عدالت روی پرده نقره‌ای

تا چندی پیش اکران یک فیلم سینمایی در دورترین استان‌های کشور، وابسته به سلامت رسیدن یک هارددیسک بود؛ هاردی که باید هزاران کیلومتر را با پست یا پیک طی می‌کرد تا به اتاق فرمان سینما برسد. این فرآیند سنتی نه‌تنها هزینه‌بر و زمان‌بر بود بلکه خطراتی همچون آسیب دیدن محتوا یا نرسیدن به موقع فیلم را نیز به‌همراه داشت اما اکنون مؤسسه «سینماشهر» با راه‌اندازی سامانه ملی «شناسا» این معضل لجستیکی را حل کرده است؛ سامانه‌ای که به مثابه یک بزرگراه دیجیتال، فیلم‌هارا ازقلب پایتخت تامرزی‌ترین شهرهای کشور در کمتر از یک ساعت منتقل می‌کند.برای واکاوی ابعاد فنی، امنیتی ودستاوردهای این سامانه تفصیلی بامحمدرضا پونکی،مدیرفناوری اطلاعات مؤسسه سینماشهربه گفت‌وگو نشسته‌ایم. 

به‌عنوان سؤال اول ماهیت و کارکرد اصلی سامانه شناسا را تشریح بفرمایید و توضیح دهید برای حل چه مشکلی طراحی شده است. 
با ورود سینمای دیجیتال به ایران، فرآیند توزیع فیلم به این شکل بود که نسخه‌های نهایی روی هاردهای اکسترنال کپی و به‌صورت فیزیکی برای سینماها ارسال می‌شد. چالش اصلی، ارسال این هاردها به شهرستان‌های دورافتاده بود. تصور کنید فیلمی باید از تهران به‌دورترین استان کشور می‌رسید. این فرآیند گاهی تا یک هفته زمان می‌برد. در این میان سه مشکل اساسی وجود داشت. 
۱- هزینه‌های بالا: شامل هزینه ارسال و نیروی انسانی  
۲- زمان طولانی: تأخیر یک هفته‌ای در رسیدن فیلم به سینما  
۳- ریسک سلامت فیزیکی: احتمال آسیب دیدن هارد درمسیر و عدم امکان پخش فیلم 
سامانه ‌شناسا‌ به‌عنوان یک راهکار مبتنی بر اینترنت برای رفع این معضلات طراحی شد. با استفاده از این سامانه، به محض این‌که «مؤسسه سینماشهر» فیلم را (معمولا یک هفته قبل از اکران) دریافت می‌کند، ما آن را در دیتاسنتر مرکزی بارگذاری کرده و تمام سینماهای کشور - از تهران تا دورترین شهرستان‌ها - می‌توانند به‌صورت همزمان فیلم را دانلود کنند. بدین ترتیب محدودیت‌های جغرافیایی و زمانی به‌طور کامل از میان برداشته شد. 

آیا در حال حاضر تمام سینماهای کشور به این سامانه متصلند و از آن بهره‌مند می‌شوند؟ 
بله، تمامی سینماهای کشور به سامانه دسترسی دارند اما برخی از آنها با محدودیت در سرعت و کیفیت اینترنت مواجهند. برای این موضوع نیز راهکاری اندیشیده‌ایم. مؤسسه سینماشهر هزینه راه‌اندازی اینترنت فیبر نوری را برای سینماهایی که در مناطق تحت پوشش این فناوری قرار دارند، به‌طور کامل پرداخت می‌کند. با این زیرساخت، سینماها قادرند یک فیلم سینمایی را طی ۳۰ تا ۶۰دقیقه دریافت کنند. یعنی زمان یک هفته‌ای گذشته به کمتر از یک ساعت کاهش یافته است. تاکنون حدود ۹۰سینما در سراسر کشور به اینترنت فیبر نوری مجهز شده‌اند و مابقی نیز در حال اقدام هستند. سینماهایی که هنوز زیرساخت فیبر نوری در منطقه آنها فراهم نشده، می‌توانند از سرویس‌های دیگر مانند Point-to-Point یا TD-LTE استفاده کنند؛ هرچند زمان دانلود برای‌شان طولانی‌تر خواهد بود. یکی از دستاوردهای جانبی این طرح، ارتقای قابل توجه سطح اینترنت در سینماهای کشور بوده است. 

یکی ازدغدغه‌های اصلی تهیه‌کنندگان ازابتدای راه‌اندازی این سامانه امنیت فیلم‌ها بود.باتوجه به انتقال محتوابر بستر اینترنت، چه تدابیری برای جلوگیری از نشت و حفظ امنیت فیلم‌ها اندیشیده شده است؟ 
این دغدغه کاملا قابل درک است. امنیت فیلم در سامانه شناسا در دو لایه اصلی تأمین می‌شود: رمزگذاری در مبدأ (Encryption): امنیت اصلی فیلم در همان مرحله اول و در لابراتوار سینمایی تأمین می‌شود. همزمان با تبدیل فیلم به فرمت دیجیتال سینمایی (DCP)، فرآیند رمزگذاری روی آن صورت می‌گیرد؛ به‌طوری که فایل از همان لحظه خروج از لابراتوار، کاملا ایمن و محافظت‌شده است .بنابراین، چه این فایل روی هارد منتقل شود و چه از طریق اینترنت، محتوای آن حفاظت‌شده است. امنیت در لایه دسترسی: لایه دوم امنیتی مربوط به خود سامانه است. هیچ سینمایی بدون دریافت مجوز از مؤسسه و تعریف نام کاربری و رمز عبور اختصاصی، قادر به ورود به سامانه نیست. فایروال‌های سرور به‌طور مداوم ترافیک را رصد و هرگونه تلاش برای ورود غیرمجاز را شناسایی و گزارش می‌کنند. با این دو لایه حفاظتی، امنیت فیلم‌ها به‌طور کامل تضمین شده است.

سامانه شناسابه‌جز حل مشکل توزیع اولیه فیلم،چه مزایای دیگری برای سینماداران وچرخه اکران به همراه داشته است؟
دو مزیت مهم دیگر نیز وجود دارد. اول این‌که سامانه شناسا به‌عنوان یک آرشیو بلندمدت و دردسترس عمل می‌کند. در گذشته اگر سینمایی می‌خواست فیلمی را پس از چند ماه مجددا اکران کند، باید دوباره ازدفتر پخش درخواست هارد می‌کرد؛ اما اکنون سینماها هر زمان که نیاز داشته باشند، می‌توانند به سامانه مراجعه کرده و فیلم مورد نظر را به‌سادگی دریافت کنند. مزیت دوم در جشنواره‌های فیلم، به‌خصوص جشنواره فجر، خود را نشان می‌دهد.در طول جشنواره، بارها پیش می‌آید که نسخه‌های اصلاح‌شده‌ای از فیلم‌ها (مثلا با اصلاحات صدا یا تصویر) ارائه می‌شود. در گذشته، تنها سینماهای تهران می‌توانستند نسخه جدید را به‌سرعت دریافت کنند، اما سینماهای شهرستان با همان نسخه اولیه اکران را ادامه می‌دادند. به لطف سامانه شناسا، ما به محض دریافت نسخه اصلاحی، آن را بارگذاری می‌کنیم و تمام سینماهای میزبان جشنواره در سراسر کشور قادرند آخرین و بهترین نسخه فیلم را برای مخاطبان خود به نمایش بگذارند.

درحال‌حاضر وضعیت استفاده از سامانه چگونه است و چه برنامه‌هایی برای آینده آن، به‌خصوص در زمینه جشنواره‌ها، در نظر دارید؟
خوشبختانه با پیشرفت سامانه و رضایتی که سینماها از سرعت و پایداری آن دارند، تعداد کاربران این سامانه روزبه‌روز در حال افزایش است. امروزه شناسا نه‌تنها برای اکران‌های عادی در طول سال، بلکه به‌عنوان زیرساخت اصلی توزیع فیلم در جشنواره‌های معتبر نیز به کار گرفته می‌شود. ماامسال جشنواره فیلم کودک ونوجوان وهمچنین «جشنواره سینماحقیقت» را با موفقیت از طریق این سامانه برگزار کردیم. برنامه بعدی ما، برگزاری «جشنواره فیلم فجر» پیش‌روست و جلسات هماهنگی با مسئولان جشنواره برای استفاده کامل از ظرفیت‌های این سامانه در حال انجام است.

راز گاوصندوق‌های دیجیتال
شاید برای‌تان سؤال شده باشد که وقتی صحبت از «ارسال اینترنتی فیلم» می‌شود، آیا خطر هک‌شدن یا لو‌رفتن فیلم‌های اکران‌نشده وجود ندارد؟ پاسخ در تکنولوژی پیچیده‌ای نهفته است که سینمای دیجیتال جهان بر پایه آن بنا شده و سامانه «شناسا» نیز از همین استاندارد تبعیت می‌کند: استاندارد DCP و کلیدی به نام KDM. برخلاف تصور رایج، فایلی که در سینما پخش می‌شود، یک فایل ویدئویی معمولی (مثل MKV یا MP۴) نیست. این فایل‌ها که DCP (بسته سینمای دیجیتال) نامیده می‌شوند، حجمی بسیار بالا (بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ گیگابایت) دارند و کیفیت تصویر و صدای آنها قابل مقایسه با نسخه‌های خانگی نیست. اما ویژگی اصلی DCP، «رمزگذاری» چندلایه‌ آن است. تصور کنید فیلم درون یک گاوصندوق دیجیتالی قرار گرفته که درِ آن جوش داده شده است. سامانه شناسا درواقع وظیفه حمل این گاوصندوق‌های سنگین را بر عهده دارد. حتی اگر یک هکر بتواند در میانه راه دانلود، به این فایل حجیم دسترسی پیدا کند، با مجموعه‌ای از کدهای بی‌معنی و غیرقابل پخش روبه‌رو می‌شود. برای بازکردن این گاوصندوق، سینمادار به یک فایل متنی بسیار کم‌حجم و مجزا نیاز دارد که KDM (پیام تحویل کلید) نامیده می‌شود. معجزه امنیت سینما در همین KDM نهفته است. این کلید دیجیتال، به‌شدت هوشمند و انحصاری است. هر KDM فقط‌وفقط برای «سِرور یک سالن سینمای خاص» و برای یک «بازه زمانی مشخص» صادر می‌شود. برای مثال، کلیدی که برای سینما «آزادی» صادر شده، هرگز نمی‌تواند قفل فیلم را در سینما «هویزه» مشهد باز کند، زیرا کلید با شماره سریال سخت‌افزاری دستگاه پخش جفت شده است. همچنین اگر تاریخ اکران تمام شود، کلید دقیقا در ساعت مقرر باطل شده و فیلم دیگر پخش نمی‌شود. بنابراین، سامانه شناسا با انتقال امن فایل قفل‌شده (DCP) و مدیریت صدور کلیدها (KDM)، عملا امکان سرقت فیلم را به صفر رسانده است.