چگونه با کودکان حرف بزنیم؟

بسیاری مواقع شده است که کودکان خود را با واژه‌هایی چون تنبل، لال، احمق و یا کودن خطاب کرده‌ایم یا می‌کنیم حتی او را با بچه همسایه یا پسرخاله و دخترخاله مقایسه می‌کنیم و از این که نمی‌تواند مثل او حرف بزند یا درس بخواند مورد سرزنش قرار می‌دهیم و چه بسا در مواقعی از او انتظاراتی داریم که نمی‌دانیم این انتظارات در حد توان او هست یا نه؟

نکات بسیار ریزی در برخورد با کودکان وجود دارد که عدم توجه به آن در رفتار و تربیت کودکان تاثیرگذار است و حتی می‌تواند آینده آنها را بر اثر این بی‌توجهی‌ها شکل دهد، لذا بد نیست والدین به نکات زیر توجه کنند.

گذاشتن اسم روی بچه‌ها

اگر کودکان را با نام‌هایی مانند احمق  ، تنبل و امثال آن بنامیم، آنها باور می‌کنند که دارای این صفات و خصوصیات هستند. به علت آسیبی که به کار بردن این نام‌های منفی به شخصیت بچه‌ها وارد می‌کند، اعتماد  به نفس او را از بین می‌برد.

به عنوان مثال، اگر کودکی به صفت زشت نامیده شود، ممکن است از حضور در جمع و بازی با دیگران خودداری کند یا اگر بگویید «کمرو» از ارتباط با همسالان و بزرگترها پرهیز می‌کند.

به بیان دیگر نباید از قدرت تاثیر کلمات بر زندگی کودکان غافل شد. کلمات بر افراد اثر می‌گذارد. هر لغت و جمله‌ای که به کودکان گفته می‌شود، به همراه خود پیام مهمی درباره کودک و رابطه او با دنیای خویش دارد.

به اعتقاد کارشناسان، هنگامی که کودک پیام‌های دریافتی را درونی می‌سازد، این پیام‌ها تبدیل به یک باور می‌شوند که تجربیات آینده او را معین می‌کنند حتی اگر او از این باور ناآگاه باشد، آن باور هنوز هم اثرات خود را بر همه شئونات زندگی او دارد. متاسفانه کودکان به آن توانایی نرسیده‌اند تا مطالبی را که به ذهنشان وارد می‌شود، جداسازی کنند و مانع بعضی از آنها شوند. آنها نمی‌توانند بگویند من این تعریف را می‌پذیرم و آن انتقاد را نمی‌پذیرم. دیدگاه یک کودک نسبت به والدینش این است که آنها عقل کل هستند و همه چیز را می‌دانند و سخنانشان مثل یک قانون و حکم قدرتمند است.

طرد کردن بچه‌ها

طرد کردن بچه‌ها نشان دادن نفرت یا تمایل به جدایی از آنهاست. برای یک کودک دوست داشته نشدن از طرف فردی که او را به دنیا آورده، به معنی دوست نداشتن از طرف همه افراد است. آنچه که یک کودک باید بداند این است که پدر و مادر بدون هیچ قید و شرطی دوستش دارند.

به بیان دیگر، خطر طرد شدن از طرف والدین همیشه در ذهن کودکان وجود دارد. بعضی والدین همیشه فرزندشان را تهدید به طرد کردن و رانده شدن می‌کنند، با این جملات: اگر حرف‌شنو نباشی، اگر درست رفتار نکنی، می‌اندازیمت بیرون؛ طبیعی است که کودک می‌ترسد؛ طرد شدن آن هم در این دنیای وحشی. اینجاست که کودک شروع به سازش و کنار آمدن می‌کند و بتدریج تبدیل به آدمی کلک و حقه‌باز می‌شود که برای رسیدن به هدف‌هایش تقلب می‌کند.

منفی‌بافی‌

جملاتی چون «تو هیچ وقت به هیچ جا نمی‌رسی» تاثیرات بسیار منفی و زیان‌آوری در شخصیت کودک ایجاد می‌کند. بچه‌ها تمایل دارند به آن چیزی که والدین در مورد آینده آنها اعتقاد دارند برسند و طبق آن زندگی کنند. والدین باید به فرزندان خود اعتقاد داشته و مطمئن باشند و همیشه آینده‌ای خوب را برای آنها پیش‌بینی کنند. یک پژوهشگر با عده‌ای زندانی گفتگو و مصاحبه کرد. از آنها پرسید که به چند نفر از آنها هنگام بچگی گفته شده که زندانی خواهند شد؛ با کمال تعجب دریافت که تقریبا پاسخ همه آنها به این سوال مثبت بود.

شرم‌زدگی و سرزنش کردن‌

اگر کودک یا نوجوان را مورد سرزنش قرار  دهیم و مدام از او عیب‌جویی کنیم یا او را مورد تمسخر قرار دهیم کودک یا نوجوان احساس حقارت می‌کند و دچار عدم اعتماد به نفس می‌شود و از دست زدن به هر کاری می‌ترسد.

این‌گونه افراد در تصمیم‌گیری، انتخاب هدف و قبول مسوولیت دچار شک و نگرانی می‌شوند. به بیان دیگر هنگام خجالت، کودک احساس می‌کند نقص دارد یا بی‌لیاقت است.

خجالت کشیدن بیشتر از این که رفتار او را درست کند موجب از دست رفتن روحیه و تحقیر او می‌شود. برخی پدرها و مادرها با انگشت گذاشتن روی نقاط ضعف کودک، مانند شب‌ادراری او را تحقیر می‌کنند. خجالت‌زده کردن کودک موجب می‌شود که او عوامل تحقیرش را پنهان کند.

تهدید کردن‌

«اگر نیایی می‌روم و اینجا تنها می‌مانی، اگر دوباره این کار را انجام دهی به پلیس می‌گویم تو را ببرد.»

تهدید گفتن جمله یا کلمه اغراق‌آمیزی است که پدر و مادر به کار می‌برند تا کودک را بترسانند مانند این جملات: «اگر درست رفتار نکنی تمام استخوان‌هایت را می‌شکنم.» تهدید موجب ترس در کودک می‌شود و او احساس می‌کند که در محیطی ناامن و پر از دشمن زندگی می‌کند. تهدید به تنها گذاشتن کودک برایش بسیار دردناک و سخت است چون او بسیار حساس است و برای نیازهای اساسی و اولیه زندگی به پدر و مادرش نیاز دارد.

باید به بچه‌ها هشدار دارد، نه تهدید. با گفتن جمله «اگر ... و در نتیجه» به او هشدار می‌دهید که نباید به رفتار به خود ادامه دهد، مانند این که اگر دوباره خواهرت را بزنی دیگر نباید با او بازی کنی.

پرهیز از مقایسه‌

هرگز توانایی‌ها و ناتوانی‌های کودکی را با کودک دیگر مقایسه نکنید، زیرا مجموعه عواملی که موجب شکل‌گیری رفتار یک کودک می‌شود با کودک دیگر متفاوت است.همواره به پدر و مادران توصیه می‌شود که حتی کودک را با خواهر یا برادر، پسرخاله، پسرعمه، دخترخاله یا دوستانش مقایسه نکنید.

کودک از غرور خاصی برخوردار است و نزد همسالان و کودکان دیگر از آبرو و احترام ویژه‌ای برخوردار است، لذا وقتی شما کودکی را با کودک دیگر مقایسه می‌کنید (به طور معمول مقایسه براساس ناتوانایی‌ها صورت می‌گیرد) در واقع غرور او را می‌شکنید، به او بی‌احترامی می‌کنید، توانایی‌های او را نادیده می‌گیرید و ناتوانایی‌های او را به منظور تحقیر و سرزنش او مطرح می‌کنید و به رخ او می‌کشید.

به طور مشخص گاهی اوقات والدین زمان خودشان را با زمان فرزندشان مقایسه می‌کنند و اظهار می‌دارند: وقتی من بچه بودم، هرگز این کار را نمی‌کردم! یا زمانی که من در سن شما بودم، همیشه این طور عمل می‌کردم. بدیهی است ما اجازه نداریم خود و زمان خود را با فرزند و زمان او مقایسه کنیم.

به دیگر سخن، مقایسه کردن کودک یعنی نادیده گرفتن اصل تفاوت‌های فردی، یعنی خجالت دادن کودک و تحقیر کردن او. بنابراین توصیه می‌شود در صورت لزوم کودک را با خودش مقایسه کنید.

این مقایسه باید براساس توانایی‌های کودک در فضایی صمیمی و محرمانه صورت گیرد و بدانید علی‌رغم وجود شباهت‌ها میان کودکان، هیچ کودکی به‌طور مطلق شبیه کودک دیگر نیست.

انتظارات نابجا

پدر و مادرانی که از فرزندان خود انتظارات بیجا دارند آنها را مجبور می‌کنند که بهترین بازیکن باشند یا در مدرسه نمره 20 بگیرند. پیامی که پشت این عمل پنهان شده این است که تو در مدرسه به اندازه کافی خوب نیستی. داشتن انتظار بیجا تنها اعتماد به نفس کودک را از بین می‌برد.
چه باید گفت: با تاکید به نکات مثبت بگویید: خیلی عالی است که نمره‌های 20 زیادی در کارنامه‌ات داری، اشکالی ندارد نمره 17 گرفتی چون تو تمام سعی خود را کردی و هر انسانی ممکن است اشتباه کند. سعی کن اشتباهاتت در آینده کمتر شود. لزومی ندارد همیشه و همه کس نمره 20 بگیرند.

دوران کودکی خود را به یاد بیاورید، جملات منفی که توسط والدین، دوستان و معلم به شما گفته شده است را به یاد بیاورید امواج کلمات، جملات منفی به کار برده شده مکررا به گوشتان می‌رسد: هرگز به چیزی نمی‌رسی، نمی‌توانی کاری را درست انجام دهی، من همیشه نگران تو هستم، اتاقت همیشه نامرتب است، کی می‌شه تو یاد بگیری، تو بدترکیب و زشت هستی، تو تنبل هستی، تو چاق هستی، پسر بزرگ گریه نمی‌کند، شما دختر و پسر بدی هستی.

دیانا رحمتی‌