانی است. پس اساسا دین اسلام حاوی ژانری ماورایی است. نه این‌که برای جذابیت یا جذب مخاطب از آن استفاده کرده باشیم.

رسانه دیر شروع کرده، اما موفق بوده است. در 5 تا 6 سال گذشته آثار نمایشی تلویزیونی با موضوع دینی جزو پرمخاطب‌ترین آثار بوده است. موضوعات دینی مبتنی بر آموزه‌های دینی و با انگیزه‌ آموزش یک مفهوم دینی به مردم.

در کارنامه شبکه یک سیما آثاری چون صاحبدلان دیده می‌شود. چرا در سال‌های بعد نتوانستیم به این دایره ترسیمی نزدیک شویم. آیا این به دلیل انتخاب سوژه نبوده است؟

ما در سال‌های بعدی هم همان مسیر را رفتیم و همان کار را کردیم. در سریال صاحبدلان یک مفهوم قرآنی ارائه شد، در سریال اغما یک مفهوم از شیطان، اما همه در یک مسیر و درواقع در ادامه هم بوده است. در سال‌های آینده نیز موضوعات جدیدتری را از این قالب پی خواهیم گرفت.

شما به عنوان کارشناس دینی در روز حسرت حضور داشته‌اید، یک کارشناس دینی در یک سریال تلویزیونی چه وظیفه‌ای دارد؟

کارشناس دینی بازوی تخصصی موضوعات محتوایی و مذهبی یک سناریو و یک اثر نمایشی است. کارشناس مذهبی ناظر یا حذف‌کننده بخش یا بخش‌هایی از یک عامل تولیدی نیست. نه این‌که ناظر کیفی نیست، من اصرار دارم که این مفهوم منتقل شود که کارشناس دینی حذف‌کننده یا اضافه‌کننده نیست، بلکه بازوی نویسنده است. عاملی از درون و نه عاملی از بیرون.

پس کارشناس مذهبی بیش از این‌که نقش نظارتی داشته باشد، در واقع یک عنصر درون‌گروهی است که آنچه را که تولید می‌شود، با محتوای دینی وافق رسانه تطبیق داشته باشد. کارشناس دینی یک بازوی کمکی برای گروه تولیدی است. نقطه اتصال کارشناس مذهبی به یک سریال در آغازین لحظات و درواقع ابتدایی‌ترین اثر نمایشی است و آن زمانی است که ایده در ذهن نویسنده پرورش می‌یابد و از قلم نویسنده جاری می‌شود.

کارشناس مذهبی گام به گام با نویسنده همراه می‌شود و او باید تا حدی از فنون نوشتن فیلمنامه، طرح و تولید نقاط تعلیق اطلاع داشته باشد، رسانه را بشناسد و خود را عضوی از گروه بداند. کارشناس مذهبی باید گام به گام جلو بیاید و حتی در موقع ضبط به کارگردان کمک کند.

حضور کارشناس دینی در تولیدات تلویزیونی اینچنینی آیا موجب تداخل کاری با عوامل اصلی مثلا کارگردان نمی‌شود؟

به هیچ وجه این‌طور نیست. حداقل تجربه ما این را نشان نمی‌دهد. حضور کارشناس مذهبی به مثابه نقطه اتکا و نقطه آرامش برای عوامل مثلا کارگردان است. در این مجموعه بارها وقتی در کنار آقای مقدم بودم که وظیفه مشاور بودن را انجام دهم، او تاکید می‌کرد که این حضور باعث می‌شود با اطمینان خاطر بیشتری کار کنند.

یکی از نقاط قوت این سریال نشان دادن ساختن دنیای پس از مرگ، وادی برزخ و حدفاصل بین این دنیا و قیامت است. به قول عامه هرچه بکاری درو می‌کنی که همه زیر چتری به نام غفلت انسان خود را نشان می‌دهد. آیا این برداشت درست است؟

اساسا سریال‌های ماه رمضان به دنبال این است که به انسان‌ها هشدار بدهد که مراقب باشید که در دنیایی زندگی می‌کنید که ابتدا و انتها دارد.

این دنیا براساس ضابطه و یا حساب‌ و کتابی است و ما باید در ماهی که باید در اوج بندگی باشیم، این توجه را بدهیم و این از نیازهای بشری است و موجب اصلاح جامعه می‌شود. توجه به بهشت و جهنم و آخرت و آینده‌ای که انسان در پیش رو دارد. تلاش کرده‌ایم این هشدارها از جنس خوف و رجا باشد و در واقع هشداری برای انسان.

از چه منابع و ماخذی برای ساخت این سریال از حیث محتوایی استفاده کردید؟

آرای صاحب‌نظران و اندیشمندان معاصر، بویژه عالم برزخ از علامه طباطبایی، بزرگان حکمت متعالی مرحوم مطهری، آرای رهبر معظم انقلاب و البته علامه تهرانی در کتاب برزخ و معادشناسی و برخی آیات و روایاتی که در این موضوع گردآوری شده است.

نیکروز ابراهیمی‌