دیپلماسی اقتصادی اردبیل؛ مسیر نوین جذب سرمایه و توسعه صادرات

مقدمه همایش بین‌المللی سرمایه‌گذاری در استان اردبیل بار دیگر نگاه‌ها را به ظرفیت‌های برجسته این استان در حوزه‌های کشاورزی، گردشگری، انرژی‌های نو و تجارت مرزی معطوف کرده است. اردبیل به واسطه موقعیت ژئوپلیتیک خود و پیوندهای تاریخی با جمهوری آذربایجان، یکی از استان‌هایی است که می‌تواند دیپلماسی اقتصادی را به‌عنوان یک ابزار توسعه‌محور به‌صورت فعال و هدفمند دنبال کند. در شرایطی که کشور به سمت ارتقای صادرات غیرنفتی و جذب سرمایه خارجی حرکت می‌کند، اردبیل با بهره‌گیری از مزیت‌های سرزمینی و مرزی، فرصت آن را دارد که به یکی از کانون‌های مهم تعاملات اقتصادی ایران در شمال‌غرب تبدیل شود.

کد خبر: ۱۵۳۰۸۰۱

نویسنده رامین مجنون پیله‌رود - دانشجوی دکتری علوم سیاسی

۱) ضرورت تقویت دیپلماسی اقتصادی در اردبیل

تحولات ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی، رقابت کریدوری میان کشورهای منطقه، و نیاز ایران به توسعه صادرات در بازارهای همسایه، همگی ضرورت شکل‌گیری یک دیپلماسی اقتصادی فعال در اردبیل را برجسته می‌کنند. این استان با داشتن مرز رسمی با جمهوری آذربایجان، قرار گرفتن در مسیر کریدورهای بین‌المللی و برخورداری از زیرساخت‌های درحال توسعه، به‌طور طبیعی مستعد ایفای نقشی فراتر از یک استان مرزی است. با این حال، نبود یک راهبرد جامع برای تعامل با بازارهای منطقه، موجب شده بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های اردبیل بالفعل نشود. در شرایط جدید، نیاز است که استان از دیپلماسی منفعل به دیپلماسی ابتکاری، هدفمند و شبکه‌ای حرکت کند.

۲) فرصت‌های کلیدی استان اردبیل

الف) پیوندهای مرزی و بازار آذربایجان

مرز بیله‌سوار و ارتباط تاریخی و فرهنگی با جمهوری آذربایجان یک فرصت کم‌نظیر برای تجارت فرامرزی، سرمایه‌گذاری مشترک و توسعه مناطق آزاد است. توسعه گمرک، ایجاد شهرک‌های مشترک صنعتی و تسهیل مراودات مرزی می‌تواند اردبیل را به یک حلقه اتصال اقتصادی تبدیل کند.

ب) کشاورزی رقابت‌پذیر و صنایع تبدیلی

اردبیل یکی از قطب‌های سیب‌زمینی کشور بوده و ظرفیت بالایی در تولید لبنیات، محصولات گلخانه‌ای و فرآورده‌های غذایی دارد. این مزیت‌ها زمینه‌ساز صادرات پایدار و ورود سرمایه در صنایع تبدیلی است؛ حوزه‌ای که ارزش افزوده فراوانی ایجاد می‌کند.

ج) گردشگری سلامت و زمستانی

سرعین، مشگین‌شهر و پیست‌های اسکی اردبیل ظرفیت جذب گردشگران سلامت و ورزشی از کشورهای همسایه را دارند. توسعه هتل‌ها، کلینیک‌های تخصصی و بسته‌های گردشگری سلامت می‌تواند این حوزه را به یک جریان پایدار ارزآور تبدیل کند.

د) انرژی‌های نو و سرمایه‌گذاری خارجی

بادهای پرقدرت در مشگین‌شهر و اصلاندوز زمینه استقرار پروژه‌های بزرگ تولید برق از انرژی‌های پاک را فراهم کرده است. این حوزه یکی از جذاب‌ترین زمینه‌های همکاری با شرکت‌های بین‌المللی است.

ه) موقعیت ترانزیتی و کریدورها

با تکمیل راه‌آهن اردبیل ـ میانه و ارتقای گمرک بیله‌سوار، استان می‌تواند به گره‌گاه مهمی در کریدور شمال ـ جنوب و مسیرهای تجاری خزر تبدیل شود.

۳) چالش‌های پیش‌روی دیپلماسی اقتصادی

الف) ضعف هماهنگی نهادی

دیپلماسی اقتصادی بدون هماهنگی میان استانداری، اتاق بازرگانی، وزارت خارجه، گمرک و بخش خصوصی به نتیجه نمی‌رسد. اکنون این هماهنگی بیشتر مقطعی است تا ساختاری.

ب) نبود برنامه جامع صادرات

استان فاقد یک نقشه راه صادراتی مشخص برای بازارهای هدف (آذربایجان، روسیه، عراق) و محصولات اولویت‌دار است. این خلأ سبب پراکندگی اقدامات و هدررفت منابع می‌شود.

ج) کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل

تاخیر در تکمیل راه‌آهن، ظرفیت محدود فرودگاه و تجهیزات ناکافی حمل‌ونقل زمینی مانع افزایش سرعت صادرات است.

د) بروکراسی سنگین و بی‌ثباتی مقررات

سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به پروژه‌های استان نیازمند اطمینان از پایداری مقررات، وجود تضمین‌ها و فرآیندهای تسهیل‌شده صدور مجوز هستند.

ه) ضعف بازاریابی بین‌المللی

استان فاقد ساختار حرفه‌ای برای معرفی محصولات، بسته‌های سرمایه‌گذاری و فرصت‌های گردشگری است. این ضعف باعث شده که ظرفیت‌های اردبیل در بازارهای منطقه‌ای کمتر دیده شود.

۴) راهکارهای عملی برای تقویت دیپلماسی اقتصادی

الف) ایجاد مرکز دیپلماسی اقتصادی اردبیل

این مرکز باید نقش محوری در هماهنگی نهادها، ارتباط مستمر با سفارتخانه‌ها، تدوین نقشه راه صادرات و رصد تحولات منطقه قفقاز برعهده گیرد.

ب) توسعه کریدورها و زیرساخت‌ها

تکمیل فوری راه‌آهن اردبیل ـ میانه

ایجاد پارک لجستیک صادراتی در پارس‌آباد

ارتقای مرز بیله‌سوار و ایجاد پایانه‌های مدرن صادراتی

ج) بسته تشویقی ویژه سرمایه‌گذاران خارجی

معافیت‌های مالیاتی، تسهیل صدور مجوز، حمایت بانکی و اختصاص زمین صنعتی باید در قالب یک بسته منسجم ارائه شود.

د) ازاریابی هدفمند در کشورهای همسایه

ایجاد دفاتر بازاریابی در باکو، مسکو و بغداد، برگزاری نمایشگاه‌

های تخصصی مشترک و تولید محتوای معرفی محصولات، لازمه ورود حرفه‌ای استان به بازارهای منطقه است.

ه) توسعه دیپلماسی شهری

گسترش خواهرخواندگی میان شهرهای اردبیل با شهرهای آذربایجان، ترکیه و روسیه می‌تواند پایه‌گذار جریان‌های جدید گردشگری و تجاری باشد.

و) نوسازی ساختار صادرات

راه‌اندازی سامانه هوشمند صادرات، ایجاد بانک اطلاعات صادرکنندگان و توسعه آزمایشگاه‌های استاندارد برای محصولات کشاورزی ضروری است.

۵) نقش اردبیل در دیپلماسی اقتصادی ملی

تقویت دیپلماسی اقتصادی استان نه‌تنها به توسعه محلی کمک می‌کند، بلکه اثرات ملی قابل‌توجهی دارد:

- افزایش صادرات غیرنفتی و درآمد ارزی کشور

- تقویت روابط منطقه‌ای ایران در قفقاز جنوبی

- تثبیت نقش ایران در کریدورهای بین‌المللی

- افزایش امنیت اقتصادی و کاهش تنش‌های مرزی از طریق همکاری‌های سازنده

اردبیل می‌تواند نقش یک دروازه اقتصادی در شمال‌غرب کشور را ایفا کند و با توسعه روابط مرزی، بخشی از فشارهای اقتصادی کشور را کاهش دهد.

نتیجه‌گیری

اردبیل در نقطه‌ای قرار دارد که دیپلماسی اقتصادی برای آن نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی است. ظرفیت‌های گردشگری، کشاورزی، انرژی‌های نو و ارتباطات مرزی، این استان را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های بالقوه توسعه کشور تبدیل کرده است. اما بالفعل‌سازی این ظرفیت‌ها تنها در صورت اجرای یک برنامه منسجم، تقویت هماهنگی نهادی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای ممکن است.

اگر راهکارهای ارائه‌شده به‌گونه‌ای هدفمند دنبال شود، اردبیل می‌تواند از یک استان مرزی کم‌تحرک به گره‌گاه اقتصادی شمال‌غرب و یکی از پیشران‌های دیپلماسی اقتصادی ایران تبدیل شود؛ جایگاهی که هم به توسعه استان و هم به تقویت اقتصاد ملی کمک خواهد کرد.