کتاب کالای لوکس می‌شود

ناشران درحالی وارد پرکارترین روزهای فعالیت خود می‌شوند که سالی سخت و پرفراز و نشیب را پشت‌سر گذاشتند. سال ۱۴۰۳یکی ازسال‌های پرچالش برای صنعت نشرکشور بود.دراین سال همزمانی دو اتفاق باعث شد،نشر درمقاطعی طولانی در سال قبل، با مشکلات بسیاری رو‌به‌رو شود.نخستین اتفاقی که صنعت نشر کشور را درسال۱۴۰۳ با چالش جدی رو‌به‌رو کرد، افزایش مستمر قیمت‌ها در بازار بود که به‌خصوص روی کاغذ که ماده خام اصلی این صنعت محسوب می‌شود، اثر بسیاری داشت و باعث ایجاد نوسانات شدید و افزایش قیمت تمام شده کتاب شد و این روند به حدی جدی بود که سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نخستین نشست خبری خود پس از وزارت، در پاسخ به پرسش جام‌جم، از خطر تبدیل شدن کتاب به یک کالای لوکس صحبت کرد.
اتفاق دیگری که در این سال افتاد، واقعه شهادت رئیس‌جمهور و تغییر دولت بود که تا ماه‌ها سیاست‌های دولت در این حوزه را دچار تعلل کرد. این اتفاق وقتی تشدید شد که بعد از چند هفته تعلل وزیر در معرفی معاون امور فرهنگی خود، او بعد از مدت کوتاهی کناره‌گیری کرد و اکنون این معاونت با سرپرست اداره می‌شود.
 
کتاب ۳۵ درصد گران شده است
برای این‌که بهتر با وضعیت صنعت نشر در سال گذشته آشنا شویم، بد نیست مقایسه‌ای میان این سال و سال قبل از آن، انجام دهیم. این توضیح لازم است که وضعیت نامناسب و بحرانی نشر در سال۱۴۰۲ نیز وجود داشت و تصمیمات وزارت ارشاد دولت قبل از‌جمله درخصوص سرمایه‌گذاری سنگین در جهت تولید کاغذ ایرانی در این دو سال نتوانست گره قابل‌توجهی از مشکل باز کند و ناشران کشور همچنان به‌شدت به کاغذ وارداتی وابسته هستند و افزایش قیمت ارز باعث افزایش چند مرحله‌ای قیمت کاغذ شده است؛ ضمن این‌که بهای دیگر کالاها و خدمات در حوزه چاپ و نشر نیز در این دو سال روند تصاعدی داشته است.در سال ۱۴۰۲ صنعت نشر، فعالیت خود رابا انتشار ۱۱۵هزارو۴۲۸ عنوان کتاب به پایان برد. در این میان بیش از ۸۲ هزار و ۳۰۰ کتاب یعنی ۷۱.۳۵درصد کتاب‌های منتشر شده، چاپ اول بوده است. همچنین ۶۹.۷درصد از عناوین کتاب‌های منتشر شده در این سال، در استان تهران چاپ شده است. شمارگان کل کتاب‌های منتشر شده در سال یادشده، کمی بیش از ۱۰۷ هزار و ۲۹۰ جلد کتاب بوده است و میانگین قیمت کتاب در این سال حدود ۱۲۲ هزار تومان بوده است. اگر به آمارهای مربوط به سال ۱۴۰۳ توجه کنیم، می‌بینیم در این سال شاهد انتشار ۱۱۷ هزار و ۵۴۷عنوان کتاب با شمارگان حدود ۱۰۷ هزار و ۱۰۰نسخه بوده‌ایم. چنان‌که می‌بینیم در این سال شاهد افزایش عناوین کتاب‌ها نسبت به سال قبل هستیم اما افت اندکی در شمارگان را هم شاهدیم. در سال گذشته ۲۲۳ ‌‌هزار و ۷۳ عنوان کتاب یعنی حدود ۳/۶۲ درصد آثار منتشره، چاپ نخست و۶۸.۴عنوان کتاب منتشر شده در استان تهران بوده است که نشان‌دهنده این است که سهم ناشران غیرتهرانی اندکی افزایش یافته است اما نسبت کتاب‌های چاپ اول کاهش داشته است. میانگین فیمت کتاب در سال گذشته بیش از ۱۶۵ هزارتومان بوده است. 

در جدول زیر می‌توان تغییرات در شاخص‌های نشر در این دو سال را با هم مقایسه کرد:

شاخص                       درصد تغییرات 
تعداد عنوان                 ۱.۸۲  
کتاب تالیفی                  ۳.۶۸  
کتاب ترجمه                 ۲.۷۶  
انتشار در استان تهران     ۰.۴۰ 
انتشار در سایر استان‌ها    ۶.۱۵ 
چاپ اول                     ۵.۲۵ 
شمارگان کل                 ۰.۱۶ 
میانگین شمارگان           ۱.۹۵ 
میانگین صفحه              ۲.۷۳
قیمت کل                     ۳۵.۱۱ 
میانگین قیمت هر صفحه    ۳۸ 
میانگین قیمت                ۳۵.۲  

رشد کتاب‌های علوم اجتماعی
اگروضعیت انتشارکتاب در این دوسال‌رابرمبنای دسته‌بندی‌موضوعی بررسی کنیم،می‌بینیم‌درسال۱۴۰۲،بیشترین عنوان‌های کتاب منتشر شده به ترتیب در گروه‌های ادبیات، کمک‌درسی، علوم اجتماعی، علوم عملی و دین بوده است؛ البته این ترتیب براساس شمارگان کتاب دراین سال‌چنین بوده است:کمک‌درسی، ادبیات، علوم اجتماعی، دین و علوم‌عملی. در سال۱۴۰۳ ترتیب بیشترین کتاب‌های‌چاپ شده براساس عنوان‌کتاب به این ترتیب‌است:ادبیات،علوم اجتماعی، کمک‌درسی، علوم عملی و دین. اگر این آمار را براساس شمارگان بررسی کنیم،می‌بینیم که کتاب‌های ادبیات همچنان ازنظرشمارگان پشت‌سر کتاب‌های کمک‌درسی قرار دارند و بعد از این دو دسته‌بندی، علوم اجتماعی، دین و علوم عملی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. 
نکته جالب توجه در این مقایسه رشد محسوس کتاب‌های علوم اجتماعی است که هم از نظر عنوان کتاب و هم از نظر شمارگان رشد قابل‌توجهی را در این یک سال شاهد بوده‌اند. در سال ۱۴۰۲، ۱۴هزار و۱۷عنوان کتاب با شمارگان هشت میلیون و ۹۷۹ هزار نسخه منتشر شده است که این آمار در سال بعد، به ۱۵هزار و۸۳۰ عنوان و ۹ میلیون و ۶۲۰هزار و ۶۸۴ نسخه رسیده است. این نشان می‌دهد تحولات سال‌های اخیر ایران، نقش و اهمیت دانش جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی را نزد جامعه کتابخوان ایران بیشتر کرده و کتاب‌های این حوزه مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. 

موفقیت در تألیف کتاب برای کودک و نوجوان 
در این بررسی به شکلی ویژه و مجزا به کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان پرداخته‌ایم تا بررسی کنیم آیا برنامه‌ریزی‌ها و اقداماتی که دولت‌های سیزدهم و چهاردهم برای بهبود وضعیت کتاب در این حوزه و افزایش میزان آثار تألیفی مدعی اجرای آن بوده‌اند به نتیجه رسیده یا نه. اگر به این جدول که تغییر شاخص‌های نشر کتاب در دو سال یاد شده در حوزه کودک و نوجوان را نشان می‌دهد، توجه کنید،

شاخص              درصد تغییرات
تعداد عنوان         ۹.۳ 
کتاب‌های تألیفی    ۲۴.۴ 
شمارگان کل       ۸.۱۱ 
میانگین قیمت      ۶۴ 

​​​​​​​مشاهده می‌شود که در این دو سال شاهد رشد قابل توجه کتاب‌های تالیفی بوده‌ایم که نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های دولت در حمایت از کتاب‌های تألیفی در حوزه کودک و نوجوان است اما نکته قابل‌توجه این است که میانگین رشد قیمت کتاب در این حوزه بسیار بیشتر از حوزه‌های دیگر است. معمولا کتاب‌های کودک و نوجوان کتاب‌هایی است که رنگ و تصویر در آن نقش مهمی بازی می‌کند و به همین دلیل هزینه تمام شده یک کتاب در این حوزه بالاتر است و افزایش شدید قیمت کتاب کودک و نوجوان می‌تواند هشداری باشد در این زمینه که ممکن است این روند به سمتی برود که خانواده‌ها از خرید کتاب برای فرزندان‌شان صرف‌نظر کنند. دولت در این زمینه باید فکری کند و با تقویت کتابخانه‌های مدارس و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مانع قطع دسترسی این گروه سنی به کتاب شود.