پیروزی فرهنگی برای جهان ایرانی 

به‌رسمیت شناختن منشور کوروش به‌عنوان یکی از اولین منشور‌های حقوق بشر که همواره بر احترام به تنوع فرهنگی تأکید داشته، از تازه‌ترین افتخاراتی است که ایران در یونسکو کسب کرده است. به این بهانه با جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم. 

با توجه به این‌که در روز‌های اخیر به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش در یونسکو خبرساز شده، دیدگاه‌تان نسبت به این رویداد چیست؟ 
در چهل و سومین کنفرانس عمومی یونسکو که در سمرقند برگزار شد، رویداد فرهنگی بی‌نظیری به‌وقوع پیوست که بازتاب عمیقی در عرصه میراث فرهنگی جهان دارد. موزه ملی در سال ۱۳۸۹ میزبان این اثر بی‌بدیل بود و از این رو چنین رویدادی را گامی بلند درراستای شناسایی ظرفیت‌های تمدنی ایران می‌دانیم. شکی نیست که به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش در یونسکو، یک پیروزی فرهنگی برای جهان ایرانی به‌شمار می‌رود.

به‌خصوص این‌که نمایش استوانه کوروش در موزه ملی ایران پیشتر نشان داده بود این اثر جایگاه خاصی در فرهنگ و هویت جهان ایرانی دارد. 
همین‌طور است. در سال ۱۳۸۹ که استوانه کوروش در موزه ملی ایران به نمایش درآمد، ثابت شد این اثر تنها یک شی موزه‌ای نیست بلکه پیامی زنده از تاریخ کهن این سرزمین است. امروز به‌رسمیت شناخته شدن آن در عرصه بین‌المللی مایه افتخار همه ایرانیان و تاییدی بر نقش ایران در شکل‌دهی به مفاهیم جهانشمول حقوق بشری است. این نکته را باید یادآوری کنم که استوانه کوروش در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود و یکی از آثار بسیار پربازدید این موزه محسوب می‌شود. 

اگر ممکن است درباره محتوای قطعنامه یونسکو در این خصوص توضیح دهید. 
در پیش‌نویس قطعنامه یونسکو که مورد بررسی قرار گرفت بر چندمحور کلیدی تأکید شده. نخست به‌رسمیت شناختن اهمیت استوانه کوروش به‌عنوان یکی از نخستین اسنادی که اصول مرتبط با حقوق بشر را در خود تجسم بخشیده است. دوم از دبیر کل یونسکو دعوت شده از اصول این استوانه تاریخی برای تقویت برنامه‌های عدالت، حقوق بشر و گفت‌وگوی بین‌فرهنگی بهره گیرد. سوم کشور‌های عضو تشویق شده‌اند منابع داوطلبانه‌ای برای توسعه فعالیت‌ها در این حوزه تخصیص دهند و از همه کشور‌ها خواسته شده با ترجمه چندزبانه این اثر، زمینه آگاهی‌بخشی و دسترسی بیشتر به محتوای این سند تاریخی را فراهم آورند. 

از دیدگاه شما ثبت‌هایی از این دست در یونسکو که در سال‌های اخیر تعدادشان کم هم نبوده چقدر می‌تواند در تبیین جایگاه جهانی ما نقش داشته باشد؟ 
این رویداد تنها یک موفقیت دیپلماتیک نیست بلکه فرصتی است برای بازتعریف هویت فرهنگی ما در صحنه جهانی. در موزه ملی ایران آماده‌ایم با همکاری یونسکو، نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی بین‌المللی برای تبیین بیشتر این میراث مشترک بشری برگزار کنیم. شناسایی استوانه کوروش توسط یونسکو سندی محکم در برابر تحریف‌کنندگان تاریخ است و نشان می‌دهد ایران چه نقش سازنده‌ای در شکل‌دهی به تمدن جهانی داشته. بی‌تردید به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش در یونسکو پیروزی فرهنگی برای جهان ایرانی است. به گفته کارشناسان، این تصمیم یونسکو می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های فرهنگی گسترده‌تر بین ایران و نهاد‌های بین‌المللی شود و تصویر ایران را در عرصه جهانی به‌عنوان کشوری با تمدن غنی و صلح‌طلب تثبیت کند. 

نکته سوال‌برانگیز آن است که چرا این قطعنامه به شکل مشترک از سوی ایران و تاجیکستان به کنفرانس عمومی ارائه شده، درحالی که طبعا ایران می‌بایست داعیه‌دار این مسأله باشد؟ 
ارائه این قطعنامه به‌صورت مشترک توسط سه کشور ایران، تاجیکستان و عراق در حقیقت انتخابی استراتژیک و هوشمندانه بود که براساس ملاحظات فرهنگی و دیپلماتیک صورت گرفت. این اقدام به هیچ‌وجه از نقش محوری ایران به‌عنوان داعیه‌دار اصلی استوانه کوروش نکاست بلکه برعکس، قدرت و مشروعیت این ابتکار را در صحنه بین‌المللی چندین برابر کرد. 
ما با این کار به جهانیان نشان دادیم استوانه کوروش تنها یک سند تاریخی متعلق به مرز‌های جغرافیایی امروزین نیست بلکه میراث مشترک تمامی «جهان ایرانی» است که تاجیکستان میراثدار بخشی از این حوزه فرهنگی محسوب می‌شود. از سوی دیگر، مشارکت عراق به‌عنوان کشوری که این اثر ارزشمند در سرزمین آن کشف شد بر اصالت و اهمیت جهانی این سند تاریخی مهر تایید زد. این اتحاد سه‌گانه، هم پیوند‌های عمیق فرهنگی و تمدنی ما را به نمایش گذاشت و هم از نظر دیپلماتیک، امکان هرگونه مخالفت یا چالش سیاسی را کاهش داد و پیام صلح، مدارا و عدالت استوانه کوروش را با همنوایی قدرتمندتری به‌گوش جهانیان رساند. 

ثبت استوانه کوروش با دربرگیری مفاهیم بشردوستانه که صلح را در رأس این هرم قرار می‌دهد چقدر می‌تواند دیدگاه منفی کشور‌ها را در شرایط فعلی و با توجه به سیاه‌نمایی‌هایی که از بعد سیاسی نسبت به ایران صورت می‌گیرد تغییر دهد؟ 
ثبت جهانی استوانه کوروش و مفاهیم انسانی آن_ به‌ویژه تأکید بر صلح و مدارا_ در شرایط کنونی اهمیت بسیار بالایی دارد. این رویداد تنها یک موفقیت فرهنگی نیست بلکه فرصت بی‌نظیری برای نشان دادن تصویر واقعی تمدن کهن ایران به جهان است. در زمانی که برخی سعی دارند تصویر نادرستی از ایران در دنیا نشان دهند، استوانه کوروش به‌عنوان سندی معتبر که توسط نهاد‌های بین‌المللی مانند یونسکو تایید شده پیام متفاوتی را به جهانیان می‌رساند. این سند تاریخی به ما امکان می‌دهد براساس مدارک غیرقابل‌انکاری نشان دهیم ایران زادگاه نخستین بیانیه حقوق بشر، صلح‌طلبی و احترام به فرهنگ‌های گوناگون بوده است. البته باید واقع‌بین بود که یک رویداد فرهنگی به‌تنهایی نمی‌تواند همه تصورات نادرست را از بین ببرد، اما بدون شک راه جدیدی در دیپلماسی عمومی ایران می‌گشاید. این به‌رسمیت شناختن به ما اجازه می‌دهد در مجامع بین‌المللی از موضعی قدرتمند و براساس تاریخ و تمدن صحبت کنیم. وقتی کشوری که بیش از ۲۰۰۰ سال پیش با آزاد کردن اسیران و احترام به ادیان و فرهنگ‌های مختلف، پایه‌های یک جامعه عادلانه را بنا نهاده، چگونه می‌توان به‌سادگی دربرابر تحلیل‌های سیاسی سطحی قرار گرفت؟ ما در موزه ملی ایران آماده هستیم با همکاری یونسکو، این پیام تمدنی را از طریق نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های فرهنگی به گوش همه مردم جهان برسانیم. 

با این اوصاف، به‌نظر شما مهم‌ترین دلیلی که یونسکو نسبت به این اقدام موافقت کرده چه بوده است؟
براساس سند یونسکو، مهم‌ترین نکته‌ای که موجب موافقت این سازمان با ثبت استوانه کوروش شد، تأکید بر ارزش‌های جهانشمول و امروزی این اثر تاریخی بوده است. یونسکو استوانه کوروش را نه فقط به‌عنوان یک شی باستانی بلکه به‌عنوان پلی بین سنت‌های کهن و اصول مدرن حقوق بشر می‌داند. یونسکو صراحتا اشاره می‌کند که این استوانه ارزش‌های بردباری، آزادی و عدالت را منعکس می‌کند که امروزه همچنان بسیار مرتبط هستند. به‌عبارت دیگر این سند تاریخی را به‌عنوان یک چارچوب الهام‌بخش برای تقویت برنامه‌های معاصر در این زمینه می‌داند. این سند تأکید می‌کند به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش، مأموریت یونسکو را برای ترویج صلح از طریق فرهنگ و آموزش تقویت می‌کند. این اثر به‌طور مشخص با اهداف توسعه پایدار، به‌ویژه هدف ۱۶ (صلح، عدالت و نهاد‌های قوی) و هدف ۱۷ (مشارکت برای اهداف) پیوند خورده. همچنین یونسکو بر این نکته کلیدی تأکید دارد که دستاورد‌های تمدنی همچون استوانه کوروش، میراث مشترک بشریت محسوب می‌شوند؛ بنابراین ثبت آن اقدامی درراستای حفاظت از میراثی است که به تمام بشریت تعلق دارد و می‌تواند منبع الهامی برای پیشرفت جامعه جهانی باشد. به‌طور خلاصه از نگاه یونسکو، مهم‌ترین نکته، امروزی بودن پیام کهن استوانه کوروش بود. یونسکو این اثر را یک سند زنده و پویا می‌داند که می‌تواند در حل چالش‌های کنونی جهان از جمله ترویج صلح، مدارا و احترام به تنوع فرهنگی نقش ایفا کند. این دقیقا همان نقطه اتصالی است که ثبت جهانی این اثر را ممکن ساخت. 

بعد از جنگ ۱۲ روزه توجه جامعه نسبت به مفهوم هویت ملی بیش از پیش جلب شده. با این حال فکر می‌کنید رویداد‌هایی از این دست چقدر می‌توانند در تقویت و برجسته‌سازی این امر نقش داشته باشند؟ 
رویداد‌های فرهنگی مانند به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش در یونسکو، در شرایطی که توجه جامعه به مفهوم هویت ملی جلب شده، نقشی حیاتی در تقویت این حس ایفا می‌کنند. این قبیل رویداد‌ها به ما یادآوری می‌کنند که هویت ملی ما تنها به مرز‌های جغرافیایی محدود نمی‌شود بلکه ریشه در تمدنی کهن و ارزش‌های جهانشمول دارد. به‌رسمیت شناختن استوانه کوروش در چنین بستری به ما می‌گوید ایران نه‌تنها کشوری با پیشینه کهن بلکه خاستگاه ارزش‌های انسانی مانند صلح، مدارا و احترام به کرامت انسانی بوده است. این درک‌_ به‌ویژه در دوران پس از بحران_ می‌تواند به جامعه ما اعتماد به نفس و امید ببخشد. این رویداد‌ها همچنین نشان می‌دهند فرهنگ و تمدن ایران با وجود همه فراز و نشیب‌ها نه‌تنها پابرجا مانده بلکه توانایی الهام‌بخشی به جهان معاصر را دارد. وقتی می‌بینیم ارزش‌هایی که هزاران سال پیش در این سرزمین مطرح شده، امروز مورد تایید نهاد‌های بین‌المللی قرار می‌گیرد درمی‌یابیم بحران‌های کنونی اگرچه مهم هستند، اما گذرا بوده و اصالت تمدنی ما پایدار است. به رسمیت شناختن استوانه کوروش به ما می‌آموزد قدرت واقعی ایران در توانایی همزیستی مسالمت‌آمیز فرهنگ‌ها و احترام به تنوع بوده است. این درک می‌تواند در شرایط کنونی به تقویت همبستگی ملی، وحدت بین اقوام و فرهنگ‌های مختلف کشور کمک کند.