تجارب موفق کرمانشاه در حفظ منابع آبی

جام جم آنلاین؛  ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک است؛ اما آنچه بحران‌زا شده، الگوی ناپایدار مصرف، بهره‌کشی سنگین از منابع تجدیدپذیر و اصرار بر سیاست‌های شکست‌خورده در بخش آب و کشاورزی است. بیش از ۷۵ درصد آب شیرین کشور در کشاورزی مصرف می‌شود و راندمان کمتر از ۴۰ درصد است؛ نتیجه‌ای که نشان می‌دهد مساله اصلی، مدیریت است نه کمبود طبیعت.

بحران ملی؛ مدیریت ناکارآمد، نه طبیعت

فرونشست زمین، خشک شدن رودخانه‌ها، افت شدید آبخوان‌ها و کاهش ظرفیت سدها، پیامدهای آشکار مدیریت ناکارآمد هستند. تمرکز صرف بر صرفه‌جویی خانگی، اگرچه ضروری است، اما گریز از مساله اصلی است؛ سهم مصرف خانگی کمتر از ۱۰ درصد است، در حالی که بیشترین هدررفت در بخش کشاورزی و شبکه‌های فرسوده انتقال رخ می‌دهد. ایران به ازای هر مترمکعب آب کمتر از یک کیلوگرم ماده خشک کشاورزی تولید می‌کند؛ در حالی که این عدد در کشورهای توسعه‌یافته سه برابر است. این فاصله، نتیجه سیاست‌گذاری نادرست و نه کمبود فناوری است.

اصرار بر خودکفایی بدون توجه به ظرفیت‌های آبی، توسعه کشت‌های آب‌بر در مناطق کم‌آب، صادرات محصولات پرمصرف آبی و اجرای طرح‌های بزرگ بدون ارزیابی زیست‌محیطی، ورشکستگی آبی کشور را تشدید کرده است. چاه‌های غیرمجاز تنها معلول‌اند؛ علت اصلی، فقدان مدیریت یکپارچه و شفاف منابع آب است.

کرمانشاه؛ نمونه‌ای از فرصت و تهدید

استان کرمانشاه با وسعت بیش از ۲۵ هزار کیلومتر مربع، روزگاری به نماد سرسبزی و حاصلخیزی غرب ایران شهرت داشت. بارش متوسط سالانه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر و مجموع منابع آبی تقریبا ۱۱ میلیارد مترمکعب، امکان کشاورزی و زندگی را فراهم می‌کرد. اما اکنون، برداشت بی‌رویه، کاهش بارش‌ها و بیش از ۴ هزار و ۸۰۰ حلقه چاه غیرمجاز، آینده کشاورزی و تأمین آب شرب را تهدید می‌کند. بخش کشاورزی با راندمان تنها ۳۰ درصد، بیش از ۸۵ درصد منابع آب استان را مصرف می‌کند؛ وضعیتی که فرونشست زمین و خشک شدن دشت‌ها را تشدید کرده است.

پیامدها؛ هشدار برای آینده

تداوم این وضعیت تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، پایداری کشاورزی و تأمین آب شرب شهرها و روستاها است. کاهش ذخایر آب زیرزمینی و خشک شدن رودخانه‌ها، مهاجرت روستاییان و از دست رفتن زمین‌های حاصلخیز را به دنبال خواهد داشت. اگر سیاست‌ها تغییر نکند، فردا مساله تنها کم‌آبی نیست؛ مهاجرت، بیکاری، ناامنی غذایی و بحران‌های اجتماعی در راه هستند. زمین‌هایی که می‌نشینند، تنها خاک را فرو نمی‌برند؛ اعتماد به آینده را هم فرو می‌ریزند.

تجارب موفق کرمانشاه در حفظ منابع آبی

تجارب موفق استان کرمانشاه نشان می‌دهد که با تدبیر و برنامه‌ریزی، بحران می‌تواند به فرصت تبدیل شود؛ به عنوان مثال می شود به انسداد چاه‌های غیرمجاز به عنوان عملکرد موفق این استان یاد کرد. بیش از هزار و ۱۰۰ حلقه چاه مسدود و بیش از ۵۲ میلیون مترمکعب آب صرفه‌جویی شده است.

از سوی دیگر نصب کنتورهای هوشمند نیز دیگر موفقیت حاصل شده است به طوریکه ۴۳۰ چاه مجاز مجهز و ۱۵۱ پروانه بهره‌برداری اصلاح شده و در حوزه آبخیزداری و آبخوان‌داری نیز اجرای دیواره‌ها و کنترل مسیر روان‌آب‌ها باعث ذخیره قابل توجه آب شده است.

سامانه‌های نوین آبیاری و استفاده از پساب که بخشی از بار کشاورزی به این سمت منتقل شده است و از سوی دیگر آبرسانی پایدار به ۴۱۴ روستا از اجرای عملیات آبرسانی به ۴۴۶ روستای دیگر را جملگی می توان از موفقیت های استان کرمانشاه در زمینه صیانت از منابع آبی نام برد.

کارشناسان معتقدند فرهنگ‌سازی و مشارکت همگانی در مدیریت مصرف آب، کلید موفقیت در گذر از بحران است.

بحران آب ایران، آزمون بزرگ حکمرانی و عقلانیت است. مدیریت هوشمند آب، صرفاً نصب کنتور یا اجرای چند طرح مقطعی نیست؛ بازتعریف رابطه انسان با منابع طبیعی است.

اصلاح الگوی کشت، جداسازی منابع آب شرب، کشاورزی و صنعت، نوسازی شبکه‌های فرسوده و استفاده از دانش دانشگاه‌ها و نخبگان، راه نجات منابع آب است. هر قطره آب، سرمایه‌ای ملی و کلید توسعه پایدار است و مدیریت درست آن، تضمین آینده ایران.