آغازی دوباره پس از ۸ سال جنگ تحمیلی (۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹)

در شهریورماه سال ۱۳۷۱ موافقت‌نامه کاملی از همکاری‌های هسته‌ای بین ایران و روسیه امضا شد و در سال ۱۳۷۳ قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه بوشهر منعقد و مقرر شد ساخت نیروگاه تا پایان سال ۱۳۷۸ به پایان رسد‌. این قرارداد سال ۱۳۷۴ میان سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت اتم‌استروی ‌اکسپورت روسیه از شرکت‌های تابعه روس‌اتم اعتبار اجرایی پیدا کرد‌. البته روس‌ها به دلیل فشارهای آمریکا تا سال ۱۳۷۷ نتوانستند به‌طورجدی برنامه‌های خود را عملیاتی کنند‌. همچنین ایران در سال ۱۳۷۱ قراردادی با چینی‌ها برای ساخت تأسیسات U. C. F اصفهان به مبلغ ۱۱۰میلیون دلار منعقد کرد که چین هم همانند سایر کشورها به‌واسطه فشارهای آمریکا نتوانست به همکاری خود با ایران در زمینه پیش‌گفته ادامه دهد‌. 
در دهه ۷۰ هجری خورشیدی ایران بیش از هر زمان دیگری در جستجوی فناوری متمرکز هسته‌ای بود‌. حاصل فعالیت‌های ایران در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ شمسی، کشف و آغاز استخراج معدن اورانیوم ساغند یزد و تأسیس کارخانه تولید کیک زرد در اردکان بود‌. همچنین ایران توانست رآکتور نوترونی مینیاتوری و رآکتور آب‌سنگین صفر قدرت را در مرکز تکنولوژی هسته‌ای اصفهان راه‌اندازی کند و به دانش طراحی ماشین‌های سانتریفیوژ دست یابد‌. در ادامه به عمده فعالیت‌های هسته‌ای سازمان در دهه ۷۰ اشاره خواهیم کرد‌‌. 

تعویض سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران 
در سال‌های قبل از ۱۳۵۶ کشورهای آمریکا و شوروی برای کاهش خطر تبدیل سوخت غنای بالا به تسلیحات هسته‌ای تصمیم گرفتند سوخت رآکتورهای تحقیقاتی را از غنای بالا به غنای پایین تغییر دهند و سوخت غنای بالا طی یک فرآیند به کشور مبدأ (آمریکا و شوروی) برگردانده شود. بر همین اساس، شرکت آمریکایی سازنده رآکتور پیشنهادی در راستای ارتقای رآکتور تحقیقاتی تهران ارائه کرد. این تغییرات شامل تعویض کنسول کننترلی رآکتور، تعویض سوخت از نوع صفحه‌ای MTR به میله‌ای TRIGA و همچنین سیستم خاموش‌سازی رآکتور بود. پیشنهاد به قراردادی منجر شد که کنسول، سیستم خاموش‌سازی، سنسورها و قطعات یدکی به ایران وارد و بخشی در سال ۱۳۵۷ نصب و راه‌اندازی شد اما سوخت ارسال نشد و رآکتور با سوخت قبلی و بدون نصب سیستم خاموش‌سازی فروخته‌شده، ادامه کار داد.رآکتور تحقیقاتی تهران در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بنا بر تقاضاهای موجود فعالیت‌های پراکنده‌ای داشت اما پس از انقلاب شکوهمند اسلامی فعالیت‌های رآکتور تحقیقاتی تهران در راستای اهداف اصلی خود قرار گرفت. در سال ۱۳۷۱ مبدّل‌های حرارتی که یکی از سیستم‌های مهم مربوط به خنک‌کننده‌های رآکتور هستند، توسط کارشناسان و تکنیسین‌های بخش رآکتور طراحی، ساخته و سپس تعویض شد. با توجه به مدت‌ زمان طولانی استفاده از سوخت فلزی اورانیوم ۹۳ درصد که پیش از انقلاب توسط آمریکا در اختیار ایران قرار گرفته بود و اشکالات مربوط، امکان افزایش قدرت رآکتور تحقیقاتی و افزایش مدت کارکرد آن وجود نداشت و شرایط رآکتور جوابگوی نیازهای تحقیقاتی و تولید رادیوایزوتوپ‌ها نبود؛ بنابراین سوخت غنای بالا (۹۳ درصد) با سوخت غنای پایین (۲۰ درصد) در سال ۱۳۷۲ و در نتیجه قراردادی میان ایران و آرژانتین تعویض شد.
کشور آرژانتین در توسعه برنامه‌های هسته‌ای ایران نقش فعالی ایفا کرده و سوخت رآکتور اتمی تهران پس از انقلاب اسلامی از این کشور وارد شد. اوایل سال ۱۳۷۱ آرژانتین آمادگی خود را برای صادرکردن امکانات تولید سوخت و همچنین یک نیروگاه تبدیل دی‌اکسید با سوخت اورانیوم به ایران اعلام کرد. این کشور حدود ۱۰۰ مجموعه سوخت در اختیار ایران گذاشت و به فروشنده‌ای ثابت برای تهران تبدیل شد.تمام مراحل تعویض و تبدیل سوخت و همچنین انجام تغییرات لازم در سیستم‌های میله‌های کنترل و مکانیزم‌های آن با همکاری و مشارکت کارشناسان و تکنیسین‌های فنی بخش تحقیقات و کارگردانی رآکتور به مرحله اجرا درآمد.

تولید نخستین رادیوداروها در ایران
استفاده از فناوری هسته‌ای در تولید رادیودارو از اواسط دهه ۶۰ شمسی مورد توجه دانشمندان ایرانی قرار گرفت و فعالیت‌های اولیه و تحقیقاتی برای تولید رادیوداروها آغاز شد. امکانات لازم برای این منظور از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و چندین کشور اروپایی به سازمان انرژی اتمی ایران منتقل شد. سال ۱۳۷۲ بخشی از تحقیقات در این زمینه به‌خصوص در تولید ژنراتور تکنسیم ومولیبدن به بارنشست و حدود ۲۰ تا ۲۵ ژنراتور در هفته به بیمارستان‌ها ارسال می‌شد.
نخستین محموله رادیوداروی ید ۱۳۱ برای تشخیص سرطان تیروئید در مهرماه ۱۳۷۳ به چند بیمارستان در تهران ارسال شد. رادیوداروی ید ۱۳۱ و ژنراتور مولیبدن تکنسیم جزو نخستین رادیوداروهایی بودند که در کشور تولید شدند. تا پیش از تولید این رادیوداروها در سازمان انرژی اتمی تعدادی از مراکز پزشکی هسته‌ای در تهران و شهرهای بزرگ این محصولات را از تولیدکنندگان بزرگ در دنیا تهیه می‌کردند. 
ماده اولیه تکنسیم۹۹ ام که مولیبدن است یکی از استراتژیک‌ترین رادیوایزوتوپ‌های جهانی است که انحصارا در دست چند تولیدکننده اروپایی، آسیایی و آمریکایی قرار دارد. در دهه ۸۰ با شروع تحریم‌های ظالمانه در حوزه رادیوداروها، این کشورها از فروش ایزوتوپ به ایران خودداری کردند و همین امر باعث شد سازمان انرژی اتمی ایران برای تولید و تأمین این رادیوایزوتوپ تحقیقات را آغاز کند. پس از مدتی متخصصان این سازمان موفق شدند ژنراتور ژل‌مولی را راه‌اندازی و به مدت ۱۰ سال برای بیمارستان‌ها رادیودارو تولید کنند. در دهه ۸۰ همچنین بومی‌سازی تجهیزات تولید رادیوداروها در ایران آغاز شد.در سال ۱۳۹۱ شرکت پارس ایزوتوپ با هدف فعالیت تخصصی در حوزه تولید رادیوایزوتوپ‌ها و رادیوداروها تأسیس و موفق شد بخش عظیمی از رادیوداروهای مورد نیاز کشور برای تشخیص ودرمان بیماری‌ها به‌ویژه سرطان‌های لاعلاج را تولید کند.ایزوتوپ‌های لوتشیم،ساماریم،هولمیم مواردی بودندکه دردهه۸۰تولید شدند.تحقیقات برای‌تولید رادیوداروی MIBG ازسال۱۳۸۵آغازوپس ازچندی این محصول به سبد تولیدات رادیودارویی ایران اضافه شد.این رادیودارو علاوه بر استفاده در مراکز پزشکی هسته‌ای داخل به برخی از کشورهای متقاضی نیز ارسال می‌شود. تولید کپسول تشخیصی و درمانی ید ۱۳۱ ازدهه ۷۰ آغاز شد؛ ولی پس از چند سال به‌دلیل نداشتن زیرساخت‌های لازم متوقف شد. پس از تشکیل شرکت پارس ایزوتوپ، تولید این کپسول‌ها با اکتیویته‌های متفاوت از سطح درمانی ۲۰ میلی‌کوری تا ۱۵۰ میلی‌کوری ازسر گرفته شد. 

فعال‌سازی معدن اورانیوم ساغند 
پیرو تصمیم مسئولان جمهوری اسلامی ایران در راستای فعال کردن مجدد طرح بازسازی و احداث نیروگاه‌های اتمی کشور و اهمیت تأمین بلندمدت سوخت این نیروگاه‌ها و ضرورت تأمین بخشی از این سوخت از منابع داخلی (حدود۲۰ درصد) سازمان انرژی اتمی ایران طی برنامه‌ای اکتشاف منطقه ساغند یزد را تا مرحله اکتشاف تفصیلی توسط واحد اکتشاف و استخراج این سازمان اجرا کرد که در نتیجه آن طراحی کارخانه‌ای با تولید۵۰ تن اکسید اورانیوم در سال در قالب انعقاد قراردادی با یکی از شرکت‌های وابسته به وزارت انرژی اتمی روسیه انجام و تمامی نقشه‌های مربوط به ایران تحویل داده شد.‌

مرکز پرتودهی بناب
مجتمع پرتوفرآیند شمال‌غرب کشور (بناب) در سال ۱۳۷۴ با نام مرکز تحقیقات و پرتودهی بناب در قالب تنها واحد سازمان انرژی اتمی ایران در منطقه شمال‌غرب کشور، با هدف پرتودهی محصولات کشاورزی، فرآورده‌های غذایی و اجرای طرح‌های پژوهشی و کاربردی سازمان انرژی اتمی تأسیس شد. 
در اوایل دهه ۹۰ با انتقال نیروها و تجهیزات به اصفهان، این مجتمع با رکودی چندساله مواجه شد که در ادامه با همت متخصصان و مسئولان، فعالیت‌های خود را دوباره از سر گرفت. این مجتمع درحال حاضر، یکی از زیرمجموعه‌های شرکت توسعه کاربرد پرتوهای ایران با در اختیار داشتن نیروهای مجرب و توانمند و زیرساخت‌ها و تجهیزات منحصربه‌فرد و با اتکا به تجارب ارزشمند کسب شده در بیش از دو دهه فعالیت در حوزه‌های تخصصی مختلف، در حال گسترش فعالیت‌های پرتودهی و کاربرد پرتوها بوده و به قطب طراحی و ساخت تجهیزات پرتودهی تبدیل شده است.

افتتاح فاز نخست مرکز پرتودهی بناب

رآکتور صفر قدرت آب‌سنگین 
رآکتور صفر قدرت آب‌سنگین سال ۱۳۷۴ در مرکز اصفهان به بهره‌برداری رسید. این رآکتور مجموعه‌ای‌ است بحرانی با سوخت اورانیوم طبیعی فلزی، کندکننده آب‌سنگین و بازتابنده شعاعی گرافیتی که حداکثر قدرت آن ۱۰۰ وات است.

رآکتور مینیاتوری اصفهان

توکامک‌های دماوند و الوند
از سال ۱۳۵۴ فکر راه‌اندازی آزمایشگاهی در راستای انجام تحقیقات فیزیک پلاسما در سازمان انرژی اتمی ایران شکل گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اوایل سال ۱۳۵۹ تصمیم بر آن شد بخش فیوژن به کار خود ادامه دهد. در این دوران، پس از بازنگری پروژه توکامک، دوباره کارها شروع شد؛ به‌طوری‌که در شهریور سال ۱۳۶۰ نخستین پل‌های توکامک در ایران گرفته شد. در سال۱۳۶۶ دوباره توکامک با استفاده از برق شهری برای میدان عمومی توکامک به راه افتاد ولی به‌علت کم‌بودن جریان در خط موجود آزمایشگاه، نتیجه مطلوب حاصل نشد. از اواخر سال ۱۳۷۱ بخش فیزیک پلاسمای سازمان با همکاری انستیتو کورچاتف مسکو تلاش برای ساخت دومین توکامک ایرانی با مشخصات پیشرفته را آغاز کرد. مرحله عملی این پروژه از سال ۱۳۷۳شروع و در اسفند همان سال نخستین پلاسما از این توکامک گرفته شد ولی پارامترهای نهایی پس از کارهای مداوم در خرداد سال ۱۳۷۴ به‌دست آمد. توکامک جدید که با نام دماوند فعالیت خود را آغاز کرد، با سطح مقطع غیردوایری و با دارا بودن قابلیت تغییر سطح مقطع، امکان تحقیقات فیزیک پلاسما تحت شرایط نزدیک با آرایش مغناطیسی ITER را دارد.توکامک الوند اقدام ارزشمند و برجسته دیگری بود که به روش مهندسی معکوس توسط کارشناسان ایرانی طراحی شد و با یاری ایتالیایی‌ها پس ازتوکامک دماوند ساخته و درسازمان انرژی اتمی موردبهره‌برداری قرار گرفت.

توکامک دماوند

تحقق پروژه UCF اصفهان 
در خیزش هسته‌ای ایران، سال ۱۳۷۶ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا اکثر کشورها در همکاری خود با ایران تجدیدنظر کرده و جمهوری اسلامی را در دستیابی به فناوری هسته‌ای تنها گذاشتند و در این برهه ایران به سمت فناوری بومی هسته‌ای سوق یافت. در این دوران دغدغه اصلی مسئولان سازمان این بود که بدون اجرای فاز نخست تولید سوخت هسته‌ای یعنی پروژه UCF، عملا تأسیسات غنی‌سازی نیز بی‌فایده است. به همین منظور سازمان انرژی اتمی شروع به ساخت تأسیسات UCF در همین سال کرد و پس از انعقاد قرارداد تأسیس کارخانه فرآوری اورانیوم، فعالیت‌های اجرایی مرتبط با ساخت این تأسیسات آغاز شد. این تأسیسات با ساخت واحدهای مرتبط با فرآوری کیک زرد و تبدیل به هگزا فلوراید اورانیوم طبیعی شروع شد.به این ترتیب در سال ۱۳۷۷ پروژه UCF اصفهان به‌‌رغم همکاری نکردن چینی‌ها، در عین ناباوری توسط مهندسان جوان ایرانی در عرض چهار سال محقق شد و پروژه‌ای که چینی‌ها می‌خواستند طی ۱۱ سال به ایران تحویل دهند، در سال ۱۳۸۳ با همت فرزندان برومند این سرزمین به بار نشست.

تأسیسات هسته‌ای اصفهان

مرکز پرتودهی یزد 
مرکز تحقیقات و پرتودهی یزد در سال ۱۳۷۶ به‌منظور پاسخگویی به بخشی از نیازهای پژوهشی و صنعتی کشور در زمینه پرتودهی الکترون و تابش ایکس با استقرار شتاب‌دهنده‌ الکترون صنعتی در قالب یک ابزار کارآمد با ویژگی‌های متمایز نسبت به روش‌های دیگر تولید پرتوهای یونیزه‌کننده مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در سال ۱۳۷۷ با هدف فرآیند پرتودهی، شتاب‌دهنده پرقدرت الکترون (رودوترون) با انرژی ۵ و ۱۰ مگا‌الکترون‌ولت در این مجتمع نصب و راه‌اندازی شد و هم‌اکنون با نام مجتمع پرتوفرآیند ایران مرکزی (یزد) در حال سرویس‌دهی به تولیدکنندگان وسایل یک‌بار مصرف پزشکی، مواد غذایی و محصولات پلیمری، امور پژوهشی و تحقیقاتی است. تولید ژل سونوگرافی چندکاره، هیدروژل‌های پوشش‌دهنده زخم، سوپر جاذب‌های کشاورزی، پودر بندآورنده خون و جزاینها، از مهم‌ترین دستاوردهای این مرکز طی سه دهه فعالیت است.

احداث مرکز پرتودهی یزد

کارخانه مونتاژ مجتمع‌های سوخت (FMP) 
عملیات اجرایی تأسیس کارخانه مونتاژ مجتمع‌های سوخت میله‌ای در سال ۱۳۷۹ آغاز شد. طراحی این کارخانه برای تأمین سوخت قلب رآکتور تحقیقاتی اراک و بارگذاری مجدد سوخت رآکتور بوشهر انجام شد.

سایر دستاوردهای سازمان در دهه ۷۰
ایجاد مرکز تکنولوژی حفاظت و ایمنی هسته‌ای زیرمجموعه مرکز نظام ایمنی هسته‌ای به‌منظور کنترل مرزهای کشور و جلوگیری از ورود کالای آلوده پرتوی یا مواد غذایی آلوده پس از وقوع حادثه انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل و تربیت نیروی انسانی متخصص و متبحر در راستای نظارت بر عملکرد مراکز پزشکی، تأسیسات و مراکز صنعتی هسته‌ای بخشی از فعالیت‌های سازمان در دهه ۷۰ شمسی بود.

ساخت لیرزهای تحقیقاتی و صنعتی
یکی دیگر از سلسله‌فعالیت‌های ایران در‌خصوص فناوری هسته‌ای، ساخت لیزرهای تحقیقاتی و صنعتی برای جوشکاری، کلدینگ و برش است. این برنامه از دهه ۱۳۷۰ آغاز و درنهایت، موفقیت‌های آن از سال ۱۳۷۶ به بعد حاصل شد.