مدیریت زایدات شهری در کشور ما در جهت کنترل مواد زاید جامد بخصوص زباله‌های صنعتی ،سمی‌و خطرناک امری اجتناب ناپذیربه نظر می‌رسد. تولید هزاران تُن زباله در شهرهای مختلف کشور با آلودگی‌های متفاوت و خاص خود، مساله‌ای‌ است که با توجه به افزایش جمعیت و توسعه صنعت و فناوری باید در صدر برنامه‌های بهداشت و محیط‌زیست کشور قرار گیرد. به این دلیل و باتوجه به اهمیت مساله در این مطلب تا حدودی به خطرات ناشی ازدفع غیراصولی زباله و پیامدهای زیست محیطی آن خواهیم پرداخت.
کد خبر: ۲۰۷۶۰۴

در ایران روزانه بالغ بر 50 هزار تُن مواد زاید جامد تولید می‌شود که‌این امر با در نظر گرفتن رشد جمعیت و توسعه صنعت به‌گونه‌ای موجبات افزایش مواد زاید جامد و به تبع آن تغییرات فیزیکی  شیمیایی را فراهم آورده است. به طوری که برنامه‌های جمع‌آوری و دفع زباله موجود جوابگوی نیازهای این بخش از کار نخواهد بود. امر جمع‌آوری، دفع، بازیافت و اصولا مدیریت مواد زاید جامد در ایران با توجه به نوع و کیفیت زباله‌های ایران تفاوت فاحشی با دیگر کشورهای جهان دارد، لذا به‌کارگیری هر گونه فناوری بدون مطالعات دقیق و بررسی‌های کارشناسی درراستای شناخت مواد و سازگاری با عوامل محلی نتیجه مطلوبی در بر نخواهد داشت. وجود 70 درصد مواد آلی قابل کمپوست و بیش از 40 درصد رطوبت در زباله‌های خانگی از یک سو و تفاوت فاحش آب و هوا و شرایط زیست محیطی در مناطق مختلف کشور با سبک و فرهنگ منحصر به خود از سوی دیگر خود دلیلی بر مردود دانستن استفاده بی‌رویه از فناوری‌ وابسته به خارج است تجربه سال‌ها رکود در عمل آوردن کمپوست و پرداخت هزینه‌های گزاف جمع‌آوری و دفع زباله نشانگر اهمیت این مساله در برنامه‌های محیط زیست کشور است. توجه به امر بهداشت و سلامت جامعه و رعایت جنبه‌های پیشگیری قبل از درمان بدون توجه به سیستم‌های جمع آوری و دفع مواد زاید که مسبب اصلی آلودگی در شهرها و روستاهای کشور است، امکان‌پذیر نیست. اشاعه بیماری کیست هیداتیک، بروز گهگاه وبا، انواع بیماری‌های پوستی همچون لیشمانیوز و سلسله بیماری‌های سرطان‌زا و سکته‌های نابهنگام در جوامع کنونی که معمولا به مواد فسادپذیر و پس مانده‌های شیمیایی محیط زیست نسبت داده می‌شود، ماحصل تداخل صدها نوع مواد سمی ‌و عفونت‌زا با زباله‌های شهری و انتشار آنها در آب، خاک و هوای زندگی روزمره‌ماست. اصول بهداشت و بهسازی محیط در هر شهر ایجاب می‌کند که زباله‌ها در حداقل زمان از منازل و محیط زندگی انسان دور شده و در اسرع وقت دفع شوند. پیدایش این ایده (دفع بهداشتی زباله در محیط زیست) در قرن نوزدهم میلادی به مشابه یک دستورالعمل بهداشتی، شهروندان را به رعایت آن ملزوم می‌کرد. اهمیت دفع بهداشتی زباله‌ها موقعی بر همه روشن خواهد شد که خطرات ناشی از آنها بخوبی شناخته شود. زباله‌ها نه فقط باعث تولید بیماری، تعفّن و زشتی مناظر می‌شوند، بلکه می‌توانند به وسیله آلوده کردن خاک، آب و هوا خسارات فراوانی را به بار آورند. به همان اندازه که ‌ترکیبات زباله مختلف است، خطرات ناشی از مواد تشکیل‌دهنده آنها نیز می‌توانند متفاوت باشند. جمع‌آوری، حمل و نقل و آخرین مرحله دفع این مواد باید به طریقی باشد که خطرات ناشی از آنها در سلامتی انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.

آلودگی‌ آب‌

آب شرط اصلی ادامه حیات در جهان است. سرعت افزایش جمعیت، بهبود سطح بهداشت و پیشرفت‌های صنعتی در سطح جهان بیش از پیش باعث محدود شدن منابع آب شده است در کشور ما مساله کمبود آب بخصوص در امور صنعت و کشاورزی مشکلات فراوانی را به بار آورده است. مصرف زیاده از حدّ آب در شهرها و اسراف‌های بی‌رویه در این زمینه خود تشدیدکننده ‌این مشکل است. گرمسیر بودن مناطق مختلف کشور و نبود منابع آب کافی از یک سو و کنترل نشدن آلودگی آب به وسیله تخلیه فاضلاب‌ها و زباله‌های شهری و صنعتی از سوی دیگر تاثیر زیانبخشی در اقتصاد و بهداشت جامعه ما دارد. همچنین تخلیه مواد زاید جامد و مایع (زباله و فاضلاب‌ها) در محیط به‌وسیله جاری شدن آب‌های سطحی اعم از جویبارها، رودخانه‌ها و دیگر آب‌های حاصل از بارندگی به نقاط مختلف موجب انتشار آلودگی می‌شوند و این در حالی است که متاسفانه در بعضی شهرهای ما دفع بی‌رویه زباله اکثرا به وسیله تخلیه مواد به جویبارها صورت می‌گیرد و یا دفن غیر بهداشتی آن در سراشیبی‌ها و دیگر اماکن که مغایر با ضوابط حفاظت آب‌های زیرزمینی است انجام شده که از نظر بهداشت محیط کاملاً خطرناک است. مخصوصا این‌که محل تخلیه یا دفن در خاک‌های سبک شنی و یا در حوالی رودخانه‌ها و چشمه سارها باشد.

آلودگی خاک‌

زباله‌ها که خود ترکیبی از فضولات انسانی حیوانی و بسیاری دیگر از مواد زاید صنعتی و کشاورزی هستند، متاسفانه در آخرین مرحله دفع به خاک و یا آب منتقل می‌شوند. کالاهای مصنوعی که از مواد پلاستیکی ساخته شده‌اند پس از استعمال به صورت مواد زاید تجزیه نشدنی در  زباله انباشته و در خاک باقی می‌مانند، زیرا پلیمرهای مصنوعی (نایلون) بعکس پلیمرهای طبیعی موجود در پشم و پنبه به علت نبودن آنزیم ویژه، سال‌ها جهت تجزیه در طبیعت به صورت خام و بدون تغییر باقی می‌ماند. این مواد خود باعث خلل در تبادل آب و هوا و دیگر عکس‌العمل‌های فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شوند.

ریشه گیاهان به‌واسطه مجاورت و یا احاطه شدن با مواد پلاستیکی موجود در خاک، دچار اختلال در جذب آب و غذای مصرفی خود می‌شوند. که با گذشت زمان در اطراف ریشه حرارت، رطوبت و خواص شیمیایی کاملا غیرمتعادلی به‌وجود می‌آید که موجب کندی رشد و یا خشکی گیاه می‌شوند. انواع مختلف قوطی‌های کنسرو، لاستیک‌های مستعمل، لاشه‌های اتومبیل، فضولات بیمارستان‌ها و مواد شیمیایی کارخانه‌ها که هم اکنون در بیشتر شهرها جزو لاینفک زباله‌های شهری هستند به خارج از شهر منتقل و در دامان طبیعت پراکنده و یا دفن می‌شوند. نتیجه ‌این عمل، تجزیه‌هایی است که در سالیان دراز خطرات مهیبی را در آب و خاک منطقه به وجود آورده و موجب بیماری‌های گوناگونی در انسان، حیوان و کلیه موجوداتی که در آن منطقه زندگی می‌کنند می‌شود. ازجمله امور متداول در استفاده مجدد از زباله‌های شهری، تهیه کمپوست است که هم اکنون در بسیاری از شهرهای پیشرفته دنیا معمول است. در ایران متاسفانه بدون مطالعه در سیستم تهیه کمپوست، نوع کمپوست و امکانات مصرف، به تاسیس کارخانه‌هایی اقدام شده است که نتایج حاصل، مطلوب نبوده است و آلودگی‌های زیست محیطی جوامع شهری و روستایی ما را تشدید می‌کند. امروزه به علت پیشرفت صنایع سنگین که مصرف زیاده از حد فلزات سنگین را در پی دارد که با ورود به محیط زیست خسارات زیادی را به بار می‌آورند.ازدیاد فلزات سنگین مثل جیوه، سرب، کادمیوم و آرسنیک در کمپوست و نتیجتا در خاک، بیماری‌های گوناگونی از جمله مسمومیت‌ در انسان را موجب می‌شود.

آلودگی هوا

در این زمینه گفته می‌شود احتراق مواد پلاستیکی که متاسفانه امروزه به میزان فراوانی در زباله‌ها وجود دارند صرف‌نظر از دیوکسین‌ها، گازهایی همچون گاز کربنیک، انیدرید سولفوره و گازهای سمی‌کلره تولید می‌کند که فوق‌العاده خطرناک است و موجبات آلودگی شدید هوا فراهم می‌آورد. گفتنی است در مناطقی که مبادرت به ‌ایجاد زباله سوز می‌شود، تعبیه هواکش‌های طویل و فیلترهای ویژه‌ای که طبق ضوابط محیط زیست قادر به جلوگیری از آلودگی‌های هوا باشند، از ضروریات امر است. گازهای حاصل از تخمیرهای هوازی و غیر هوازی در مراکز دفن زباله قادرند به طبقات زیرین خاک نفوذ کند و اختلالاتی در خاک‌های زراعی به وجود آورند. طبق مطالعات انجام شده در نواحی نزدیک به جایگاه‌های دفن زباله میزان گاز متان (4 (CHتا حدود 60 درصد و گاز کربنیک (2 CO) حداکثر تا 30 درصد تایید شده است که قطعا در جلوگیری از رشد و نمو صحیح گیاهان منطقه موثر است.   

حشرات‌

در این مورد می‌توان به خطرات ناشی از وجود مگس اشاره کرد، بویژه مگس خانگی که از نظر انتشار بسیاری از باکتری‌های بیماریزا دارای اهمیت است. بیش از 40 هزار نوع مگس در انتشار بسیاری از امراض همچون اسهال‌های آمیبی و باسیلی،‌تراخم، حصبه و شبه حصبه، وبا، سل، جذام، طاعون و سیاه‌زخم نقش دارند که در این زمینه ساختن مستراح‌های بهداشتی در شهرها و روستاها و حفظ محیط زیست از فضولات فساد پذیر انسانی و حیوانی از جمله عواملی است که باعث جلوگیری از تولید و رشد لارو مگس خواهد شد. مواد زاید صنعتی اعم از فرآورده‌های گیاهی، میوه‌ها، فضولات کشتارگاه‌ها و غیره چه در شهرها و چه در مراکز تولید و مصرف می‌تواند محل پرورش لارو (کرمینه) مگس قرار گیرد. در صورتی که روش دفع زباله به صورت تلنبار کردن در فضای آزاد باشد، کرمینه مگس در داخل زباله که از نشر حرارت، رطوبت و مواد غذایی مناسب‌ترین محیط به شمار می‌رود، رشد و نمو می‌کند و پس از رسیدن زمان بلوغ به منازل و اماکن مجاور پرواز می‌نماید.

جوندگان‌

سالم‌سازی محیط بخصوص کنترل زباله‌ها چه در امر جمع‌آوری و چه در دفع بهداشتی آنها، مفیدترین راه مبارزه با جوندگان است و بدیهی است یکی از خطرناک‌ترین مضرات بی‌توجهی به دفع زباله رشد و نمو و انتشار موش در شهرهاست. تبعات ناشی از خطرات ازدیاد موش‌ها در سطح شهرها را نمی‌توان با هیچ بودجه‌ای جبران کرد. از این نظر این‌گونه موجودات بالقوه ناقل بسیاری از بیماری‌های انسانی هستند. ناراحتی‌های حاصل از موش‌ها از یک گاز گرفتگی ساده تا تب تیفوس و طاعون متفاوت است. موش و دیگر جوندگان برای تولید مثل و ازدیاد جمعیت خویش به سه چیز احتیاج دارند، غذا، آب و پناهگاه که هر سه به نوعی در زباله‌های شهری وجود دارد.

محل دفن زباله

انتخاب زمین مناسب برای دفن زباله‌های شهری، مهم‌ترین عمل در دفن بهداشتی محسوب می‌شود که باید با دقت کافی و همکاری ادارات و موسساتی چون حفاظت محیط زیست، بهداشت محیط، سازمان آب منطقه‌ای، سرجنگلداری، کشاورزی و منابع طبیعی و نیز با تشریک مساعی شهرداری‌ها انجام شود. محل دفن بهداشتی زباله باید حداقل به مدت 25 سال محاسبه شود و در مسیر توسعه شهر نباشد. این امر هم از نظر ایجاد‌ترافیک ناشی از رفت و آمد کامیون‌های زباله‌کش و هم از نظر مسائلی که در اجرای عملیات در محل دفن مورد توجه است، اهمیت دارد. انتخاب نوع زمین برای طراحی دفن بهداشتی زباله و عملیات بهره‌برداری و نیز ابزار مورد نیاز تاثیر بسزایی در این زمینه خواهد داشت. بطور خلاصه، فاکتورهای مهمی‌که در انتخاب محل دفن زباله باید مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از توجه به بهداشت و سلامت عمومی، سطح زمین مورد نیاز، توپوگرافی منطقه، مطالعات هیدرولوژی و زمین شناسی جایگاه، قابلیت دسترسی به خاک پوششی مناسب، قابلیت دسترسی به محل دفن، فاصله شهر تا محل دفن، رعایت جهت بادهای غالب، زهکشی محل دفن، هزینه‌ها و استفاده‌های آتی از زمین و توجه خاص به طرح جامع توسعه شهری.

به هرشکل، در راستای جمع آوری و دفع اصولی زایدات توجه به رفاه پرسنلی، تهیه قانون صحیح و عاری از نقص مدیریت پس ماند‌ها ازجمله مواردی است که می‌باید در برنامه مدیریت زایدات شهری کشور مدنظر قرار گیرد. آنچه مسلم است بهره‌گیری از تجربه‌های کسب شده باعث می‌شود بتوانیم راهکارهای اساسی و خطوط اصلی روند این مدیریت را در سال‌های آتی‌ ترسیم کنم. همچنین انجام مطالعات لازم برای بررسی وضعیت جمع‌آوری و دفع زباله در شهرهای مختلف کشور تولید زباله کمتر و در عین حال ارائه و تصویب قوانین و استانداردهای لازم در این زمینه با توجه خاص بر مواد زاید سمی‌و خطرناک بویژه زباله مراکز بهداشتی درمانی کشور می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف تعیین شده کمک کند. تامین اعتبارات لازم برای بهبود بهداشت محیط شهرها از طریق وزارت کشور بویژه توسعه صنایع بیوکمپوست، انجام اقدامات اساسی در جهت تامین ماشین‌آلات مورد نیاز به منظور مکانیزه کردن روش‌های جدید و برگزاری سمینارها و آموزش‌های لازم جهت کادر خدمات شهری در شهرداری‌های کشور نیز از دیگر مسائلی است که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد.

علیرضا داودنژاد

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها