سینمایی به نام کودکان به کام بزرگسالان

قبلا هم در گزارش‌های متعدد به این پرداختیم که این سینما می‌تواند پولساز و فرصت‌آفرین باشد و خانواده و بچه‌ها را به سالن‌ها برای تماشای فیلم بکشاند؛ اما با توجه به آنچه امروز در زمینه اکران فیلم‌های کودک‌و‌نوجوان شاهد آن هستیم؛ به‌نظر نمی‌رسد توجهی به این ظرفیت شده باشد. قبلا یادآوری کردیم که کلید‌واژه کودک‌و‌نوجوان به همراه خود دنیایی معناهای متفاوت را به‌همراه دارد؛ کودکان‌ونوجوانان امروز به‌دلیل وجود انواع و اقسام رسانه‌های مختلف و همچنین دسترسی بهتر به امکانات تربیتی و آموزشی آگاه‌تر و مطلع‌تر از نسل قبل خود هستند؛ کودک‌و‌نوجوانی که با افزایش هوش و استعداد نسبت به نسل قبل، همیشه یک‌قدم جلوتر از بزرگ‌ترهای خود حرکت می‌کند.طبعا این شکل از اجتماعی‌شدن در تمام ابعاد زندگی کودکان‌و‌نوجوانان به‌خصوص در انتخاب رسانه‌های دیداری و شنیداری و برقراری ارتباط رو‌در‌رو و مجازی با بزرگ‌ترها و هم‌سن‌و‌سالان‌شان نقش تعیین‌‎کننده‌ای دارد. حالا با تمام این تفاسیر اگر برای کودکان‌و‌نوجوانان امروز بخواهیم فیلمی بسازیم که از آن استقبال کنند، نیاز به دیدگاهی تخصصی داریم که تمام جنبه‌های زندگی کودکان اعم از آموزش، چگونگی کار در فضای مجازی و انتخاب رسانه را پوشش دهد. همین‌جاست که فیلمساز نیاز به کفش آهنی دارد تا علاوه بر ساختن فیلمی جذاب برای کودکان‌ونوجوانان، نظر مسئولان و متولیانی را که برای ساخت فیلم کودک، بودجه در اختیارشان قرار می‌دهد، جلب کند. در گزارش پیش‌رو، در صحبت با جمعی از فیلمسازان کودک‌و‌نوجوان که در جشنواره سی‌وششم فیلم‌های کودکان‌ونوجوانان نیز حضور داشتند، بخشی از مشکلات فیلم‌های این طیف را بررسی می‌کنیم که در ادامه از نظر می‌گذرانیم. 
 
فیلمسازی کودک و نوجوان سخت است
مرتضی آتش‌زمزم، کارگردان و فیلمساز که هم سال گذشته و هم امسال در جشنواره فیلم کودک‌و‌نوجوان حاضر بود، درباره مشکلات و موانع فیلمسازی برای کودکان‌و‌نوجوانان به جام‌جم گفت: انجام کار فرهنگی و فیلمسازی در زمینه کودک بسیار سخت و تخصصی است. بنابراین نه فقط ما فیلمسازان، بلکه نهادهای دولتی و بخش خصوصی به همان اندازه‌ای که به شاخه‌های دیگر کار اهمیت می‌دهند باید به این موضوع هم توجه نشان بدهند و برای آن بودجه تعیین کنند. این فیلمساز با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری در فیلم کودک‌و‌نوجوان گفت: بودجه، امکانات و ظرفیت حتی در اکران بسیار کم و ضعیف است و ممکن است بسیاری از همکارانم شانس خود را در زمینه فیلم کودک امتحان کنند، اما بعد می‌گویند دیگر نمی‌توانیم در این سینما کار کنیم، چون نه دنیا و نه آخرت دارد. 
 
کار برای این نسل باهوش را دست‌کم نگیریم
این فیلمساز با یادآوری این‌که نباید کار برای بچه‌ها و نوجوانان امروز را دست‌کم بگیریم، عنوان کرد: بعضی کار برای بچه‌ها و خودشان که نسل باهوشی هم هستند را دست‌کم می‌گیرند. این کلاف خیلی پیچیده است و اگر می‌خواهیم چرخه فیلم کودک بچرخد، باید به شکل همزمان چرخه اکران، تولید و حمایت مالی با هم درست شود و اگر روی غلطک بیفتد، یک فیلم تبدیل به دو فیلم و بیشتر می‌شود.آتش‌زمزم درباره چرایی فیلمسازی دوباره‌اش برای کودکان توضیح داد: به این دلیل امسال دوباره فیلم کودک ساختم که پارسال با فیلم قبلی‌ام، موفق شدم. اگر دوبار کار کنم، بازخورد خوب نگیرم و اکران خوب نداشته باشم، ناامید می‌شوم و دیگر به سمت فیلمسازی کودک نمی‌روم؛ چون ضرر مکرر توجیه ندارد.

بچه‌های امروز منتقدان خلاق و بی‌رحمی هستند
آرش معیریان که پروانه زرین بهترین کارگردانی را برای فیلم «بامبولک» از جشنواره فیلم کودک‌و‌نوجوان دریافت کرد، با اشاره به تفاوت کودک‌و‌نوجوان نسل قبل و امروز به خبرنگار جام‌جم گفت: کودک‌و‌نوجوان عصر حاضر به شدت باهوش، خلاق، نکته‌بین و بی‌رحم از بعد انتقادی است.. به همین دلیل فیلمسازی برای کودک بسیار سخت است و اگر فیلمی در حوزه کودک و نوجوان کارکرد خوبی دارد؛ یعنی خوب ساخته شده است. 
 
مسأله ضعف فیلمنامه و تخصص در دنیای کودک
معیریان با اشاره به مشکلات سینمای کودک‌و‌نوجوان و همچنین بیان این‌که پاشنه آشیل سینمای ایران سه مقطع مختلف است، عنوان کرد: مقطع اول فیلمنامه است؛ ما فراموش کردیم که فیلمنامه‌نویسی در سینمای کودک، به‌شدت سخت‌تر و تخصصی‌تر از فیلمنامه‌نویسی برای غیرکودکان است؛ چون فاصله گرفتن از دوران کودکی باعث تغییر بینش و آنالیز ما می‌شود، یعنی به شکل ناخودآگاه متر و معیارمان به اقتضای افزایش  سن تغییر می‌کند و در اصلح‌ترین شکل ممکن نمی‌توانیم دنیای واقعی کودکان را کشف کنیم. بنابراین وقتی فیلم می‌سازیم، ازدنیای عجیب و غریب و پیچیده کودکانه غافل می‌شویم. به همین دلیل، گام اول فیلمنامه است، حتی اگر بهترین فیلمنامه را هم بنویسید، به یک مشاور کودک در کنار آن احتیاج دارید. بنابراین، ضعف فیلمنامه در حوزه کودک و ضعف تخصص در دنیای کودک یکی از مشکلات است. این کارگردان با اشاره به این‌که برای ساخت فیلم کودک می‌توانیم از این طیف سنی کمک بگیریم، تشریح کرد: بازیگران کودک می‌توانند به بهترین شکل ممکن به شما هشدار دهند که کجا را درست و کجا را غلط می‌روید. بنابراین، با فرمان دل کودکان که جلو بروید، به بهترین نتیجه می‌رسید. 
 
بودجه خوب برای فیلم‌های کودک 
او با بیان این‌که مورد بعدی مربوط به دست‌کم گرفتن فیلم کودک است، خاطرنشان کرد: به محض این‌که می‌خواهید فیلم کودک بسازید؛ همه اعم از سرمایه‌گذار، تهیه‌کننده، بازیگر و فیلمبردار می‌گویند چرا این‌قدر سخت می‌گیرید، فیلم کودک است؛ گفتم اگر از بعضی صحنه‌ها بگذرم اما روی پرده کوچک‌ترین ایراد دیده شود، کودک مرا مسئول می‌داند. کودکان و نوجوانان خیلی بهتر از ما فیلم‌ها را می‌بینند و دقت و حوصله ما باید خیلی بیشتر از زمانی باشد که فیلم معمولی می‌سازیم. بنابراین، دست کم گرفتن سینمای کودک در بخش تولید از جمله دیگر مشکلاتی است که شامل هزینه تولید و تأمین بودجه تا صرف حوصله و زمان برای فیلمبرداری می‌شود. 
 
اکران فیلم کودک، چشم اسفندیار سینماست
معیریان با اشاره این‌که موضوع اکران، پاشنه آشیل سینماست؛ تشریح کرد: به سینماگران حق می‌دهم که نگران اکران سینمای کودک و نوجوان باشند، چون به‌جز تعداد کمی فیلم‌ مثل کلاه قرمزی، شهرموش‌ها، پاتال و پرنده کوچک خوشبختی که به درستی در زمینه کودک کار شده‌اند و آدم‌های متخصص و کاردان آنها را کار کرده بودند، الان به دلیل سطحی‌نگری و دست‌کم گرفتن سینمای کودک و نوجوان، تعدادی فیلم ساخته می‌شود که خود فیلمسازان اعتقادی به آن ندارند و مثل حالت فیلمسازی کارمندی است. این فیلم‌ها در سینما و در ذهن کودکان و نوجوانان هم نمی‌ماند و مشخص است که در اکران هم جواب نمی‌دهد.  کارگردان بامبولک افزود: فیلم‌های ساخته شده با مشارکت فارابی جزو فیلم‌هایی نبوده که دست کم گرفته شده است. همین الان فیلم انیمیشن ببعی در سینما در حال اکران است که در هر روز یک‌میلیارد فروخته و این قابل ستایش است. این نشان می‌دهد پایه‌گذاری و ریل‌گذاری فیلم‌ها در سینما درست بود و خوب هم جواب داده است. معتقدم اگر فیلم‌های سینمای کودک به درستی کارشناسی شده و با حسن نیت و دلسوزی ساخته شود، در گیشه هم جواب می‌دهد. 
 
رها شده در اکران
او با بیان این‌که نباید مسأله تبلیغات برای فیلم‌های کودکان و نوجوانان را فراموش کنیم، گفت: تبلیغات برای فیلم کودک در حوزه اکران به شدت مؤثر و حساس است. اگر حساسیتی برای اکران در سینمای غیر کودک داریم، این حساسیت برای تبلیغات از رنگ پوستر تا نوع طراحی شخصیت‌ها و از تیزر و آنونسی که برای فیلم‌های کودک و نوجوان می‌سازیم، بیشتر است و اگر در مرحله تبلیغات، کودک فیلم را پس‌بزند، به معنای پس زدن کل خانواده و خالی شدن سینماست. 
 
خصوصی سازی با بازدهی کم و افت کیفیت
افشین سنگ‌چاپ، بازیگر تلویزیون و سینما که در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان سال جاری در دو فیلم «آرزوی اسب چوبی» به کارگردانی کمال مقدم و «هرچی تو بگی» به کارگردانی مرتضی آتش‌زمزم حضور داشت ، با اشاره به برداشت نادرست نسبت به خصوصی‌سازی در عرصه سینما به‌ویژه سینمای کودک و نوجوان تصریح کرد: در دوره ما دولت همه کاره بود و بودجه اختصاص می‌داد و بعدها خصوصی‌سازی به وجود آمد، اما معنای خصوصی‌سازی در کشورمان وارونه شد و به بازدهی کم و سرعت فراوان با کیفیت کم تبدیل شد. در صورتی که دنیا اگر به سمت خصوصی‌سازی رفت، کیفیت افزایش یافت و این تبدیل به یک سبک برای پیدا کردن استعدادها شد. نسل من بدون منفعت و به راحتی وارد می‌شد، اما الان استعداد‌یابی سخت‌تر شده چون معنای خصوصی‌سازی به اشتباه به کار گرفته می‌شود. 
 
هنر در سطح مسئولان جدی گرفته نمی‌شود
این بازیگر سینما و تلویزیون با بیان این‌که متأسفانه در سطح مسئولان کشور چندان درباره هنر صحبت نمی‌شود و هنر در درجات پایین توجه قرار گرفته، گفت: با توجه به اهمیت قائل‌نشدن برای هنر، توجه به کودکان در انتهای جدول قرار می‌گیرد. شاید به همین دلیل که اکران فیلم کودک با مشکل مواجه شده است. 
 
از خودتخریبی دست برداریم
سنگ‌چاپ با یادآوری این‌که به‌شدت با خود‌تخریبی مشکل دارم، گفت: به نظرم با نسبت دادن الفاظی نظیر گودزیلا به نسل جدید، آنها را تخریب می‌کنیم، اما آنها باهوش شدند و از ما جلو زدند و بدون دلیل کاری را انجام نمی‌دهند؛ بنابراین فیلمسازی هم برای این نسل مطالبه‌گر خیلی سخت است و به همین دلیل کمتر به سمتش می‌روند. 
 
کودک‌و‌نوجوان؛ سردرگم بین سنت و مدرنیته 
بازیگر سریال خاطره‌انگیز «چاق و لاغر» با اشاره به مشکلات آموزش کودکان‌و‌نوجوانان در کشورمان عنوان کرد: آموزش‌و‌پرورش ما به‌روز نشده و با همین خط‌مشی به جوانان خود می‌گوییم که به روز باشید. از طرفی برخاسته از یک جامعه سنتی هستیم و بچه‌ها دچار نوعی سردرگمی بین سنت و مدرنیته شده‌اند و فیلمسازان هم جرأت نمی‌کنند در این حوزه پای بگذارند. خود ما هم وقتی با آقای آتش‌زمزم کار می‌کردیم، می‌ترسیدیم و می‌گفتیم چه چیزی می‌توانیم به بچه‌هایی که با دنیا در ارتباطند، بگوییم. 
 
کار برای کودک؛ مثل شمشیر دولبه 
امیرحسین کشمیری برنده پروانه زرین‌بخش فیلم کوتاه کودکان غزه نیز درباره چالش‌های کار برای کودکان‌و‌نوجوانان گفت: به‌عنوان عضو کوچکی از سینمای کوتاه و کودک فکر می‌کنم کار کردن در این عرصه شمشمیر دولبه است و اگر کار خوبی باشد؛ همه مردم آن را دوست دارند و آن را می‌فهمند. ازطرف دیگر مشکلاتی دارد و آن این‌که بازیگران کودک خیلی کم هستند و علاوه بر این به‌جز جشنواره فیلم کودک، به فیلم‌های کودک در جشنواره‌های دیگر کمتر بها می‌دهند.او با بیان این‌که نیاز به تولید حرفه‌ای‌تری در حوزه کودک‌و‌نوجوان داریم، ادامه داد: بعضی کارها در جشنواره‌ کودک وجود داشت که به نظر می‌رسد به تولید حرفه‌ای‌تری نیاز دارند. در حال حاضر هم وقتی می‌خواهیم به کارهای خوب کودک اشاره کنیم، بیشتر به کارهای گذشته رجوع می‌کنیم یا فیلمی مثل «دزد عروسک‌ها» را مثال می‌زنیم. 
 
کار برای بزرگسالان با همکاری کودکان!
این فیلمساز در حوزه کودک‌و‌نوجوان با اشاره به میزان کم تولیدات در این حوزه گفت: به نظر می‌رسد تولیدات در حوزه کودکان یا تولید نمی‌شود یا بسیار کم است و اکثر این کارها هم مربوط به حوزه کودکان نمی‌شود، بلکه مربوط به بزرگسالانی است که چند نفر کودک را هم در آن دخیل کرده‌اند. به نظرم بنیاد فارابی یا کسانی که بانی این بودجه‌ها و سرمایه‌گذاری در زمینه فیلم کودک هستند، باید فیلمسازان کوتاهی که به کار خود مسلط هستند را حمایت و به آنها بگویند که در این بازه زمانی فقط کار کودک انجام دهید. بسیاری از فیلم‌های کودک امسال یا بودجه کمی داشتند یا تولیدات‌شان پایین بود و آنهایی که بودجه دریافت کرده بودند، از لحاظ کارگردانی سطح کیفی مناسبی نداشتند و به آن درجه خوب نرسیده بودند. 

کلاف سردرگم سینمای کودک
در کشور ما کودکان‌و‌نوجوانان با وجود این‌که طیف باهوش و آگاه جامعه و نسل آینده هستند، دست‌کم گرفته می‌شوند و به نظر می‌رسد بعضی فیلمسازان به جهت این‌که سود در تولید است، تمام تلاش‌شان را برای دریافت بودجه می‌کنند، اما ماحصل این تلاش در اکثر مواقع تبدیل به فیلمی می‌شود به نام کودکان، به کام بزرگسالان؛ چراکه فیلمساز قصد داشته در فیلم خود همه طیف‌ها اعم از بزرگسالان و کودکان را راضی کند و علاوه بر این حرف خودش را هم بزند که نتیجه آن فیلم کودک نیست؛ شتر گاو پلنگی می‌شود که از هر دری سخنی می‌گوید. بنابراین، شکاف بین دیدگاه فیلمسازان با کودکان‌و‌نوجوانان نسل امروز و همچنین فاصله نگاه مسئولان و فیلمسازان برای تخصیص بودجه فیلم‌های کودکان‌و‌نوجوانان و البته موضوع اکران محدود فیلم‌های کودک‌و‌نوجوان موجب شده ساخت این فیلم‌ها تبدیل به یک کلاف سردرگم شود؛ به طوری که امروز کمتر کسی از ساخت وتولید فیلم کودک‌و‌نوجوان استقبال می‌کند.نتیجه چنین رویکردی درمیزان فیلم‌هایی که درجشنواره فیلم‌های کودک‌و‌نوجوان به‌عنوان فیلم کودکان‌و‌نوجوانان معرفی شدند، نمود پیدا کرد و از ۱۳ فیلم حاضر در جشنواره سی‌وششم کودک، پنج فیلم در جشنواره فیلم فجر سال گذشته حضور داشتند که هنوز بسیاری از فیلم‌های معرفی شده با اکران محدود یا فقدان حمایت فیلم‌ها در زمان اکران دست و پنجه نرم می‌کنند.