فراموش‌شدگان سرزمین فرهنگ و هنر
تولید محتوا و محصولات فرهنگی و هنری برای همه گروه‌های سنی جامعه ضرورت دارد، اما اهمیت این تولیدات برای گروه سنی نوجوان دوچندان است؛ چراکه بخش اصلی هویت و باورهای فرد در دوران نوجوانی شکل می‌گیرد. شکلگیری هویت در نوجوان، بسیار شبیه یک فرآیند است.
دراین فرآیند، نوجوان مهارت‌های فکرکردن و شناخت از خود و دیگران راآموزش می‌بیند.این آموزش‌پذیری از مواجهه نوجوان با انواع سرگرمی‌ها، محصولات فرهنگی و آثارهنری محقق می‌شود.بر این اساس محتوای کالاهای فرهنگی و هنری که نوجوان استفاده می‌کند، در ساحت تسهیلگر آموزشی، هویت وی را جهت وشکل می‌دهد. ازاین رو باید برای این تولیدات راهبرد داشت و محتواها و محصولات فرهنگی و هنری مخصوص نوجوانان را محصولاتی استراتژیک برای هر کشوری دانست. ناظر به همین دیدگاه نمی‌توان از کنار تأثیراتی که این محصولات بر روح، روان و باورهای نوجوان می‌گذارند، ساده گذر کرد. نوجوان در برخورد با قهرمانان فیلم‌های سینمایی، انیمه‌ها، محتواهای موسیقایی، بازی‌های رایانه‌ای، داستان‌ها و قهرمانان‌شان، هویت‌های فردی و اجتماعی متعددی را تجربه و تصور می‌کند که هر یک از آنها می‌تواند آینده نوجوان و انتخاب‌هایش را تحت تأثیر قرار دهد. درهفته نوجوان و در آستانه روز دانش‌آموز، درگفت‌وگو با اهالی فرهنگ وهنر وضعیت تولیدات در این عرصه را بررسی کردیم، حمید هنرجو، شاعرونویسنده؛محمدحسین پویانفر،مداح اهل‌بیت(ع)؛ حسین فدایی‌حسین، نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر؛ عماد رحمانی، انیمیشن‌ساز و امیرمحمد بهامیر، پژوهشگر صنعت پی‌نما (کمیک) در گزارش با ما همراه بودند که در ادامه دیدگاه و نظرات آنها را می‌خوانید.
نوجوانان با انیمیشن‌های هویت‌ساز بهتر ارتباط می‌گیرند
از آنجایی که انیمیشن از سرگرمی‌های جذاب و مهیج برای نوجوانان است، همچنین به‌دلیل استفاده این گروه سنی از محصولات خارجی، به‌ویژه انیمه‌های آسیای شرقی و تأثیرات مخرب ومحتوای ضدفرهنگی این تولیدات،توجه به توسعه این صنعت در کشور و انتقال مفاهیم ارزشمند به نوجوانان از طریق انیمیشن‌های داخلی باکیفیت، یک ضرورت استراتژیک است. با این حال به نظر می‌رسد انیمیشن‌سازان مخاطبان نوجوان را فراموش کرده‌اندوجز معدود آثاری مختص این گروه سنی، در سایر موارد نوجوان ایرانی علاقه‌مند به تماشای انیمیشن ایرانی باید سرسفره کودکان بنشیند و ازمحصولاتی که برای آن گروه سنی تولید شده، استفاده کند که طبیعتا نه برایش جذاب بود، نه دستاورد تربیتی در پی خواهد داشت. این چالش‌ها را با عماد رحمانی، انیمیشن‌ساز درمیان گذاشتیم. رحمانی یکی از کارگردانان انیمیشن «شمشیر و اندوه» است که همزمان با هفته نوجوان در کشور اکران خواهد شد. رحمانی درگفت‌وگو باجام‌جم اظهار کرد:ما یک دوره طولانی،محتوای مناسبی برای نوجوان درسینما نداشتیم، اما در سال‌های اخیر آثاری وارد بازار انیمیشن کشور شده که توانستهاند تا حدی بخشی از خلأهای موجود را برطرف کنند.
محتوای مناسب برای نوجوان باید لایه‌مند باشد
وی با بیان اینکه هنوز عده‌ای فکر می‌کنند انیمیشن محصولی برای کودکان است، گفت: زمانی که روند تولید انیمیشن شمشیر و اندوه را آغاز کردیم، به این نکته توجه داشتیم که این اثر باید برای مخاطب نوجوان تولید شود و دغدغه‌های او را مورد هدف قرار دهد؛ بنابراین نیاز داشتیم قصه‌ای را روایت کنیم که علاوه بر اکشن و هیجان، درام و پیچش‌های داستانی داشته باشد که برای نوجوان قابل درک است. از سوی دیگر محتوای مناسب برای نوجوان باید لایه‌مند باشد، به این دلیل که تولیدات فرهنگی و هنری برای نوجوانان قرار است فرصت کشف ایده و هویت به این گروه سنی بدهد و هرچقدر محتواها شامل چنین ویژگی‌هایی باشد، ارتباط نوجوان با انیمیشن و وجوه آموزندگی اثر بیشتر می‌شود.رحمانی در ادامه با تاکید به اینکه در جشنواره فیلم فجر سال قبل چند اثر انیمیشن با تاکید بر مخاطب نوجوان تولید شده افزود: این اتفاق به این معناست که انیمیشن‌سازها متوجه مطالبات نوجوانان کشور شده‌اند. خوشبختانه شرایط انیمیشن‌های نوجوان از منظر کیفی رو به جلوست، ولی از نظر کمی این تعداد تولید پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست و تا نقطه مطلوب فاصله داریم.
بازی‌های رایانه‌ای، بدون رده‌بندی سنی
نویسنده و کارگردان بازی رایانه‌ای «سفیر عشق» ادامه داد: بازی‌های رایانه‌ای که در ایران تولید می‌شود گرچه برای نوجوان نیز جذاب و قابل استفاده است اما تا‌کنون نوجوانان هدف تولیدکنندگان نبوده‌اند. از سوی دیگر آثار خارجی برآمده از فرهنگ غربی، مخرب و مروج خشونت، موجب شد نوجوان ایرانی تجربه هر نوع بازی رایانه‌ای خارجی را داشته باشد. از سوی دیگر رده‌بندی‌های سنی بازی‌ها توسط عرضه‌کنندگان و فروشندگان آن رعایت نمی‌شود و به همین دلیل نوجوانان ایرانی بازی‌های رایانه‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهد که در خارج از کشور برای بالای ۱۸ سال تولید می‌شود.
ضرورت بازنگری زنجیره تولید فرهنگی و هنری برای نوجوان
این بازی‌ساز و کارگردان ادامه داد: به دلیل چنین مسائلی معتقدم که زنجیره تولید فرهنگی و هنری برای نوجوان باید بازنگری شود و تولید محتوا برای این گروه سنی ساختارمند شود به صورتی که به شکلگیری هویت آنها کمک کند. اکنون با زنجیره تولید محتوا و حمایت‌ها مواجه نیستیم و به همین دلیل اهداف مورد نظر در عرصه فرهنگ محقق نمی‌شود. ضمن اینکه پیوستگی در تولید خوراک برای سبد کالای فرهنگی نوجوان ایرانی یک ضرورت است و می‌تواند موجب رشد تولیدات شود. به گفته رحمانی؛ ادبیات ایرانی - اسلامی غنی و سرشار از آموزه‌های جذاب برای نوجوانان است. وی تصریح کرد: باید از داشته‌های تاریخی و تمدنی خودمان برای تولید محتوای مناسب برای نوجوانان استفاده کنیم و مباحث تربیتی را در قالب قصه‌های مذهبی و آثار فرهنگی و هنری به نوجوانان منتقل کنیم.
سرگرمی نوجوانان دور از ساختار صنعتی
این هنرمند افزود: تربیت نیروی انسانی متخصص هم می‌تواند به توالی تولید محتوا برای نوجوان کمک کند و به‌عنوان یک راهبرد فرهنگی از سوی مدیران دنبال شود. موفقیت‌هایی که چند انیمیشن ایرانی در عرصه بین‌المللی به دست‌آورده‌اند، باعث افزایش انگیزه تولیدکنندگان شده است. از این رو باید زنجیره‌سازی کرد و آثار تخصصی برای صنعت سرگرمی نوجوانان تولید کنیم. در چنین حالتی مخاطب ایرانی هم به آثار داخلی رو می‌آورد.کارگردان انیمیشن «شمشیر و اندوه» در خصوص امکان رقابت تولیدات فرهنگی و هنری ایرانی با آثار خارجی نیز خاطرنشان کرد: شاید آثار نمایشی غربی، بازی‌های رایانه‌ای و انیمه‌های خارجی برای نوجوان ایرانی جذاب باشد اما وقتی از فرهنگ خودمان و تجربه‌های زیسته ایرانیان برای نوجوان ایرانی بگوییم، او قطعا با چنین تولیداتی ارتباط قوی‌تری برقرار می‌کند. حتی این ظرفیت وجود دارد که تولیدات ما به خارج از کشور هم صادر شود و صرفه اقتصادی داشته باشد و موجب انتقال فرهنگ ایرانی به سایر نقاط هم شود.
فقدان رصد مخاطب
در شرایطی که تئاتر در دستگاه تعلیم‌و‌تربیت بسیاری از کشورها به‌عنوان یکی از عناصر تسهیلگر برای آموزش مفاهیم اخلاقی و هویتی برای نوجوانان استفاده می‌شود، در کشور ما نه‌تنها سیستم آموزش‌وپرورش گروه سنی از این مهم غافل شده، بلکه خانواده‌ها و حتی نوجوانان نیز اطلاع کافی از آثار نمایشی‌ای که برای این گروه سنی روی صحنه می‌روند، ندارند. در‌خصوص غفلت از تئاتر برای نوجوانان در کشور با حسین فدایی‌حسین نویسنده و پژوهشگر تئاتر کودک‌و‌نوجوان گفت‌وگو کردیم. وی در رابطه با وضعیت اجرای تئاترمختص گروه سنی نوجوان به جام‌جم گفت:ماهم نمایشنامه‌هایی خاص نوجوانان داریم هم تئاترهایی که برای این گروه سنی اجرا می‌شود، ولی متأسفانه مخاطب ندارد.وی دررابطه با علت عدم استقبال مخاطب از این آثار توضیح داد: اتفاقا اجراهای با کیفیتی هم هستند اما به درستی تبلیغ و معرفی نمی‌شوند. نوجوانان با این‌گونه از تفریح و سرگرمی آشنا نیستند و به‌همین دلیل در سالن‌هایی که تئاترهایی برای نوجوانان اجرا می‌شود، کودکان تماشاگر آثار هستند. لازم است نهادهای فرهنگی و هنری نوجوانان را با تئاتر و تئاتر‌دیدن آشنا کنند و مدارس و سایر دستگاه‌های مرتبط بیش از گذشته دانش‌آموزان را به تماشای تئاتر بیاورند. هرگاه نوجوانان به تماشای تئاتر می‌نشینند، اتفاقا از این سرگرمی بسیار لذت می‌برند و ارتباط خوبی با کلیت کارها می‌گیرند و خیلی از آنها بازهم به دیدن تئاتر می‌روند.
نیاز نوجوان شناسایی شود
فدایی‌حسین در ادامه با اشاره به اینکه تولید فرهنگی‌و‌هنری برای نوجوانان هر کشوری که هویت آنها در‌حال شکلگیری است، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده، افزود: برای اینکه نوجوانان با محتوای ارزشمند و در ارتباط با باورها و عقاید در محصولات فرهنگی و هنری ارتباط بگیرند، در درجه اول باید این موضوعات را تبدیل به نیاز او کنیم. یعنی نوجوان باید احساس کند که به این محتواها نیاز دارد؛ تا زمانی که نسبت به محتواهای فرهنگی و هنری عرضه‌شده احساس نیاز نکند، نمی‌تواند ارتباط کاملی با اثر برقرار کند. این کارگردان تئاتر ادامه داد: اکثر هنرمندان و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی از زاویه دید خودشان دست به خلق اثر می‌زنند. در این حالت نوجوان احساس می‌کند موضوعات به او تحمیل می‌شود یا او را نصیحت می‌کنند. برای اثرگذاری بیشتر باید از زاویه دید نوجوان و جهان او به مسائل بپردازیم تا حس کنند از زاویه دید بالا به دغدغه‌های نوجوانان پرداخته شده است.وی در ادامه تصریح کرد: مدیران و متولی تولید آثار هنری برای نوجوان باید به این نکته توجه داشته باشند که هر مضمونی می‌تواند در قالبی تولید شده و اثرگذاری آن بیشتر شود. امروز رمان‌های نوجوان بسیاری داریم که اگر تبدیل به فیلم سینمایی شوند گستره مخاطبان بیشتری هم پیدا می‌کنند. نوجوانی که رمان می‌خواند، از کودکی به کتاب علاقه‌مند شده و نوجوانی که در کودکی اصلا سمت کتاب نرفته، احتمالا در نوجوانی هم کتابخوان نخواهد شد. به همین دلیل اگر فیلم‌هایی از روی رمان‌های متناسب برای این گروه سنی تولید شود، نوجوانانی که کتاب نمی‌خوانند مخاطب آن فیلم‌های سینمایی می‌شوند و آموزه‌های مورد نظر از این طریق به نوجوان منتقل می‌شود. در این بین باز هم نقش مدارس و آموزش‌وپرورش در آشتی دادن نوجوان با فیلم و کتاب تعیین‌کننده است.
هویت‌سازی برای نوجوان
در ادامه فدایی‌حسین با تاکید به اینکه نیازهای کودک و نوجوان در تولید اثر فرهنگی و هنری تفاوت‌های اساسی دارد، گفت: معمولا زمانی که برای نوجوانی کار فرهنگی می‌کنیم، اشتباها او را بزرگسال می‌بینیم درحالی که او نه کودک است نه بزرگسال و نیازهای خاص خودش را دارد و در دوران گذار قرار دارد و هویتش شکل می‌گیرد. اگر تولید اثر فرهنگی و هنری برای کودکان جدی است، برای نوجوانان حساس‌تر و حیاتی‌تر هم هست، چرا که نوجوانی پر از بحران و چالش بوده؛ ضمن اینکه نوجوانی هم رده‌بندی دارد و به سه بخش نیمه‌ابتدایی، میانی و پایانی تقسیم می‌شود. هرکدام از این رده‌ها بحران‌ها و در نتیجه نیازمندی‌های خاص خودش را دارد و تولید اثر برای نوجوان باید با توجه به همه این ظرافت‌ها انجام شود.به گفته فدایی‌حسین، آثاری که در بازار فرهنگی و هنری کشور برای نوجوان عرضه می‌شود، مخاطب نوجوان ندارد، در‌خصوص دلایلی که باعث بی‌مخاطبی آثار فرهنگی و هنری مربوط به نوجوان می‌شود، توضیح داد: تخصصی نبودن نگاه تولید‌کننده و عدم تبلیغ درست برای این تولیدات در عدم جذب مخاطب برای این آثار تأثیرگذار است.این نویسنده و کارگردان تئاتر ادامه داد: برخی آثار مخاطب بیشتر و برخی مخاطب کمتری دارند که این مسأله به آسیب‌شناسی نیاز دارد. به‌عنوان نمونه می‌دانیم که انیمیشن صرفا برای کودک نیست و می‌توان انیمیشن‌هایی تولید کرد که دقیقا مسائل و بحران‌های نوجوانی را مد‌نظر قرار می‌دهند. نمایش عروسکی نیز چنین شرایطی دارد. گرچه به لحاظ روان‌شناسی، نوجوانان دیگر به جان‌بخشی به اشیا مانند کودکان علاقه‌مند نیستند و بیشتر قهرمانان انسانی و فرا‌انسانی را می‌پسندند اما باز هم می‌توان از ظرفیت‌های تئاتر عروسکی نیز برای عرضه محتوای ارزشمند و آموزنده به نوجوان بهره برد. تنوع عرضه محصول فرهنگی و هنری به نوجوان مهم است تا سلیقه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون این مخاطبان پوشش داده شود. فدایی‌حسین با اشاره به اینکه خلأهای راهبردی مدیریت فرهنگی کشور در شکلگیری هویت نوجوانان اثرگذار است، گفت: نوجوان در حال انتخاب است و زمانی که تنوع قالب‌های ارائه محصول فرهنگی و هنر برابر او وجود داشته باشد، جذب استفاده از این تولیدات می‌شود و طبیعتا به‌دنبال این اتفاق از آموزه‌های نهفته در این محصولات تأثیر تربیتی می‌پذیرد.
ما در ایران صنعت کمیک نداریم
زمانی که مقوله صنعت پی‌نما یا کمیک را بررسی می‌کنیم؛ چالش اصلی برای انتشار این‌گونه کتاب‌ها، نوپابودن صنعت کمیک در کشور است؛ چراکه نمونه‌های فارسی‌زبان قدرتمندی برای مطالعه در اختیار نداریم و هرچه که هست کارهای خارجی یا ترجمه شده است. در‌حالی‌که کمیک‌های خارجی از‌جمله تولیدات ژاپنی و آمریکایی بازارها را تسخیر کرده و در ایران نیز مشتری‌های پروپا قرصی دارد و از قضا اکثر این مخاطبان علاقه‌مند نوجوانان کشور هستند. کمیک‌های خارجی در شرایطی به دست نوجوان ایرانی می‌رسد که مضامین این‌گونه کتاب‌ها هیچ ارتباطی با ارزش‌های ملی و مذهبی ما ندارد و قطعا بر باورهای نوجوانی که هویت او در حال شکلگیری است، تأثیرات مخربی به‌جا می‌گذارد. برای بررسی بیشتر موضوع با امیرمحمد بهامیر، پژوهشگر انیمیشن و کمیک گفت‌وگویی داشتیم؛ وی در پاسخ به سؤالی در مورد وضعیت صنعت کمیک در کشور به جام‌جم گفت: اکنون ما در ایران صنعت کمیک نداریم؛ صنعت، یعنی خط تولیدی در این عرصه وجود داشته باشد و مخاطبان این محصولات را دنبال کنند که اکنون این‌طور نیست. در حال حاضر چند مجموعه هستند که تک کمیک تولید می‌کنند. تنها یک مجموعه در کشور کمیک سریالی تولید می‌کند که تا امروز هم تولیدات زیادی نداشته است. در کل کمیک که نوجوانان و جوانان مخاطبان اصلی آن هستند، در ایران هنوز گستره وسیعی پیدا نکرده و ۵۰ جلد یا ۲۰عنوان هم تولید نکرده‌ایم پس هنوز صنعت کمیک نداریم اما مخاطب کمیک بسیار است. این خلأها در شرایطی مشاهده می‌شود که کره و ژاپن در شرق آسیا و آمریکا و سایر کشورهای پیشرفته غربی کمیک را به‌عنوان صنعت دنبال می‌کنند تا اتفاقا سایر صنایع فرهنگی خود را توسعه دهند و نوجوانان از اصلی‌ترین جوامع اهداف آنها هستند.
کمیک هنر نوجوان است که ما نداریم
بهامیر در ادامه اضافه کرد: کاراکترهای الگو و اسوه‌ها که برگرفته از مضامین مذهبی و ارزشی هستند را در قالب‌های گوناگونی از جمله کمیک می‌توان به نوجوان شناساند، اما نمی‌توان چهارچوب‌های الگوی یک شهید یا شخصیت مذهبی را برای روایت در کمیک تغییر داد تا قهرمان مورد نظر یک کمیک را براساس آن طراحی کرد اما قهرمانان خیالی کمیک‌ها چنین امکانی دارند و صفاتی که مورد نظر هنرمند است را می‌توان در قصه قهرمان وارد کرد. بهامیر یادآوری کرد: مخاطب هم با این قهرمان همذات‌پنداری می‌کند. نوجوان گاهی نمی‌تواند با اسوه‌های حقیقی ارتباط بگیرد، ولی می‌توان خصوصیات آن اسوه را در قهرمانی خیالی به نوجوان او عرضه کرد تا از آن الگو بگیرد.
کمیک هم‌راستا با خیالپردازی نوجوان
این پژوهشگر کمیک ادامه داد: کمیک صنعتی ارزان و سریع‌تر از انیمیشن است. شاید برای واکنش هنری به همین حوادثی که در روزهای اخیر تجربه کردیم، جنگ غزه، شهدای لبنان، محور مقاومت و... کمیک بتواند قالب هنری مناسبی باشد تا روایتی جذاب برای نوجوان از این وقایع ارائه دهد. در حالی که اگر بخواهیم همین موضوعات را در انیمیشن به او عرضه کنیم دو سال زمان لازم دارد. علاوه بر این موارد، صنعت کمیک شبیه انیمیشن یا فیلم نیست و بیشتر با خیالپردازی نوجوان همسو است. فرم کمیک مخاطبش را درگیر می‌کند تا از تصویرسازی ذهنی خود لذت ببرد. همچنین کمیک محصولی قابل دسترسی در فضاهای گوناگون است و به این صورت نیست که هرجایی قابل استفاده نباشد، بلکه در کتابخانه و کیف نوجوان قرار می‌گیرد و هرگاه دلش خواست به آن مراجعه می‌کند. بهامیر با بیان اینکه نویسنده و طراحی که برای نوجوان کمیک تولید می‌کند باید فضای ذهنی نوجوانان امروزی را بشناسد، گفت: کمیک می‌تواند متناسب با سبک زندگی نوجوان امروزی محتوایی فرهنگی را عرضه کند. مفهوم ارزشمند و آموزنده نهفته در این کمیک نباید مستقیم به نوجوان گفته شود به این دلیل که اگر احساس کند یک اثر کمیک با قصد نصیحت‌کردن او تولید شده؛ هم قصه و هم کاراکترهای کمیک را پس می‌زند. وی اضافه کرد: طراحی موقعیت‌هایی مشابه با همان موقعیت‌هایی که نوجوان امروزی در آن قرار می‌گیرد کمک می‌کند تا مخاطب نوجوان هویت خود را در جهان واقعی و در موقعیت‌های مشابه شکل بدهد و برای حل مشکلات فردی دست به انتخاب بزند و تصمیم‌گیری کند. بهامیر در مورد علت‌عدم رشد کمیک در ایران و رقابت تولیدات کمیک خارجی گفت: ابتدا باید بازار کمیک در ایران به وجود بیاید تا نوجوان ایرانی سراغ محصولات خارجی نرود. آنچه به صورت سفارشی در کشور تولید می‌شود بازار ندارد و از سوی دیگر ذائقه مخاطب را هم نسنجیده است. به همین دلیل فروش نمی‌رود و علاقه‌مندان نوجوان به محصولات کمیک، ترجیح می‌دهند آثاری که بیشتر به دغدغه‌های آنها پرداخته را تهیه کنند.
شعر و ادبیات نوجوان؛ غنابخش و هویت‌ساز
در تعریف سن نوجوانی می‌توان گفت که دوره انتقال است و درآن هرشخص به‌دنبال خودمی‌گردد ومی‌آموزد که خود را بشناسد. بنابراین اولین مطالعات او می‌تواند در پایه‌ریزی وشکل‌‌گیری هویت اواهمیت به‌سزایی داشته باشد.معمولا میزان رشد شخصیتی، به مقدار مطالعه فرد ارتباط دارد؛ ناظر به اهمیت مطالعه در دوران نوجوانی، ادبیات نوجوان به‌عنوان ادبیاتی شکل‌دهنده و غنی‌کننده تا چه اندازه نسبت به نیازهای نوجوان امروزی آگاه است و برای پاسخگویی به مطالبات این گروه سنی و حل بحران‌های آنها به‌صورت راهبردی تولید اثر صورت می‌گیرد؟ آیا قهرمانان قصه‌های نوجوان ایرانی توان رقابت با آثار خارجی و ترجمه‌شده را دارند؟ این اسطوره‌ها و قهرمانان ادبی تا چه اندازه توانستهاند نوجوان ایرانی را با ارزش‌ها و باورهای ملی و مذهبی آشنا کنند؟ از سوی دیگر در جهان ادبیات نوجوان، یکی از بخش‌های مورد غفلت شعر است. اکنون در بازار کتاب تعداد اشعاری که مختص گروه سنی نوجوان باشد یا بسیار‌کم است یا مفاهیم منعکس‌شده در این آثار چندان در تناسب با نیازهای این گروه سنی نیست. نوجوانان در فقدان اشعاری متناسب با چالش‌ها و بحران‌های دوران بلوغ و جامعه‌پذیری، بیشتر خواننده اشعار بزرگسالان هستند. گرچه مواجهه نوجوان با اشعار فارسی بزرگسال می‌تواند سواد ادبی وی را توسعه دهد اما او نمی‌تواند پاسخ نیازهای خود را در این اشعار پیدا کند. از این رو یا به‌کلی از شعر و شعرخوانی روی‌گردان می‌شود یا اگر استعداد شعری دارد، فضایی برای بروز نمی‌بیند و آینده‌ای برای خود به‌عنوان شاعر متصور نمی‌شود. «حمید هنرجو» شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در رابطه با تولید محتوای داستانی و شعر مخصوص نوجوان به جام‌جم گفت: به‌نظرم نه‌تنها اکنون در زمینه شعر و داستان بلکه در سینما و سایر تولیدات فرهنگی و هنری نیز گروه سنی نوجوان مغفول مانده است. در بازار نشر هم شاهد در‌نظر‌گرفتن عمیق مطالبات و دغدغه اصلی نوجوانان در اشعار و داستان‌ها نیستیم. فکر می‌کنم یکی از دلایل اصلی به‌وجود آمدن چنین خلایی این است که متخصص تولید محتوا برای گروه سنی نوجوان کم داریم.
ادبیات نوجوان ساده‌سازی زبان نیست
عده‌ای گمان می‌کنند با کاهش کیفیت نگارش و تقلیل پیدا‌کردن زبان وساده‌کردن موضوعات بزرگسالان و عرضه همان دغدغه‌ها با بیان سهل‌تر برای نوجوان کار تولید کرده‌اند. این رویکرد بسیار غلط است. دایره واژگان قابل فهم و ساده‌تر تنها یکی از فاکتورهای آثار مناسب برای این گروه سنی است. دنیای نوجوان بسیار ژرف است و نباید این ژرفا را فراموش کرد. گاهی نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان به مسائل بسیار بنیادی‌تر و عمیق‌تری فکر می‌کنند که شاید فرد بزرگسال به‌دلیل مشغله‌هایی که دارد فرصت اندیشیدن به این موضوعات مبنایی را نداشته باشد. روزمرگی‌های نوجوان با بزرگسال فرق دارد، بنابراین با بسیاری از موضوعات برای اولین‌بار در زندگی مواجه می‌شود و پرسش‌هایی در ذهنش شکل می‌گیرد. یک نوجوان پسر شاید در فکر سربازی رفتن باشد، مسائل بلوغ ممکن است برای دختران تفکر‌برانگیز باشد و... نوجوان تازه در مرحله انتخاب‌گری است و حق دارد که برای فهم مسائل عمیق‌تر فکر کند. به‌همین دلیل نمی‌توان با سهل‌انگاری برای این گروه سنی در قالب‌های گوناگون فرهنگی و هنری محتوا تولید کرد. ما به نوجوان تک‌بعدی نگاه می‌کنیم و این غفلت در آثاری که برای نوجوانان تولید می‌کنیم نیز مشهود است، به‌همین دلیل نوجوان با اثر ارتباط برقرار نمی‌کند.
رقبای ادبی فضای خالی را پر می‌کنند
وی در‌خصوص تسخیر بازار کتاب با شعرها و داستان‌های خارجی ترجمه‌شده و تأثیر آن بر بی‌انگیزگی نویسندگان، شاعران و ناشران داخلی برای تولید محتوای مناسب برای نوجوان ایرانی نیز بیان کرد: زمانی که ما عرصه را خالی می‌کنیم، این فضا تا ابد خالی نخواهد ماند و رقبا با تولیدات خود این فضا را پر می‌کنند. غلبه ترجمه برتالیف چالشی است که حدود ۲۰ سال است برآن تاکید کرده‌ام. مترجم‌ها با ساده‌ترین واژه‌ها اثر را برگردان می‌کنند و نویسنده داخلی می‌خواهد با زبان خاص و فلسفی برای نوجوان بنویسد و با آثار ترجمه‌ای رقابت کند. درچنین شرایطی توفیق دسترسی مخاطب داخلی به آثار ایرانی را با سخت‌گیری‌ها کم کرده‌ایم. بنابراین از این منظرترجمه چالش‌هایی ایجاد کرده است. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی به ناشران اجازه نمی‌دهد که به نویسنده و شاعر سفارش تالیف اثر بدهند. تا زمانی که ترجمه ارزان‌تر از تالیف تمام شود، بازار نشر شاهد تولیدات ادبی نوجوانی که هم راهبردی و غنی باشد و هم فروش خوبی را تجربه کند نخواهد بود. اگر اهل قلم در کشور قلم را زمین بگذارند تبعات جبران‌ناپذیری ایجاد شود؛ ازاین رو، بحث تولیدات ادبی برای گروه سنی حساسی مانند نوجوانان بحثی استراتژیک است.
جامعه ما نیاز به اندیشه، جریان مطالعاتی و مولد فکری دارد
وی با تاکید به اینکه تربیت آفرینشگر نیز در تناسب با نیازهای نوجوانان نیست، افزود: نویسنده با اندیشه تربیت می‌شود و انواع دوره‌های آموزشی فقط قواعد را آموزش می‌دهند. جامعه ما نیاز به اندیشه، جریان مطالعاتی و مولد فکری دارد و دقیقا دشمنان فکر و هویت ملی و مذهبی ما به دنبال نفوذ از طریق مبادی اندیشه و گروه هدف آنها نوجوانان کشور هستند و می‌خواهند عقیده و باورهای آن را استحاله کنند تا دلبستگی نوجوان به چنین مسائلی کم شود و در بزرگسالی بی‌هویت باشد. به نظر من خطر هویت‌زدایی با حل مشکلات نشر، ترویج اندیشه و کتابخوانی برطرف می‌شود. اگر اهداف آنها در خصوص نوجوانان برآورده شود قطعا برای بزرگسالان هم برنامه‌هایی خواهند داشت و باید هوشیار بود.
بازی با اعداد و آمارها کتابخوانی نیست
هنرجو با اشاره به اینکه برخی ژانرها نیز در تولید محتوای ادبی کودک و نوجوان مغفول مانده، ادامه داد: در مواردی بجای توجه به تنوع ادبی در آثار تالیفی، نویسندگان و شاعران از روی دست هم یا از روی آثار خارجی تقلید می‌کنند. در این وضعیت باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنظیم‌گری کند و بخشی از ممیزی‌هایی که اعمال می‌شود ناظر بر کیفیت‌سنجی باشد. از سوی دیگر نهادی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی باید آسیب‌شناسی و مخاطب‌شناسی کند و با خط مشی مشخصی تولیدات را راهبری کند تا به افکار و باورهای نوجوانان در دوران‌گذار به بزرگسالی سر و شکل بدهد. این ایده به معنای فرمایشی نوشتن نیست بلکه ساماندهی جریان ادبی است. آیا امروز آماری داریم که چه تعداد از کتاب‌های داستان و شعر نوجوان در بازار نشر مورد استقبال قرار گرفته؟ چه تعدادی از آثار اصلا مخاطب نداشته؟ همچنین دلیل استقبال مخاطب نوجوان از برخی مفاهیم و عدم اقبال وی از بقیه آثار چه بوده؟ داشتن چنین آمارهایی کتابخوانی را رواج می‌دهد. بازی با اعداد هم کتابخوانی نیست بلکه باید رصدی کیفی هم بر بازار داشته باشیم.
ادبیات نوجوان در هجوم آفت کتابسازی
به گفته این نویسنده و شاعر؛ مردم باید خودشان مطالبه‌گر اثر ادبی و شعر باشند و موجب پویایی و تکاپوی ناشران و نویسندگان و شاعران شوند. وی تصریح کرد: امروز کتابسازی برای کودک و نوجوان معضل بزرگیست و مسائل بنیادی در تولید محتوای ادبی برای نوجوان از جمله لحاظ کردن نگاه روانشناختی در این آثار مورد غفلت واقع شده است. اگر می‌خواهیم زبان فارسی اعتلا پیدا کند و ترویج شود، اگر به دنبال زودون واژگان بیگانه و وارداتی هستیم و... همه از طریق محتوای ادبی قابل دستیابی است. هنرجو ادامه داد: مشکل ما این است که گفتمان ادبی کتاب‌هایی که برای نوجوان تولید می‌شود، اعم از داستان و شعر نزدیک به فهم و زبان این گروه سنی نیست. اگر این اصل را نپذیریم بین مخاطب و آثار شکاف عمیقی ایجاد می‌شود که به سادگی قابل پر شدن نیست.
تجلی اتحاد ملی به واسطه ادبیات
وی به اهمیت تجلی اتحاد ملی به واسطه ادبیات تاکید کرد و گفت: باید فرهنگ محلی، گویش‌ها، لهجه و زبان‌های بومی کشور و آداب و رسوم اقلیم‌های گوناگون در داستان‌ها و اشعاری که برای نوجوان تهیه می‌شود مورد توجه واقع شود. رهپویانی که زبان و فرهنگ بومی خود را در آثارش مورد نظر قرار می‌دهد باید مورد حمایت مدیران فرهنگی استان‌ها واقع شود. زبان و خط فارسی گرچه به‌عنوان زبان و خط رسمی کشور ایران است اما برای افزایش وحدت ملی لازم است سایر شاخه‌ها و انشعابات زبانی و فرهنگی کشور را مد نظر قرار دهیم تا تولیدات محتوای ادبی را غنی‌تر کنیم. هنرجو اضافه کرد: تربیت مخاطب هم نیاز اساسی دیگری است که نباید از آن غافل شد. اگر مخاطب ما تربیت نشود، حتی اگر از نظر مالی تأمین باشد باز هم کتاب نمی‌خرد به صورتی که گویی خودش را بی‌نیاز از مطالعه می‌داند. چنین مخاطبی باید از نو تربیت شود. رهبرمعظم‌انقلاب اسلامی اگر در سخنان خود به امر مطالعه تاکید دارند، اگر عمدا تصاویری از ایشان در حال کتابخوانی منتشر می‌شود قطعا نمایش چشمه‌ای از دقت نظر و تاکید رهبر بر مطالعه و تلاش بر تربیت مخاطب کتابخوان است. معجزه دین و پیامبر اسلام هم کتاب است پس هیچ انسانی هرگز از کتابخوانی بی‌نیاز نخواهد بود.
عدم رشد و تعالی روح و روان در بزرگسالی هزینه بیشتری دارد
نوجوانان گمشده و کمبودهای عاطفی خود را در انواع سرگرمی‌ها و محتواهای شنیداری و بصری دنبال می‌کنند؛ موسیقی‌های مبتذل غربی و فضای به‌خصوص گروه‌های گرایه شده موسیقی آسیای شرقی و تبلیغات گسترده‌ای که روی آنها انجام می‌شود، نوجوان را دچار سردرگمی می‌کند ومی‌تواندساختارهویتی آنها رااستحاله کند.یکی از دلایل روی آوردن نوجوانان به موسیقی‌های سخیف و آسیب‌زا خلاهای موسیقی و نواهای داخلی است. از محمدحسین پویانفر، مداح اهل بیت که یکی از پیشگامان ساخت نماهنگ برای نوجوانان در سال‌های اخیر بوده و تلاش کرده متناسب با ذائقه مخاطب نوجوان امروزی به تولید نواها و سرودهای متناسب با فرهنگ ایرانی-اسلامی بپردازد، درمورد وضعیت تولید محتوا و اثر موسیقایی برای نوجوانان پرسیدیم؛ پویانفر با اشاره تجربه‌های زیسته انسان در دوران نوجوانی و محصولات فرهنگی و هنری که در معرض آن قرار می‌گیرد و تأثیرات این تجربیات بر تمام طول زندگی انسان به جام‌جم گفت: تغییرات عمده در باورها و اعتقادات افراد معمولا در این دوران ایجاد می‌شود. اینکه انسان در بزرگسالی اهل مطالعه، مذهبی و مقید باشد همه از سرمایه‌گذاری دوران نوجوانی نشأت می‌گیرد. مدیران فرهنگی و هنری نیز اگر برای این دوران هزینه کنند قطعا سود خواهند کرد، چرا که اگر بخواهیم پرورش معنوی افراد را به آینده بسپاریم یا بخواهیم تبعات ناشی از عدم رشد و تعالی روح و روان افراد را بعدا برطرف کنیم، هزینه آن چندین برابر خواهد شد. بنابراین با تولید محتوای مناسب برای نوجوانان، می‌توان بسیاری از معضلات اجتماعی و آسیب‌ها را حل کرد تا آفت‌های آن در آینده گریبانگیر جامعه نشود.
نوجوانان در فرهنگ و هنر مغفول مانده‌اند
به گفته این مداح و فعال فرهنگی و هنری، درسال‌های اخیر برخی از اقدامات فرهنگی به سمت تولیدمحتوا برای نوجوانان سوق داده شده، اما در مجموع هنوز هم می‌توان گفت نوجوانان در فرهنگ‌وهنر مغفول مانده‌اند. پویانفر در همین رابطه عنوان کرد: اگر من هم در زمینه سرود و نماآهنگ سراغ گروه سنی نوجوانان رفتم به این دلیل بود که حس می‌کردم کمبود محتوا داریم. وی گفت: نواهایی که در نوجوانی گوش می‌دادیم، هنوز برای ما خاطره‌انگیز است، بنابراین شکی نیست که عرصه موسیقی، مداحی و انواع نواهای مذهبی می‌تواند در ذهن نوجوانان ماندگار شود و برای آنها تأثیرات تربیتی داشته باشد. پویانفر در رابطه با چگونگی طرح موضوعات عقیدتی و اسطوره‌های ملی و مذهبی در سرودها و نواها و ملاحظاتی که برای عمیق‌تر شدن ارتباط مخاطب با این آثار باید رعایت شود، گفت: همه حکام در حکمرانی فرهنگی از قهرمان‌سازی استفاده می‌کنند و تاریخ ایران اسلامی قهرمانان و اسوه‌هایی دارد که در بسیاری از موارد از آنها غافل شده‌ایم. این قهرمانان می‌تواند الگوی اخلاقی، معنوی، رفتاری و... باشند. متأسفانه به‌دلیل عدم پرداخت به چنین قهرمانانی، شخصیت‌ها یا قهرمانان آسیای‌شرقی برای نوجوانان برجسته شده است.به گفته پویانفر، در ادبیات فارسی با تعداد بسیار زیادی از قهرمانان فاخر مواجه هستیم که می‌توان در انواع تولیدات فرهنگی و هنری از ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری آنها استفاده کرد. وی تصریح کرد: دوران دفاع‌مقدس هم در فرهنگ کشور تأثیر گسترده‌ای به‌جا گذاشته است و هر کتابی که در رابطه با زندگی شهدای جنگ تحمیلی نوشته شده یک قهرمان را به مخاطب معرفی کرده است. همچنین در سینمای کشور می‌بینیم که هنوز برای مطرح‌ترین شهدا و فرماندهان دفاع‌مقدس مانند شهید همت یا سایر بزرگان اثر درخوری تولید نشده است. این ذاکر اهل‌بیت(ع) بیان کرد: آنچه می‌تواند در آثار فرهنگی و هنری مختص نوجوانان تأثیر تربیتی و هویت‌سازی داشته باشد اسم افراد نیست، بلکه رسم آنهاست. این رسم و منش باید در قالب‌های فرهنگی و هنری گوناگون به این گروه سنی عرضه شود و در برخی حوزه‌ها مانند سینمای نوجوان از آن غافل بوده‌ایم و در برخی حوزه‌ها مانند کتاب کمی بهتر عمل کرده‌ایم و بازهم باید در این راه پرتلاش پیش‌برویم.
رسانه، بخشی از زندگی نوجوان
پویانفر درمورد ظرفیت رقابتی موجود در اسطوره‌ها و قهرمانان ملی و مذهبی کشور با قهرمانان خارجی نیز توضیح داد: باید بپذیریم در دنیایی زندگی می‌کنیم که نمی‌توانیم رسانه را از زندگی نوجوانان کشور حذف کنیم. با علم به این حقیقت باید چگونه زیستن در این جهان را به نوجوان آموخت تا در مواجهه با الگوها و قهرمانانی که رسانه‌ها به او معرفی می‌کنند، آگاهانه دست به انتخاب بزند.وی اضافه کرد: آموزش‌وپرورش باید موضوعات هویت‌ساز رابه واسطه تولیدات فرهنگی و هنری به نوجوانان بیاموزد. اگر ازسمت رسانه‌های داخلی و ارزش‌مدار آثار باکیفیتی تولید شود، قطعا نوجوان از آن استقبال می‌کند و با قدرت تمییزی که به او آموخته‌ایم، می‌تواند بهترین الگوها و قهرمانان را شناسایی کند. فطرت انسان به‌دنبال معنویت و تعالی است، پس می‌تواند بین خوب و بد تشخیص دهد. اگر ما این الگوهای مثبت و معنوی را به‌درستی در قالب‌های فرهنگی و هنری به نوجوان ارائه کنیم، از آنجایی که این قهرمانان ملی و مذهبی ظرفیت کافی دارند و از سوی دیگر با نیاز و فطرت وجودی نوجوان که تعالی‌طلب است همخوانی دارند، نوجوان قطعا بین قهرمانی بدون اصالت، قهرمانان اصیل و هویت‌بخشی را که به او معرفی کرده‌ایم دنبال خواهدکرد وما دراین بازاررقابت قطعا پیش‌تر خواهیم رفت.وی درمورد نیاز کشور به تربیت آفرینشگرانی که بتوانند تولیدات فرهنگی متناسب و استراتژیکی تولید کنند، اظهار کرد:من فکر می‌کنم جامعه ما پر از انسان‌های مستعد و دغدغه‌مند است و اگر بستر استانداردی فراهم کنیم، این استعدادها به‌میدان می‌آیند و تولیدات فرهنگی مورد نیاز نوجوانان کشور رابه بهترین شکل تولید خواهند کرد. زمانی که می‌خواستیم برای نوجوانان نماهنگ تولید کنیم، مجبور به صرف هزینه بسیاری شدیم که انرژی زیادی از ما گرفت تا توانستیم ثابت کنیم این راه درست و اثرگذار است.
غفلت مسئولان فرهنگی
پویانفر با اشاره به این نکته که نهادهایی که بودجه در اختیار دارند تازه بعد از اینکه گروه‌های فرهنگی خود را اثبات می‌کنند به‌کمک آنها می‌آیند، یادآوری کرد: البته که در این حالت هم نهادها با پولشان کار ما را سخت‌تر می‌کنند. من فکر می‌کنم بزرگترین کار فرهنگی مسئولان فرهنگی ما این است که کار فرهنگی نکنند! یعنی بهتر است کمی عقب بایستند و فقط فضا را برای مستعدان فراهم کنند و انسان‌های مستعد راه خودشان را در این فضا پیدا می‌کنند.این مداح در ادامه اضافه کرد: حکمرانی فرهنگی باید در کشور تثبیت شود تا ببینیم امروز کجا هستیم و قرار است به کجا برسیم. درواقع یک نقشه‌راه در عرصه فرهنگ کشور لازم است. به‌نظرم فعلا از روی نقشه حرکت نمی‌کنیم وبیشتر در عرصه فرهنگ وهنر چریکی کارمی‌کنیم و تک‌ستاره‌ها به‌صورت موقت اثر می‌گذارند و می‌روند.
نوجوانان با انیمیشن‌های هویت‌ساز بهتر ارتباط می‌گیرند
از آنجایی که انیمیشن از سرگرمی‌های جذاب و مهیج برای نوجوانان است، همچنین به‌دلیل استفاده این گروه سنی از محصولات خارجی، به‌ویژه انیمه‌های آسیای شرقی و تأثیرات مخرب ومحتوای ضدفرهنگی این تولیدات،توجه به توسعه این صنعت در کشور و انتقال مفاهیم ارزشمند به نوجوانان از طریق انیمیشن‌های داخلی باکیفیت، یک ضرورت استراتژیک است. با این حال به نظر می‌رسد انیمیشن‌سازان مخاطبان نوجوان را فراموش کرده‌اندوجز معدود آثاری مختص این گروه سنی، در سایر موارد نوجوان ایرانی علاقه‌مند به تماشای انیمیشن ایرانی باید سرسفره کودکان بنشیند و ازمحصولاتی که برای آن گروه سنی تولید شده، استفاده کند که طبیعتا نه برایش جذاب بود، نه دستاورد تربیتی در پی خواهد داشت. این چالش‌ها را با عماد رحمانی، انیمیشن‌ساز درمیان گذاشتیم. رحمانی یکی از کارگردانان انیمیشن «شمشیر و اندوه» است که همزمان با هفته نوجوان در کشور اکران خواهد شد. رحمانی درگفت‌وگو باجام‌جم اظهار کرد:ما یک دوره طولانی،محتوای مناسبی برای نوجوان درسینما نداشتیم، اما در سال‌های اخیر آثاری وارد بازار انیمیشن کشور شده که توانستهاند تا حدی بخشی از خلأهای موجود را برطرف کنند.
محتوای مناسب برای نوجوان باید لایه‌مند باشد
وی با بیان اینکه هنوز عده‌ای فکر می‌کنند انیمیشن محصولی برای کودکان است، گفت: زمانی که روند تولید انیمیشن شمشیر و اندوه را آغاز کردیم، به این نکته توجه داشتیم که این اثر باید برای مخاطب نوجوان تولید شود و دغدغه‌های او را مورد هدف قرار دهد؛ بنابراین نیاز داشتیم قصه‌ای را روایت کنیم که علاوه بر اکشن و هیجان، درام و پیچش‌های داستانی داشته باشد که برای نوجوان قابل درک است. از سوی دیگر محتوای مناسب برای نوجوان باید لایه‌مند باشد، به این دلیل که تولیدات فرهنگی و هنری برای نوجوانان قرار است فرصت کشف ایده و هویت به این گروه سنی بدهد و هرچقدر محتواها شامل چنین ویژگی‌هایی باشد، ارتباط نوجوان با انیمیشن و وجوه آموزندگی اثر بیشتر می‌شود.رحمانی در ادامه با تاکید به اینکه در جشنواره فیلم فجر سال قبل چند اثر انیمیشن با تاکید بر مخاطب نوجوان تولید شده افزود: این اتفاق به این معناست که انیمیشن‌سازها متوجه مطالبات نوجوانان کشور شده‌اند. خوشبختانه شرایط انیمیشن‌های نوجوان از منظر کیفی رو به جلوست، ولی از نظر کمی این تعداد تولید پاسخگوی نیاز مخاطبان نیست و تا نقطه مطلوب فاصله داریم.
بازی‌های رایانه‌ای، بدون رده‌بندی سنی
نویسنده و کارگردان بازی رایانه‌ای «سفیر عشق» ادامه داد: بازی‌های رایانه‌ای که در ایران تولید می‌شود گرچه برای نوجوان نیز جذاب و قابل استفاده است اما تا‌کنون نوجوانان هدف تولیدکنندگان نبوده‌اند. از سوی دیگر آثار خارجی برآمده از فرهنگ غربی، مخرب و مروج خشونت، موجب شد نوجوان ایرانی تجربه هر نوع بازی رایانه‌ای خارجی را داشته باشد. از سوی دیگر رده‌بندی‌های سنی بازی‌ها توسط عرضه‌کنندگان و فروشندگان آن رعایت نمی‌شود و به همین دلیل نوجوانان ایرانی بازی‌های رایانه‌ای را مورد استفاده قرار می‌دهد که در خارج از کشور برای بالای ۱۸ سال تولید می‌شود.
ضرورت بازنگری زنجیره تولید فرهنگی و هنری برای نوجوان
این بازی‌ساز و کارگردان ادامه داد: به دلیل چنین مسائلی معتقدم که زنجیره تولید فرهنگی و هنری برای نوجوان باید بازنگری شود و تولید محتوا برای این گروه سنی ساختارمند شود به صورتی که به شکلگیری هویت آنها کمک کند. اکنون با زنجیره تولید محتوا و حمایت‌ها مواجه نیستیم و به همین دلیل اهداف مورد نظر در عرصه فرهنگ محقق نمی‌شود. ضمن اینکه پیوستگی در تولید خوراک برای سبد کالای فرهنگی نوجوان ایرانی یک ضرورت است و می‌تواند موجب رشد تولیدات شود. به گفته رحمانی؛ ادبیات ایرانی - اسلامی غنی و سرشار از آموزه‌های جذاب برای نوجوانان است. وی تصریح کرد: باید از داشته‌های تاریخی و تمدنی خودمان برای تولید محتوای مناسب برای نوجوانان استفاده کنیم و مباحث تربیتی را در قالب قصه‌های مذهبی و آثار فرهنگی و هنری به نوجوانان منتقل کنیم.
سرگرمی نوجوانان دور از ساختار صنعتی
این هنرمند افزود: تربیت نیروی انسانی متخصص هم می‌تواند به توالی تولید محتوا برای نوجوان کمک کند و به‌عنوان یک راهبرد فرهنگی از سوی مدیران دنبال شود. موفقیت‌هایی که چند انیمیشن ایرانی در عرصه بین‌المللی به دست‌آورده‌اند، باعث افزایش انگیزه تولیدکنندگان شده است. از این رو باید زنجیره‌سازی کرد و آثار تخصصی برای صنعت سرگرمی نوجوانان تولید کنیم. در چنین حالتی مخاطب ایرانی هم به آثار داخلی رو می‌آورد.کارگردان انیمیشن «شمشیر و اندوه» در خصوص امکان رقابت تولیدات فرهنگی و هنری ایرانی با آثار خارجی نیز خاطرنشان کرد: شاید آثار نمایشی غربی، بازی‌های رایانه‌ای و انیمه‌های خارجی برای نوجوان ایرانی جذاب باشد اما وقتی از فرهنگ خودمان و تجربه‌های زیسته ایرانیان برای نوجوان ایرانی بگوییم، او قطعا با چنین تولیداتی ارتباط قوی‌تری برقرار می‌کند. حتی این ظرفیت وجود دارد که تولیدات ما به خارج از کشور هم صادر شود و صرفه اقتصادی داشته باشد و موجب انتقال فرهنگ ایرانی به سایر نقاط هم شود.
فقدان رصد مخاطب
در شرایطی که تئاتر در دستگاه تعلیم‌و‌تربیت بسیاری از کشورها به‌عنوان یکی از عناصر تسهیلگر برای آموزش مفاهیم اخلاقی و هویتی برای نوجوانان استفاده می‌شود، در کشور ما نه‌تنها سیستم آموزش‌وپرورش گروه سنی از این مهم غافل شده، بلکه خانواده‌ها و حتی نوجوانان نیز اطلاع کافی از آثار نمایشی‌ای که برای این گروه سنی روی صحنه می‌روند، ندارند. در‌خصوص غفلت از تئاتر برای نوجوانان در کشور با حسین فدایی‌حسین نویسنده و پژوهشگر تئاتر کودک‌و‌نوجوان گفت‌وگو کردیم. وی در رابطه با وضعیت اجرای تئاترمختص گروه سنی نوجوان به جام‌جم گفت:ماهم نمایشنامه‌هایی خاص نوجوانان داریم هم تئاترهایی که برای این گروه سنی اجرا می‌شود، ولی متأسفانه مخاطب ندارد.وی دررابطه با علت عدم استقبال مخاطب از این آثار توضیح داد: اتفاقا اجراهای با کیفیتی هم هستند اما به درستی تبلیغ و معرفی نمی‌شوند. نوجوانان با این‌گونه از تفریح و سرگرمی آشنا نیستند و به‌همین دلیل در سالن‌هایی که تئاترهایی برای نوجوانان اجرا می‌شود، کودکان تماشاگر آثار هستند. لازم است نهادهای فرهنگی و هنری نوجوانان را با تئاتر و تئاتر‌دیدن آشنا کنند و مدارس و سایر دستگاه‌های مرتبط بیش از گذشته دانش‌آموزان را به تماشای تئاتر بیاورند. هرگاه نوجوانان به تماشای تئاتر می‌نشینند، اتفاقا از این سرگرمی بسیار لذت می‌برند و ارتباط خوبی با کلیت کارها می‌گیرند و خیلی از آنها بازهم به دیدن تئاتر می‌روند.
نیاز نوجوان شناسایی شود
فدایی‌حسین در ادامه با اشاره به اینکه تولید فرهنگی‌و‌هنری برای نوجوانان هر کشوری که هویت آنها در‌حال شکلگیری است، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده، افزود: برای اینکه نوجوانان با محتوای ارزشمند و در ارتباط با باورها و عقاید در محصولات فرهنگی و هنری ارتباط بگیرند، در درجه اول باید این موضوعات را تبدیل به نیاز او کنیم. یعنی نوجوان باید احساس کند که به این محتواها نیاز دارد؛ تا زمانی که نسبت به محتواهای فرهنگی و هنری عرضه‌شده احساس نیاز نکند، نمی‌تواند ارتباط کاملی با اثر برقرار کند. این کارگردان تئاتر ادامه داد: اکثر هنرمندان و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی از زاویه دید خودشان دست به خلق اثر می‌زنند. در این حالت نوجوان احساس می‌کند موضوعات به او تحمیل می‌شود یا او را نصیحت می‌کنند. برای اثرگذاری بیشتر باید از زاویه دید نوجوان و جهان او به مسائل بپردازیم تا حس کنند از زاویه دید بالا به دغدغه‌های نوجوانان پرداخته شده است.وی در ادامه تصریح کرد: مدیران و متولی تولید آثار هنری برای نوجوان باید به این نکته توجه داشته باشند که هر مضمونی می‌تواند در قالبی تولید شده و اثرگذاری آن بیشتر شود. امروز رمان‌های نوجوان بسیاری داریم که اگر تبدیل به فیلم سینمایی شوند گستره مخاطبان بیشتری هم پیدا می‌کنند. نوجوانی که رمان می‌خواند، از کودکی به کتاب علاقه‌مند شده و نوجوانی که در کودکی اصلا سمت کتاب نرفته، احتمالا در نوجوانی هم کتابخوان نخواهد شد. به همین دلیل اگر فیلم‌هایی از روی رمان‌های متناسب برای این گروه سنی تولید شود، نوجوانانی که کتاب نمی‌خوانند مخاطب آن فیلم‌های سینمایی می‌شوند و آموزه‌های مورد نظر از این طریق به نوجوان منتقل می‌شود. در این بین باز هم نقش مدارس و آموزش‌وپرورش در آشتی دادن نوجوان با فیلم و کتاب تعیین‌کننده است.
هویت‌سازی برای نوجوان
در ادامه فدایی‌حسین با تاکید به اینکه نیازهای کودک و نوجوان در تولید اثر فرهنگی و هنری تفاوت‌های اساسی دارد، گفت: معمولا زمانی که برای نوجوانی کار فرهنگی می‌کنیم، اشتباها او را بزرگسال می‌بینیم درحالی که او نه کودک است نه بزرگسال و نیازهای خاص خودش را دارد و در دوران گذار قرار دارد و هویتش شکل می‌گیرد. اگر تولید اثر فرهنگی و هنری برای کودکان جدی است، برای نوجوانان حساس‌تر و حیاتی‌تر هم هست، چرا که نوجوانی پر از بحران و چالش بوده؛ ضمن اینکه نوجوانی هم رده‌بندی دارد و به سه بخش نیمه‌ابتدایی، میانی و پایانی تقسیم می‌شود. هرکدام از این رده‌ها بحران‌ها و در نتیجه نیازمندی‌های خاص خودش را دارد و تولید اثر برای نوجوان باید با توجه به همه این ظرافت‌ها انجام شود.به گفته فدایی‌حسین، آثاری که در بازار فرهنگی و هنری کشور برای نوجوان عرضه می‌شود، مخاطب نوجوان ندارد، در‌خصوص دلایلی که باعث بی‌مخاطبی آثار فرهنگی و هنری مربوط به نوجوان می‌شود، توضیح داد: تخصصی نبودن نگاه تولید‌کننده و عدم تبلیغ درست برای این تولیدات در عدم جذب مخاطب برای این آثار تأثیرگذار است.این نویسنده و کارگردان تئاتر ادامه داد: برخی آثار مخاطب بیشتر و برخی مخاطب کمتری دارند که این مسأله به آسیب‌شناسی نیاز دارد. به‌عنوان نمونه می‌دانیم که انیمیشن صرفا برای کودک نیست و می‌توان انیمیشن‌هایی تولید کرد که دقیقا مسائل و بحران‌های نوجوانی را مد‌نظر قرار می‌دهند. نمایش عروسکی نیز چنین شرایطی دارد. گرچه به لحاظ روان‌شناسی، نوجوانان دیگر به جان‌بخشی به اشیا مانند کودکان علاقه‌مند نیستند و بیشتر قهرمانان انسانی و فرا‌انسانی را می‌پسندند اما باز هم می‌توان از ظرفیت‌های تئاتر عروسکی نیز برای عرضه محتوای ارزشمند و آموزنده به نوجوان بهره برد. تنوع عرضه محصول فرهنگی و هنری به نوجوان مهم است تا سلیقه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون این مخاطبان پوشش داده شود. فدایی‌حسین با اشاره به اینکه خلأهای راهبردی مدیریت فرهنگی کشور در شکلگیری هویت نوجوانان اثرگذار است، گفت: نوجوان در حال انتخاب است و زمانی که تنوع قالب‌های ارائه محصول فرهنگی و هنر برابر او وجود داشته باشد، جذب استفاده از این تولیدات می‌شود و طبیعتا به‌دنبال این اتفاق از آموزه‌های نهفته در این محصولات تأثیر تربیتی می‌پذیرد.
ما در ایران صنعت کمیک نداریم
زمانی که مقوله صنعت پی‌نما یا کمیک را بررسی می‌کنیم؛ چالش اصلی برای انتشار این‌گونه کتاب‌ها، نوپابودن صنعت کمیک در کشور است؛ چراکه نمونه‌های فارسی‌زبان قدرتمندی برای مطالعه در اختیار نداریم و هرچه که هست کارهای خارجی یا ترجمه شده است. در‌حالی‌که کمیک‌های خارجی از‌جمله تولیدات ژاپنی و آمریکایی بازارها را تسخیر کرده و در ایران نیز مشتری‌های پروپا قرصی دارد و از قضا اکثر این مخاطبان علاقه‌مند نوجوانان کشور هستند. کمیک‌های خارجی در شرایطی به دست نوجوان ایرانی می‌رسد که مضامین این‌گونه کتاب‌ها هیچ ارتباطی با ارزش‌های ملی و مذهبی ما ندارد و قطعا بر باورهای نوجوانی که هویت او در حال شکلگیری است، تأثیرات مخربی به‌جا می‌گذارد. برای بررسی بیشتر موضوع با امیرمحمد بهامیر، پژوهشگر انیمیشن و کمیک گفت‌وگویی داشتیم؛ وی در پاسخ به سؤالی در مورد وضعیت صنعت کمیک در کشور به جام‌جم گفت: اکنون ما در ایران صنعت کمیک نداریم؛ صنعت، یعنی خط تولیدی در این عرصه وجود داشته باشد و مخاطبان این محصولات را دنبال کنند که اکنون این‌طور نیست. در حال حاضر چند مجموعه هستند که تک کمیک تولید می‌کنند. تنها یک مجموعه در کشور کمیک سریالی تولید می‌کند که تا امروز هم تولیدات زیادی نداشته است. در کل کمیک که نوجوانان و جوانان مخاطبان اصلی آن هستند، در ایران هنوز گستره وسیعی پیدا نکرده و ۵۰ جلد یا ۲۰عنوان هم تولید نکرده‌ایم پس هنوز صنعت کمیک نداریم اما مخاطب کمیک بسیار است. این خلأها در شرایطی مشاهده می‌شود که کره و ژاپن در شرق آسیا و آمریکا و سایر کشورهای پیشرفته غربی کمیک را به‌عنوان صنعت دنبال می‌کنند تا اتفاقا سایر صنایع فرهنگی خود را توسعه دهند و نوجوانان از اصلی‌ترین جوامع اهداف آنها هستند.
کمیک هنر نوجوان است که ما نداریم
بهامیر در ادامه اضافه کرد: کاراکترهای الگو و اسوه‌ها که برگرفته از مضامین مذهبی و ارزشی هستند را در قالب‌های گوناگونی از جمله کمیک می‌توان به نوجوان شناساند، اما نمی‌توان چهارچوب‌های الگوی یک شهید یا شخصیت مذهبی را برای روایت در کمیک تغییر داد تا قهرمان مورد نظر یک کمیک را براساس آن طراحی کرد اما قهرمانان خیالی کمیک‌ها چنین امکانی دارند و صفاتی که مورد نظر هنرمند است را می‌توان در قصه قهرمان وارد کرد. بهامیر یادآوری کرد: مخاطب هم با این قهرمان همذات‌پنداری می‌کند. نوجوان گاهی نمی‌تواند با اسوه‌های حقیقی ارتباط بگیرد، ولی می‌توان خصوصیات آن اسوه را در قهرمانی خیالی به نوجوان او عرضه کرد تا از آن الگو بگیرد.
کمیک هم‌راستا با خیالپردازی نوجوان
این پژوهشگر کمیک ادامه داد: کمیک صنعتی ارزان و سریع‌تر از انیمیشن است. شاید برای واکنش هنری به همین حوادثی که در روزهای اخیر تجربه کردیم، جنگ غزه، شهدای لبنان، محور مقاومت و... کمیک بتواند قالب هنری مناسبی باشد تا روایتی جذاب برای نوجوان از این وقایع ارائه دهد. در حالی که اگر بخواهیم همین موضوعات را در انیمیشن به او عرضه کنیم دو سال زمان لازم دارد. علاوه بر این موارد، صنعت کمیک شبیه انیمیشن یا فیلم نیست و بیشتر با خیالپردازی نوجوان همسو است. فرم کمیک مخاطبش را درگیر می‌کند تا از تصویرسازی ذهنی خود لذت ببرد. همچنین کمیک محصولی قابل دسترسی در فضاهای گوناگون است و به این صورت نیست که هرجایی قابل استفاده نباشد، بلکه در کتابخانه و کیف نوجوان قرار می‌گیرد و هرگاه دلش خواست به آن مراجعه می‌کند. بهامیر با بیان اینکه نویسنده و طراحی که برای نوجوان کمیک تولید می‌کند باید فضای ذهنی نوجوانان امروزی را بشناسد، گفت: کمیک می‌تواند متناسب با سبک زندگی نوجوان امروزی محتوایی فرهنگی را عرضه کند. مفهوم ارزشمند و آموزنده نهفته در این کمیک نباید مستقیم به نوجوان گفته شود به این دلیل که اگر احساس کند یک اثر کمیک با قصد نصیحت‌کردن او تولید شده؛ هم قصه و هم کاراکترهای کمیک را پس می‌زند. وی اضافه کرد: طراحی موقعیت‌هایی مشابه با همان موقعیت‌هایی که نوجوان امروزی در آن قرار می‌گیرد کمک می‌کند تا مخاطب نوجوان هویت خود را در جهان واقعی و در موقعیت‌های مشابه شکل بدهد و برای حل مشکلات فردی دست به انتخاب بزند و تصمیم‌گیری کند. بهامیر در مورد علت‌عدم رشد کمیک در ایران و رقابت تولیدات کمیک خارجی گفت: ابتدا باید بازار کمیک در ایران به وجود بیاید تا نوجوان ایرانی سراغ محصولات خارجی نرود. آنچه به صورت سفارشی در کشور تولید می‌شود بازار ندارد و از سوی دیگر ذائقه مخاطب را هم نسنجیده است. به همین دلیل فروش نمی‌رود و علاقه‌مندان نوجوان به محصولات کمیک، ترجیح می‌دهند آثاری که بیشتر به دغدغه‌های آنها پرداخته را تهیه کنند.
شعر و ادبیات نوجوان؛ غنابخش و هویت‌ساز
در تعریف سن نوجوانی می‌توان گفت که دوره انتقال است و درآن هرشخص به‌دنبال خودمی‌گردد ومی‌آموزد که خود را بشناسد. بنابراین اولین مطالعات او می‌تواند در پایه‌ریزی وشکل‌‌گیری هویت اواهمیت به‌سزایی داشته باشد.معمولا میزان رشد شخصیتی، به مقدار مطالعه فرد ارتباط دارد؛ ناظر به اهمیت مطالعه در دوران نوجوانی، ادبیات نوجوان به‌عنوان ادبیاتی شکل‌دهنده و غنی‌کننده تا چه اندازه نسبت به نیازهای نوجوان امروزی آگاه است و برای پاسخگویی به مطالبات این گروه سنی و حل بحران‌های آنها به‌صورت راهبردی تولید اثر صورت می‌گیرد؟ آیا قهرمانان قصه‌های نوجوان ایرانی توان رقابت با آثار خارجی و ترجمه‌شده را دارند؟ این اسطوره‌ها و قهرمانان ادبی تا چه اندازه توانستهاند نوجوان ایرانی را با ارزش‌ها و باورهای ملی و مذهبی آشنا کنند؟ از سوی دیگر در جهان ادبیات نوجوان، یکی از بخش‌های مورد غفلت شعر است. اکنون در بازار کتاب تعداد اشعاری که مختص گروه سنی نوجوان باشد یا بسیار‌کم است یا مفاهیم منعکس‌شده در این آثار چندان در تناسب با نیازهای این گروه سنی نیست. نوجوانان در فقدان اشعاری متناسب با چالش‌ها و بحران‌های دوران بلوغ و جامعه‌پذیری، بیشتر خواننده اشعار بزرگسالان هستند. گرچه مواجهه نوجوان با اشعار فارسی بزرگسال می‌تواند سواد ادبی وی را توسعه دهد اما او نمی‌تواند پاسخ نیازهای خود را در این اشعار پیدا کند. از این رو یا به‌کلی از شعر و شعرخوانی روی‌گردان می‌شود یا اگر استعداد شعری دارد، فضایی برای بروز نمی‌بیند و آینده‌ای برای خود به‌عنوان شاعر متصور نمی‌شود. «حمید هنرجو» شاعر و نویسنده ادبیات کودک و نوجوان در رابطه با تولید محتوای داستانی و شعر مخصوص نوجوان به جام‌جم گفت: به‌نظرم نه‌تنها اکنون در زمینه شعر و داستان بلکه در سینما و سایر تولیدات فرهنگی و هنری نیز گروه سنی نوجوان مغفول مانده است. در بازار نشر هم شاهد در‌نظر‌گرفتن عمیق مطالبات و دغدغه اصلی نوجوانان در اشعار و داستان‌ها نیستیم. فکر می‌کنم یکی از دلایل اصلی به‌وجود آمدن چنین خلایی این است که متخصص تولید محتوا برای گروه سنی نوجوان کم داریم.
ادبیات نوجوان ساده‌سازی زبان نیست
عده‌ای گمان می‌کنند با کاهش کیفیت نگارش و تقلیل پیدا‌کردن زبان وساده‌کردن موضوعات بزرگسالان و عرضه همان دغدغه‌ها با بیان سهل‌تر برای نوجوان کار تولید کرده‌اند. این رویکرد بسیار غلط است. دایره واژگان قابل فهم و ساده‌تر تنها یکی از فاکتورهای آثار مناسب برای این گروه سنی است. دنیای نوجوان بسیار ژرف است و نباید این ژرفا را فراموش کرد. گاهی نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان به مسائل بسیار بنیادی‌تر و عمیق‌تری فکر می‌کنند که شاید فرد بزرگسال به‌دلیل مشغله‌هایی که دارد فرصت اندیشیدن به این موضوعات مبنایی را نداشته باشد. روزمرگی‌های نوجوان با بزرگسال فرق دارد، بنابراین با بسیاری از موضوعات برای اولین‌بار در زندگی مواجه می‌شود و پرسش‌هایی در ذهنش شکل می‌گیرد. یک نوجوان پسر شاید در فکر سربازی رفتن باشد، مسائل بلوغ ممکن است برای دختران تفکر‌برانگیز باشد و... نوجوان تازه در مرحله انتخاب‌گری است و حق دارد که برای فهم مسائل عمیق‌تر فکر کند. به‌همین دلیل نمی‌توان با سهل‌انگاری برای این گروه سنی در قالب‌های گوناگون فرهنگی و هنری محتوا تولید کرد. ما به نوجوان تک‌بعدی نگاه می‌کنیم و این غفلت در آثاری که برای نوجوانان تولید می‌کنیم نیز مشهود است، به‌همین دلیل نوجوان با اثر ارتباط برقرار نمی‌کند.
رقبای ادبی فضای خالی را پر می‌کنند
وی در‌خصوص تسخیر بازار کتاب با شعرها و داستان‌های خارجی ترجمه‌شده و تأثیر آن بر بی‌انگیزگی نویسندگان، شاعران و ناشران داخلی برای تولید محتوای مناسب برای نوجوان ایرانی نیز بیان کرد: زمانی که ما عرصه را خالی می‌کنیم، این فضا تا ابد خالی نخواهد ماند و رقبا با تولیدات خود این فضا را پر می‌کنند. غلبه ترجمه برتالیف چالشی است که حدود ۲۰ سال است برآن تاکید کرده‌ام. مترجم‌ها با ساده‌ترین واژه‌ها اثر را برگردان می‌کنند و نویسنده داخلی می‌خواهد با زبان خاص و فلسفی برای نوجوان بنویسد و با آثار ترجمه‌ای رقابت کند. درچنین شرایطی توفیق دسترسی مخاطب داخلی به آثار ایرانی را با سخت‌گیری‌ها کم کرده‌ایم. بنابراین از این منظرترجمه چالش‌هایی ایجاد کرده است. از سوی دیگر، مشکلات اقتصادی به ناشران اجازه نمی‌دهد که به نویسنده و شاعر سفارش تالیف اثر بدهند. تا زمانی که ترجمه ارزان‌تر از تالیف تمام شود، بازار نشر شاهد تولیدات ادبی نوجوانی که هم راهبردی و غنی باشد و هم فروش خوبی را تجربه کند نخواهد بود. اگر اهل قلم در کشور قلم را زمین بگذارند تبعات جبران‌ناپذیری ایجاد شود؛ ازاین رو، بحث تولیدات ادبی برای گروه سنی حساسی مانند نوجوانان بحثی استراتژیک است.
جامعه ما نیاز به اندیشه، جریان مطالعاتی و مولد فکری دارد
وی با تاکید به اینکه تربیت آفرینشگر نیز در تناسب با نیازهای نوجوانان نیست، افزود: نویسنده با اندیشه تربیت می‌شود و انواع دوره‌های آموزشی فقط قواعد را آموزش می‌دهند. جامعه ما نیاز به اندیشه، جریان مطالعاتی و مولد فکری دارد و دقیقا دشمنان فکر و هویت ملی و مذهبی ما به دنبال نفوذ از طریق مبادی اندیشه و گروه هدف آنها نوجوانان کشور هستند و می‌خواهند عقیده و باورهای آن را استحاله کنند تا دلبستگی نوجوان به چنین مسائلی کم شود و در بزرگسالی بی‌هویت باشد. به نظر من خطر هویت‌زدایی با حل مشکلات نشر، ترویج اندیشه و کتابخوانی برطرف می‌شود. اگر اهداف آنها در خصوص نوجوانان برآورده شود قطعا برای بزرگسالان هم برنامه‌هایی خواهند داشت و باید هوشیار بود.
بازی با اعداد و آمارها کتابخوانی نیست
هنرجو با اشاره به اینکه برخی ژانرها نیز در تولید محتوای ادبی کودک و نوجوان مغفول مانده، ادامه داد: در مواردی بجای توجه به تنوع ادبی در آثار تالیفی، نویسندگان و شاعران از روی دست هم یا از روی آثار خارجی تقلید می‌کنند. در این وضعیت باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنظیم‌گری کند و بخشی از ممیزی‌هایی که اعمال می‌شود ناظر بر کیفیت‌سنجی باشد. از سوی دیگر نهادی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی باید آسیب‌شناسی و مخاطب‌شناسی کند و با خط مشی مشخصی تولیدات را راهبری کند تا به افکار و باورهای نوجوانان در دوران‌گذار به بزرگسالی سر و شکل بدهد. این ایده به معنای فرمایشی نوشتن نیست بلکه ساماندهی جریان ادبی است. آیا امروز آماری داریم که چه تعداد از کتاب‌های داستان و شعر نوجوان در بازار نشر مورد استقبال قرار گرفته؟ چه تعدادی از آثار اصلا مخاطب نداشته؟ همچنین دلیل استقبال مخاطب نوجوان از برخی مفاهیم و عدم اقبال وی از بقیه آثار چه بوده؟ داشتن چنین آمارهایی کتابخوانی را رواج می‌دهد. بازی با اعداد هم کتابخوانی نیست بلکه باید رصدی کیفی هم بر بازار داشته باشیم.
ادبیات نوجوان در هجوم آفت کتابسازی
به گفته این نویسنده و شاعر؛ مردم باید خودشان مطالبه‌گر اثر ادبی و شعر باشند و موجب پویایی و تکاپوی ناشران و نویسندگان و شاعران شوند. وی تصریح کرد: امروز کتابسازی برای کودک و نوجوان معضل بزرگیست و مسائل بنیادی در تولید محتوای ادبی برای نوجوان از جمله لحاظ کردن نگاه روانشناختی در این آثار مورد غفلت واقع شده است. اگر می‌خواهیم زبان فارسی اعتلا پیدا کند و ترویج شود، اگر به دنبال زودون واژگان بیگانه و وارداتی هستیم و... همه از طریق محتوای ادبی قابل دستیابی است. هنرجو ادامه داد: مشکل ما این است که گفتمان ادبی کتاب‌هایی که برای نوجوان تولید می‌شود، اعم از داستان و شعر نزدیک به فهم و زبان این گروه سنی نیست. اگر این اصل را نپذیریم بین مخاطب و آثار شکاف عمیقی ایجاد می‌شود که به سادگی قابل پر شدن نیست.
تجلی اتحاد ملی به واسطه ادبیات
وی به اهمیت تجلی اتحاد ملی به واسطه ادبیات تاکید کرد و گفت: باید فرهنگ محلی، گویش‌ها، لهجه و زبان‌های بومی کشور و آداب و رسوم اقلیم‌های گوناگون در داستان‌ها و اشعاری که برای نوجوان تهیه می‌شود مورد توجه واقع شود. رهپویانی که زبان و فرهنگ بومی خود را در آثارش مورد نظر قرار می‌دهد باید مورد حمایت مدیران فرهنگی استان‌ها واقع شود. زبان و خط فارسی گرچه به‌عنوان زبان و خط رسمی کشور ایران است اما برای افزایش وحدت ملی لازم است سایر شاخه‌ها و انشعابات زبانی و فرهنگی کشور را مد نظر قرار دهیم تا تولیدات محتوای ادبی را غنی‌تر کنیم. هنرجو اضافه کرد: تربیت مخاطب هم نیاز اساسی دیگری است که نباید از آن غافل شد. اگر مخاطب ما تربیت نشود، حتی اگر از نظر مالی تأمین باشد باز هم کتاب نمی‌خرد به صورتی که گویی خودش را بی‌نیاز از مطالعه می‌داند. چنین مخاطبی باید از نو تربیت شود. رهبرمعظم‌انقلاب اسلامی اگر در سخنان خود به امر مطالعه تاکید دارند، اگر عمدا تصاویری از ایشان در حال کتابخوانی منتشر می‌شود قطعا نمایش چشمه‌ای از دقت نظر و تاکید رهبر بر مطالعه و تلاش بر تربیت مخاطب کتابخوان است. معجزه دین و پیامبر اسلام هم کتاب است پس هیچ انسانی هرگز از کتابخوانی بی‌نیاز نخواهد بود.
عدم رشد و تعالی روح و روان در بزرگسالی هزینه بیشتری دارد
نوجوانان گمشده و کمبودهای عاطفی خود را در انواع سرگرمی‌ها و محتواهای شنیداری و بصری دنبال می‌کنند؛ موسیقی‌های مبتذل غربی و فضای به‌خصوص گروه‌های گرایه شده موسیقی آسیای شرقی و تبلیغات گسترده‌ای که روی آنها انجام می‌شود، نوجوان را دچار سردرگمی می‌کند ومی‌تواندساختارهویتی آنها رااستحاله کند.یکی از دلایل روی آوردن نوجوانان به موسیقی‌های سخیف و آسیب‌زا خلاهای موسیقی و نواهای داخلی است. از محمدحسین پویانفر، مداح اهل بیت که یکی از پیشگامان ساخت نماهنگ برای نوجوانان در سال‌های اخیر بوده و تلاش کرده متناسب با ذائقه مخاطب نوجوان امروزی به تولید نواها و سرودهای متناسب با فرهنگ ایرانی-اسلامی بپردازد، درمورد وضعیت تولید محتوا و اثر موسیقایی برای نوجوانان پرسیدیم؛ پویانفر با اشاره تجربه‌های زیسته انسان در دوران نوجوانی و محصولات فرهنگی و هنری که در معرض آن قرار می‌گیرد و تأثیرات این تجربیات بر تمام طول زندگی انسان به جام‌جم گفت: تغییرات عمده در باورها و اعتقادات افراد معمولا در این دوران ایجاد می‌شود. اینکه انسان در بزرگسالی اهل مطالعه، مذهبی و مقید باشد همه از سرمایه‌گذاری دوران نوجوانی نشأت می‌گیرد. مدیران فرهنگی و هنری نیز اگر برای این دوران هزینه کنند قطعا سود خواهند کرد، چرا که اگر بخواهیم پرورش معنوی افراد را به آینده بسپاریم یا بخواهیم تبعات ناشی از عدم رشد و تعالی روح و روان افراد را بعدا برطرف کنیم، هزینه آن چندین برابر خواهد شد. بنابراین با تولید محتوای مناسب برای نوجوانان، می‌توان بسیاری از معضلات اجتماعی و آسیب‌ها را حل کرد تا آفت‌های آن در آینده گریبانگیر جامعه نشود.
نوجوانان در فرهنگ و هنر مغفول مانده‌اند
به گفته این مداح و فعال فرهنگی و هنری، درسال‌های اخیر برخی از اقدامات فرهنگی به سمت تولیدمحتوا برای نوجوانان سوق داده شده، اما در مجموع هنوز هم می‌توان گفت نوجوانان در فرهنگ‌وهنر مغفول مانده‌اند. پویانفر در همین رابطه عنوان کرد: اگر من هم در زمینه سرود و نماآهنگ سراغ گروه سنی نوجوانان رفتم به این دلیل بود که حس می‌کردم کمبود محتوا داریم. وی گفت: نواهایی که در نوجوانی گوش می‌دادیم، هنوز برای ما خاطره‌انگیز است، بنابراین شکی نیست که عرصه موسیقی، مداحی و انواع نواهای مذهبی می‌تواند در ذهن نوجوانان ماندگار شود و برای آنها تأثیرات تربیتی داشته باشد. پویانفر در رابطه با چگونگی طرح موضوعات عقیدتی و اسطوره‌های ملی و مذهبی در سرودها و نواها و ملاحظاتی که برای عمیق‌تر شدن ارتباط مخاطب با این آثار باید رعایت شود، گفت: همه حکام در حکمرانی فرهنگی از قهرمان‌سازی استفاده می‌کنند و تاریخ ایران اسلامی قهرمانان و اسوه‌هایی دارد که در بسیاری از موارد از آنها غافل شده‌ایم. این قهرمانان می‌تواند الگوی اخلاقی، معنوی، رفتاری و... باشند. متأسفانه به‌دلیل عدم پرداخت به چنین قهرمانانی، شخصیت‌ها یا قهرمانان آسیای‌شرقی برای نوجوانان برجسته شده است.به گفته پویانفر، در ادبیات فارسی با تعداد بسیار زیادی از قهرمانان فاخر مواجه هستیم که می‌توان در انواع تولیدات فرهنگی و هنری از ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری آنها استفاده کرد. وی تصریح کرد: دوران دفاع‌مقدس هم در فرهنگ کشور تأثیر گسترده‌ای به‌جا گذاشته است و هر کتابی که در رابطه با زندگی شهدای جنگ تحمیلی نوشته شده یک قهرمان را به مخاطب معرفی کرده است. همچنین در سینمای کشور می‌بینیم که هنوز برای مطرح‌ترین شهدا و فرماندهان دفاع‌مقدس مانند شهید همت یا سایر بزرگان اثر درخوری تولید نشده است. این ذاکر اهل‌بیت(ع) بیان کرد: آنچه می‌تواند در آثار فرهنگی و هنری مختص نوجوانان تأثیر تربیتی و هویت‌سازی داشته باشد اسم افراد نیست، بلکه رسم آنهاست. این رسم و منش باید در قالب‌های فرهنگی و هنری گوناگون به این گروه سنی عرضه شود و در برخی حوزه‌ها مانند سینمای نوجوان از آن غافل بوده‌ایم و در برخی حوزه‌ها مانند کتاب کمی بهتر عمل کرده‌ایم و بازهم باید در این راه پرتلاش پیش‌برویم.
رسانه، بخشی از زندگی نوجوان
پویانفر درمورد ظرفیت رقابتی موجود در اسطوره‌ها و قهرمانان ملی و مذهبی کشور با قهرمانان خارجی نیز توضیح داد: باید بپذیریم در دنیایی زندگی می‌کنیم که نمی‌توانیم رسانه را از زندگی نوجوانان کشور حذف کنیم. با علم به این حقیقت باید چگونه زیستن در این جهان را به نوجوان آموخت تا در مواجهه با الگوها و قهرمانانی که رسانه‌ها به او معرفی می‌کنند، آگاهانه دست به انتخاب بزند.وی اضافه کرد: آموزش‌وپرورش باید موضوعات هویت‌ساز رابه واسطه تولیدات فرهنگی و هنری به نوجوانان بیاموزد. اگر ازسمت رسانه‌های داخلی و ارزش‌مدار آثار باکیفیتی تولید شود، قطعا نوجوان از آن استقبال می‌کند و با قدرت تمییزی که به او آموخته‌ایم، می‌تواند بهترین الگوها و قهرمانان را شناسایی کند. فطرت انسان به‌دنبال معنویت و تعالی است، پس می‌تواند بین خوب و بد تشخیص دهد. اگر ما این الگوهای مثبت و معنوی را به‌درستی در قالب‌های فرهنگی و هنری به نوجوان ارائه کنیم، از آنجایی که این قهرمانان ملی و مذهبی ظرفیت کافی دارند و از سوی دیگر با نیاز و فطرت وجودی نوجوان که تعالی‌طلب است همخوانی دارند، نوجوان قطعا بین قهرمانی بدون اصالت، قهرمانان اصیل و هویت‌بخشی را که به او معرفی کرده‌ایم دنبال خواهدکرد وما دراین بازاررقابت قطعا پیش‌تر خواهیم رفت.وی درمورد نیاز کشور به تربیت آفرینشگرانی که بتوانند تولیدات فرهنگی متناسب و استراتژیکی تولید کنند، اظهار کرد:من فکر می‌کنم جامعه ما پر از انسان‌های مستعد و دغدغه‌مند است و اگر بستر استانداردی فراهم کنیم، این استعدادها به‌میدان می‌آیند و تولیدات فرهنگی مورد نیاز نوجوانان کشور رابه بهترین شکل تولید خواهند کرد. زمانی که می‌خواستیم برای نوجوانان نماهنگ تولید کنیم، مجبور به صرف هزینه بسیاری شدیم که انرژی زیادی از ما گرفت تا توانستیم ثابت کنیم این راه درست و اثرگذار است.
غفلت مسئولان فرهنگی
پویانفر با اشاره به این نکته که نهادهایی که بودجه در اختیار دارند تازه بعد از اینکه گروه‌های فرهنگی خود را اثبات می‌کنند به‌کمک آنها می‌آیند، یادآوری کرد: البته که در این حالت هم نهادها با پولشان کار ما را سخت‌تر می‌کنند. من فکر می‌کنم بزرگترین کار فرهنگی مسئولان فرهنگی ما این است که کار فرهنگی نکنند! یعنی بهتر است کمی عقب بایستند و فقط فضا را برای مستعدان فراهم کنند و انسان‌های مستعد راه خودشان را در این فضا پیدا می‌کنند.این مداح در ادامه اضافه کرد: حکمرانی فرهنگی باید در کشور تثبیت شود تا ببینیم امروز کجا هستیم و قرار است به کجا برسیم. درواقع یک نقشه‌راه در عرصه فرهنگ کشور لازم است. به‌نظرم فعلا از روی نقشه حرکت نمی‌کنیم وبیشتر در عرصه فرهنگ وهنر چریکی کارمی‌کنیم و تک‌ستاره‌ها به‌صورت موقت اثر می‌گذارند و می‌روند.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
سیاست فشار علیه ایران نتایج عکس دارد | اروپا در مسیر افزایش تنش
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تنظیم سازوکار غرب برای یک درگیری جبهه‌ای
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
پیامی اثر بخش برای مردم مقاوم لبنان
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
ماسک N95 واقعی در بازار نیست! | تولید ماسک بدون تدوین استاندارد آزمایش
گفت و گو
