زنگ خطر در تجارت تهران - بغداد

در بعد اقتصادی، عراق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری غیرنفتی ایران مطرح است. نیاز مبرم بازار عراق به بازسازی پس از دهه‌ها جنگ و بی‌ثباتی، فرصتی حیاتی برای صادرات کالاهای ایرانی فراهم کرده است. 
عمده این مبادلات شامل مواد غذایی، مصالح ساختمانی، لوازم خانگی و خدمات فنی و مهندسی می‌شود. علاوه بر این، صادرات حامل‌های انرژی به‌ویژه گاز و برق، ستون اصلی دیگری از این روابط را تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده یک وابستگی ساختاری متقابل است. 
اشتراکات راهبردی دو کشور تنها به تجارت کالا محدود نمی‌شود بلکه همکاری‌های سیاسی و امنیتی درراستای ثبات منطقه‌ای و مبارزه با تهدیدات مشترک، بعد دیگری از پیوندهای مستحکم را آشکار می‌سازد. 
با این حال، تجارت دوجانبه با چالش‌های مهمی نظیر موانع بانکی و مالی (ناشی از تحریم‌ها)، مشکلات زیرساختی در مرزها و رقابت فزاینده کشورهای منطقه برای نفوذ در بازار عراق مواجه است. تحلیل این روابط، نیازمند بررسی دقیق نقاط قوت و ضعف و طراحی یک چشم‌انداز استراتژیک برای تبدیل این پیوندهای اقتصادی به یک شراکت پایدار و بلندمدت منطقه‌ای است. 
نکته دیگر آن‌که هم‌اکنون عراق واردات بیش از ۴۰محصول کشاورزی از ایران را ممنوع کرده که این می‌تواند تا حد زیادی میزان صادرات ایران به این کشور را کاهش دهد.

کاهش صادرات کالاهای ایرانی به عراق
براساس آمار گمرک در شش ماهه نخست سال جاری ۱۲میلیون و ۹۷۷هزار و ۱۹۶تن کالای ایرانی به ارزش ۴میلیارد و ۵۸۸میلیون و ۳۱۳هزار دلار به عراق صادر شده، این در حالی است که در همین بازه زمانی در سال گذشته ۱۴میلیون و ۶۲۵هزار و ۱۵تن کالای ایرانی به ارزش ۵میلیارد و ۲۰۹میلیون و ۶۲۰هزار دلار صادر شده بود. بنابراین می‌توان گفت صادرات کالاهای ایرانی به عراق در شش ماهه نخست سال جاری به لحاظ وزنی با کاهش ۱۱درصدی و به لحاظ ارزشی با کاهش ۱۲درصدی روبه‌رو شده است.
از سوی دیگر در این بازه زمانی ۶۳هزار و ۶۴۲تن کالا از عراق به ارزش ۲۳۳میلیون و ۴۱۳هزار دلار وارد کشورمان شده، این در حالی است که در شش ماهه نخست سال گذشته ۱۳۲هزار و ۶تن کالای عراقی به ارزش ۵۷۰میلیون و ۲۱۳هزار دلار وارد کشور شده بود. بنابراین می‌توان گفت واردات کالاهای عراقی به ایران در شش ماهه نخست سال جاری به لحاظ وزنی با کاهش ۵۲درصدی و به لحاظ ارزشی با کاهش ۷۷درصدی روبه‌رو شده است. 

میزان تجارت دو کشور همسایه 
در مجموع میزان تجارت تهران و بغداد در شش ماهه نخست سال جاری به ۱۳میلیون و ۴۰ هزار و ۸۳۸تن کالا به ارزش ۴میلیارد و ۸۲۱میلیون و ۷۲۶هزار دلار می‌رسد، این در حالی است که مجموع تجارت دو کشور در نیمه نخست سال گذشته ۱۴میلیون و ۷۵۷هزار و ۲۱ تن کالا به ارزش ۵میلیارد و ۷۷۹میلیون و ۸۳۳هزار دلار رسیده بود. 
درواقع مجموع تجارت ایران و عراق در این بازه زمانی به لحاظ وزنی با کاهش ۱۲درصدی و به لحاظ ارزشی با کاهش ۱۷درصدی روبه‌رو
 شده است. 

چرا تجارت ایران با عراق کاهش یافته است؟ 
در همین خصوص کارشناسان دلیل افت مبادلات تجاری دو کشور را سیاست‌های جدید تجاری و تعرفه‌های اعمال ‌شده توسط بغداد، ناترازی انرژی و مشکلات گمرکی داخلی ایران می‌دانند؛ موضوع مهمی که در شرایط جدید کشور با توجه به اسنپ‌بک، نیاز به تدابیر سریع دولت و بخش خصوصی برای بهبود شرایط را بیش از پیش آشکار می‌کند. 
دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نظر دیگری دارد و می‌گوید: اروپایی‌ها به نمایندگی از آمریکا مأموریت دارند سهم ایران را در تجارت با عراق کاهش دهند و جای آن را به کشورهای هم‌پیمان خود واگذار کنند. 
جهانبخش سنجابی تصریح کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد نیاز عراق به ایران یک نیاز ساختاری و بلندمدت است و تحت تأثیر تحولات سیاسی زودگذر قرار نمی‌گیرد. 
او با اشاره به اهمیت رویدادهای سیاسی پیش‌رو افزود: انتخابات نوامبر عراق و تهدیدات خارجی علیه ثبات منطقه، متغیرهای اثرگذار بر روند تجارت دو کشور هستند. با این حال، تحلیل‌ها نشان می‌دهد در اغلب حالت‌ها، روابط تجاری ایران و عراق حفظ خواهد شد. 
سنجابی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: عراق سالانه بیش از ۶۰میلیارد دلار واردات دارد و کمتر از ۲۰درصد نیاز مصرفی خود را در داخل تأمین می‌کند. این به معنای آن است که ۸۰درصد بازار عراق وابسته به واردات است و ایران می‌تواند سهم قابل توجهی از این بازار را در اختیار بگیرد. 
وی تصریح کرد: ایران در ۵۹۲ردیف کالایی ‌(کد اچ‌اس) ظرفیت صادراتی به عراق دارد اما تنها در ۲۹۸مورد از آنها حضور فعال دارد. این یعنی در ۲۹۶ردیف کالایی، هنوز هیچ‌گونه صادراتی از سوی ایران انجام نشده است. این فاصله باید با برنامه‌ریزی دقیق جبران شود. 
دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق خاطرنشان کرد: اگر ایران بازار عراق را از مقاصد صادراتی خود حذف کند، تنها ۵۴ردیف کالایی مزیت رقابتی در بازار جهانی خواهند داشت. به همین دلیل بازار عراق برای ایران نه‌تنها یک بازار مهم بلکه یک بازار حیاتی است که از دست دادن آن به معنی از دست رفتن ظرفیت‌های بزرگ صادرات غیرنفتی خواهد بود. 
ایران در گذشته شریک دوم یا سوم تجاری عراق بود اما امروز به رتبه چهارم سقوط کرده است. امارات با سرعت از ایران پیشی گرفته. البته هرچند بخش عمده آمار صادراتی امارات به عراق درواقع مربوط به شرکت‌های چینی، عربستانی و حتی ایرانی است که از مسیر امارات ری‌اکسپورت انجام می‌دهند. 
سنجابی معتقد است: ورود کشورهای اروپایی به‌ویژه پس از سفر رئیس‌جمهور فرانسه به بغداد نشان‌دهنده شکل‌گیری یک جنگ اقتصادی جدید است. مأموریت اروپایی‌ها در عراق، افزایش سهم کشورهای عربی هم‌پیمان و کاهش سهم ایران از تجارت این کشور است. اروپایی‌ها درواقع به نیابت از آمریکا در حال اجرای یک مأموریت اقتصادی هستند. هدف آنها این است که نفوذ تجاری ایران در عراق محدود شود و جایگاه کشورهای غربی و متحدان‌شان تقویت گردد. بنابراین ما با یک رقابت صرف اقتصادی روبه‌رو نیستیم بلکه با یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی مواجه هستیم.