ناتوبازی باکو

ناحیه قفقاز از دوره تزارهای روس به‌عنوان منطقه حائل ژئوپلیتیکی اسلاوها علیه قدرت‎های منطقه غرب‎آسیا به‌ویژه عثمانی‎ها بود اما فروپاشی اتحادجماهیرشوروی در ۱۹۹۱ و استقلال جماهیر قفقاز بستر مناسبی برای بازیگری ناتو تحت پوشش ترکیه را درون هارتلند جهان فراهم کرد.اکنون نیز، باکو با همکاری کریدوری با کاخ‎سفید و نظامی با بروکسل، زنگ خطر را برای روسیه و ایران به‌‎صدا درآورده است. باتوجه به تحولات میدانی، رژیم علی‎اف مأموریت تحدید روابط تهران با ایروان را برعهده گرفته و همزمان واسطه‎ای برای ورود خزنده پیمان ناتو به آسیای مرکزی محسوب می‎شود.بنابراین، محور حامی وضع موجود یعنی باکو ــ بروکسل، استراتژی استیلا برمسیرهای مواصلاتی زمینی و ترانزیتی محور تهران - مسکو را مدنظر قرار داده تا اقتدار تجدیدنظرطلبان نظم آمریکایی جهان در مناطق قفقار و آسیای مرکزی را تضعیف کند. 
   
بازی بزرگ اوراسیا
فهم استراتژی کلان آمریکا و متحدان وی در باکو بدون درکی فراتر از تحولات قفقاز میسر نیست. تصمیم‎سازان واشنگتن رقابت این قدرت جهانی با همتایان تجدیدنظرطلب را درون منطقه اوراسیا (متشکل از آسیا و اروپا) تفسیر می‎کنند. چین و روسیه با همراهی ایران به‎سمت برتری در این ابرقاره حول محور ناحیه هارتلند (مرکز اوراسیا به‌خصوص نواحی آسیای میانه و قفقاز) حرکت کردند و موقعیت قدرت‎های دریایی غربی (به‎‌سرکردگی آمریکا) را تهدید می‎کنند. 
درهمین راستا، چند تحرک پیوسته علیه قدرت‎های اوراسیا درحال تکوین است. نخست، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور‌ آمریکا طی نشستی در کاخ‌‎سفید از «کریدور ترامپ»میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان با حضور الهام علی‎اف و نیکول پاشینیان رونمایی کرد. هدف غایی واشنگتن انسداد مسیر ارتباطی ایران با ایروان درنظرگرفته می‎شود. 
دوم، وزرای امورخارجه پنچ کشور آسیای مرکزی برای نخستین‌بار در واشنگتن با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار و چندین پروژه سرمایه‎گذاری در انرژی و منابع کمیاب جهانی منعقد شد. عموما کالاهای آسیای مرکزی به‌واسطه «کریدور میانی» به جمهوری آذربایحان و ترکیه می‎رسد. جایگزینی محصولات آسیای مرکزی به‌جای چینی در مسیرهای آسیای مرکزی در دستورکار قرار گرفته است. 
سوم، توسعه روابط نظامی باکو با غرب نیز نوید مرحله جدید تعمیق روابط ناتو با جماهیرسابق شوروی در آسیای میانه و قفقاز را می‎دهد. روس‎ها نقش تامین‎کننده دیرینه ارتش‎های قفقاز را برعهده داشتند اما طی چندسال اخیر، جمهوری آذربایجان با تقویت صنایع پهپادی و توپخانه‎ای با نمونه‎های غربی، کاهش وابستگی امنیتی به کاخ کرملین را پیگیری می‏کند. 
   
آشیانه صهیونیسم
فارغ از مباحث رقابت قدرت‎های بزرگ، نزاع ایران با رژیم‌صهیونیستی نیز در سطح میانی بازی بزرگ اوراسیا قرار دارد. باکو با شکست در جنگ اول قره‎باغ از سال ۱۹۹۲ توسعه روابط با اسرائیلی‎ها را در دستورکار قرار داده و با عادی‌سازی روابط قزاقستان با رژیم صهیونی، ممکن مسیر جدیدی برای رخنه تل‎آویو به درون آسیای مرکزی باز شود. 
درراستای همین روند، دکتر گالیا لیندراستراوس، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات امنیت ‌ملی در تل‌آویو اعتقاد دارد که دو رکن اصلی روابط رژیم‌صهیونیستی و رژیم باکو، مباحث «انرژی» و «همکاری‎های انرژی» است. 
علی‎اف تامین‎‌کننده برجسته نیازهای نفتی اسرائیل شناخته می‎شود. اکنون با خروج بشار اسد از سوریه نیز روند افزایش تبادلات انرژی دو طرف طی دیدار ابومحمد جولانی از پایتخت جمهوری آذربایجان مطرح شده است. 
از حیث نظامی نیز، رژیم باکو ستون فقرات واحدهای پهپادی را به واسطه نظامیان ارتش اشغالگرقدس شکل داده و باوجود استمرار جنگ غزه طی دو سال اخیر، مراودات نظامی تل‎آویو با علی‎اف همچنان ادامه داشته و صهیونیست‎ها باکو را به آشیانه‎ای امن جهت اثرگذاری علیه منافع تهران تاسیس کرده‌اند. برخی کارشناسان اوراسیا اعتقاد دارند که اتصال شبکه باکو ــ آستانه صهیونی به معنی بسط شبکه امنیتی تل‎آویو با چراغ سبز آمریکا خواهد بود. 
   
ضدحمله تجدیدنظرطلبان
لشکرکشی خاموش حامیان نظم موجود به آسیای مرکزی و قفقاز، نیازمند پاسخ هماهنگ ائتلاف تجدیدنظرطلبان جهت حفظ هارتلند است. همکاری سه‎جانبه تهران، پکن و مسکو برای تثبیت موازنه قوا با همکاری در حوزه‎های نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی بایستی در دستورکار قرار گیرد. هرچند که خطوط مهم ریلی کریدور شمال به جنوب از باکو عبور می‎کند اما تکوین مسیرهای دیگر این کریدور از آسیای مرکزی و جاده‎ای ارمنستان تحت حمایت دیپلماتیک تجدیدنظرطلبان باید سرعت گیرد.درهمین راستا، جمهوری خلق چین نیز با پرده‎برداری سریع از کریدور جدید قرقیزستان، مسیرهای جایگزین متعددی برای ارتباط با بازارهای غربی فارغ از خطوط ترانزیتی کریدور میانی مجادله برانگیز ایجاد کند تا نفوذ پکن در اقصی نقاط هارتلند کماکان حفظ شود. ائتلاف پوتین و شی براساس مخالفت با نظم آمریکایی شکل گرفته‌؛ درنتیجه، انتقال قطعات صنعتی باکاربرد دوگانه نظامی ــ اقتصادی نیز همچنان برای حفظ موقعیت نظامی روسیه علیه ناتو باید ادامه یابد. 
در نهایت، ایران و روسیه گرچه نگاه کاملا یکسانی به رژیم صهیونی ندارند اما توسعه شبکه امنیتی تل‎آویو در پوشش اسب تروای نفوذ‌ غرب درون ناحیه هارتلند، تهدیدی بنیادین برای مسکو محسوب می‎شود. اشتراک‎گذاری اطلاعات مقامات سرویس اطلاعات خارجی روسیه (SVR) با نهادهای امنیتی کشورمان همچنین همکاری در صنایع پدافندی بستری برای شکار تحرکات نیروهای صهیونی در قفقاز و آسیای مرکزی را تشدید خواهد کرد.  

تحقق پیش‎‌بینی برژینسکی در قفقاز
تعمیق همکاری‎های غرب با رژیم باکو، مسأله‎ای نیست که در دنیای پسا‌جنگ سرد پیش‎بینی نشده باشد. زبیگنیف برژینسکی، استراتژیست و مشاور امنیت ملی دولت کارتر که مدت کوتاهی از مرگ وی می‎گذرد‌؛ جمهوری آذربایجان را «درب‎پوش» ناتو برای ورود به معادلات آسیای مرکزی ارزیابی می‎شود که مسیر انتقال انرژی جماهیر سابق شوروی به اروپا را شکل خواهد داد. برژینسکی به نقش تعیین‎کننده ترکیه در مسیر مواصلاتی ناتو با باکو نیز اشاره و همکاری با آنکارا را به رهبران غربی جهت مهار قدرت‎های نوظهور اوراسیا توصیه کرده بود. نکته حائز اهمیت، پیروی دولت ترامپ از افکار مشاور امنیت ملی کارتر است‌؛ کاخ‎سفید نفوذ فرهنگی ــ اقتصادی آنکارا را تسهیل‌کننده استراتژی کلان «بازگشت به اوراسیا» درنظر گرفته و خواهان لابی حزب عدالت و توسعه درون ناحیه هارتلند به‎سود منافع آمریکاست. هرچند اتکای بیش‎از اندازه به اردوغان و رشد ناسیونالیسم محلی آسیای مرکزی پاشنه آشیل این معامله محسوب می‎شود.