مناظره به‌ جای مناقشه

نکته مثبت مناظرات انتخاباتی ۱۴۰۳به نسبت مناظرات انتخاباتی ادوار قبلی،تفاو‌ت‌های ملموس ومثبتی بودکه باعث شد روند برنامه به سمت و سویی خلاف آنچه تا‌کنون از مناظرات انتخاباتی دیده و به تبع انتظار داشتیم، پیش رود. در شرایطی که تجربه مناظرات انتخاباتی پیشین این‌طور مردم را عادت داده بود که مناظره، مساوی با مناقشه و زمانی برای شنیدن حرف‌های پشت پرده است، بی‌آن‌که صحت و سقم آن حرف‌ها مشخص باشد و فرد مورد اتهام بتواند از خود دفاعی کند. گویی ایرانیان ناخواسته و طبق بستری که مدیران رسانه‌ای پیشین برای آنها ایجاد کرده بودند، انتظارات‌شان از مناظره، فضایی برای رو شدن آن بعد سوم و مخفی شده نامزدها توسط سایر رقبای‌شان بود که منجر به افشاگری شده و بعضا با آوردن نام افراد ثالث خارج از جمع استودیو، پای برخی چهره‌های سیاسی دیگر نیز به وسط کشیده می‌شد. 
   
رو شدن اسرار پشت پرده
چنین فضایی خواه و ناخواه این‌طور به مخاطب القا می‌کرد که قرار است درساعت معینی که برای مناظره اعلام شده است، نامزدها اسرار پشت پرده یکدیگر را روکنند ومردم عامی که تا‌کنون ابعادمخفیانه سوءاستفاده ازدایره قدرت را از نزدیک لمس نکرده بودند، می‌توانند در این زمان مشخص متوجه شونداصطلاحا مقصر اصلی فسادچه کسی است و باید ازچه کسی پرهیزکنند. دراین بین آن‌که از قدرت بیان بهتری برخوردار بودولفاظی سیاسی‌اش به نامزدهای رقیب می‌چربید، با زیر‌پا گذاشتن اخلاق سیاسی، گوی میدان آرای مردمی رامی‌ربود و به اصطلاح می‌توانست آرای هیجان‌مدارمردمی را ازسبد رقبا بُرزده وبه سبد رای خود سرریزکند.
   
افشاگری یا زد و خورد سیاسی؟
فارغ از این‌که در چنین شرایطی بازی با روان و سوادرسانه‌ای سیاسی مردم برای سیاسیون و به منظور کسب آرای مردمی، بسیار حیثیتی بود و نامزدی که بسیار جدی پا به این عرصه غیراخلاقی می‌گذاشت، بی هیچ ملاحظه‌ای مسیر را تا انتها طی می‌کرد، واکنش مردم به این دست بازی‌های سیاسی به دو بخش معطوف می‌شد؛ عده‌ای صرفا از جنبه سرگرمی جذب این بازی می‌شدند و تمایل داشتند هرچه سریع‌تر مناظرات آغاز شود تا با یک افشاگری عمیق، شاهد یک زد و خورد روانی و لفظی جذاب باشند و متوجه شوند دست آخر در این مسیر بی‌اخلاقی، کدام جناح بر دیگری سبقت گرفته است و ناگفته‌هایی که حالا بدون هیچ ممیزی و با رد کردن خطوط قرمز اخلاقی و حرفه‌ای برای ۸۰ میلیون ایرانی بر ملا شده است نشان می‌دهد که کدام گرایشات سیاسی بیشتر در ناکارآمدی‌های اجرایی کشور نقش داشته‌اند. درواقع ایرانی‌ها عادت کرده بودند که راز‌های مگوی سیاسیون را از تریبون مناظرات انتخاباتی بشنوند‌، چرا که اساسا از بعد روانی شنیدن کَل‌کَل آن هم از جنس سیاسی که با فاش شدن رازهای مگو منجر به سکوت یک یا چند نامزد قرار گرفته در یک طرف میز و تاختن نامزد قرارگرفته طرف دیگر در عرصه اقبال عموم شود، جذاب است.
   
پلی برای عبور از دریای پر‌تلاطم انتخابات
در این بین نامزدی که پشت میکروفن صدای خود را صاف کرده و اطلاعاتی درباره زن، فرزند، داماد و اقوام درجه یک و نزدیک نامزد رقیب ارائه می‌کرد، به اشتباه برای برخی از مردم، قهرمانی تلقی می‌شد که فقط برای پیروزی حق و در جریان قرار گرفتن مردم، صابون تبعات سیاسی که در پس آن ماجرا قرار داشته را به تن خود مالیده و برایش فرقی نمی‌کند در عرصه انتخابات رای بیاورد یا خیر. او فقط برای حال مردم و برای باز شدن چشم مردم روی خیانت‌های عده‌ای خاص در تلاش برای نمایان کردن چهره مخفی برخی از سیاسیون هزارچهره بوده است. حال این‌که کاملا برعکس، در پس این سیاسی‌بازی، صرفا مقاصد سیاسی خوابیده و مردم در این میان به عنوان بازیچه‌، تنها یک پل برای عبور آن فرد از دریای پرتلاطم انتخابات به مقصد پاستور هستند.
   
سردرگمی مردم عایدی بیان رازهای مگو در مناظرات
بنابراین بخشی از مردم صرفا به این زد و خورد و کل‌کل سیاسی به چشم سرگرمی نگاه کردند اما بخشی دیگر که با انگیزه و به منظور افزایش آگاهی و دریافت اندکی بینش سیاسی برای انتخابی صحیح و شناخت نامزدی که از نظرشان اصلح است، پای قاب تلویزیون نشسته بودند، عایدی‌ای جز سردرگمی نداشتند و بالغ بر دو ساعت پای برنامه‌ای ‌نشستند که نهایتا آنها را به سمت انتخاب اصلح نمی‌رساند. در خوشبینانه‌ترین حالت، این دسته دوم متوجه بازی سیاسی نامزدها شده و برای کسب آگاهی از طرق دیگری جز مناظره اقدام می‌کنند اما به طور معمول در این اوصاف، مخاطبانی که دنبال کسب آگاهی درباره نامزدها بودند با دیدن این بگومگوهای سیاسی، اساسا قید انتخابات را می‌زنند؛ چراکه در مناظرات چیزی جز دعوای سیاسی برای سهم‌خواهی از کیک قدرت نمی‌بینند و ترجیح می‌دهندبه جای این‌که بازیچه دست برخی چهره‌هاشوند،سکوت کرده وازعرصه مشارکت انتخاباتی کنار بکشند.در چنین شرایطی، مشکل اصلی دور شدن از اصل و نفس مناظرات انتخابتی بود که اساسا برای به تصویر کشیدن طرح‌ها و برنامه‌های نامزدها برای پیشبرد اهداف چهار سال آینده کشور و آشنایی مردم با کاندیداها شکل گرفته بود. از طرف دیگر گم شدن حقیقت، محجور ماندن نامزد اصلح و فائق آمدن ناقهرمانی که توانسته بود مردم را بازیجه قرار دهد، محصول تدارک دیدن مناظراتی بود که بستر را برای مناقشه و نه مناظره فراهم کرده بود. 
   
تغییرات چه بود؟
فرصت نامزدها در دوره‌های قبلی دو تا چهار دقیقه بود اما دراین دوره ازمناظرات، گرچه محور مناظرات کاهش داشت اما فرصت نامزدها برای پاسخ به سوالات و بیان دیدگاه خود افزایش پیدا کرد. درهربرنامه مناظره، سه‌مرحله هشت دقیقه‌ای در دو نوبت چهار دقیقه‌ای طراحی شده که هر نامزد در هر مرحله هشت دقیقه فرصت پاسخگویی و در پایان شش دقیقه فرصت جمع‌بندی دارد.هر مرحله شامل دو نوبت است، نوبت چهار دقیقه اول برای پاسخ به سؤالات و نوبت چهار دقیقه‌ای دوم بابت بیان دیدگاه نامزد پیرامون دیدگاه رقبا طراحی شده است و مدیریت این هشت دقیقه که چه میزان از آن را در نوبت اول هر مرحله و چه میزان را در نوبت دوم مرحله استفاده کند با نامزد است.
   
تاکید رسانه ‌ملی بر رعایت عدالت در مناظرات
رسانه‌ملی این بار برای رعایت حداکثری عدالت درحق هر شش نامزد ریاست‌جمهوری که از جناح‌های سیاسی مختلف هستند، سعی داشت تمام فرآیند برگزاری مناظره بر حسب قرعه‌کشی انجام شود تا در حق هیچ‌یک از نامزدها اجحاف نشود؛ کما این‌که ترتیب ورود نامزدها به محل برگزاری مناظره وحتی ترتیب انتخاب صندلی نامزدها به‌وسیله قرعه‌کشی انجام شد. ابتدا نام هر شش نامزد ازطریق قرعه‌کشی انتخاب وسپس برای تعیین شماره صندلی که آن نامزدروی آن بنشیند،مجدد قرعه‌کشی شد.همچنین شماره صندلی هر نامزد تعیین می‌کرد که این نامزد باید به‌عنوان اولین یا دومین و...به سؤالات مطرح شده پاسخ دهد و مانند سابق برای پرسش‌ها مجدد قرعه‌کشی نشد.
   
آگاهی‌بخشی در فضایی اخلاقی
در ابتدای پخش مناظره، اطلاعیه کمیسیون بررسی تبلیغات انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری اسلامی ایران قرائت و پخش شد. دراین اطلاعیه روی انتخابی آگاهانه در فضایی اخلاق‌مدارومبتنی برقانون و ارزش‌های اسلامی تاکیدشده بودواعضای کمیسیون بررسی تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری نیز با حضور در استودیو مجاور، فرآیند برگزاری مناظره را بررسی کردند. البته برخی کاربران فضای مجازی مطرح کردند پیش زمینه‌ها برای آغاز برنامه مناظره بیشتر از سال‌های قبل بود اما همین امر نیز گواه رعایت اصل اخلاق، عدالت و بی‌طرفی در مناظرات این دوره دارد که رسانه‌ملی سعی داشته است کاملا براساس قانون و رسمی کار راپیش ببرد.پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما پیش از آغاز مناظرات اعلام کردکه سعی شده است دراین دوره از مناظره‌ها زمینه آگاهی‌بخشی در فضای اخلاقی برای مردم ایجاد شود و به مردم اطمینان داد که با ترسیم یک الگوی سالم و اسلامی، اخلاق رقابتی به چالش کشیده می‌شود و میلیون‌ها چشم مناظره‌گر مناظره‌ها شاهد رقابتی سالم و اخلاق‌مدار و آگاهی‌بخش خواهند بود. 
مهدی خسروی، مجری رسانه‌ملی که برای اجرای برنامه مناظرات انتخاب شد نیز قبل از آغاز مناظرات اعلام کرد که بر اصل «بی‌طرفی» در اجرای مناظره تاکید دارد و با رعایت اصل عدالت و انصاف این برنامه را اجرا خواهد کرد. خسروی همچنین در حین اجرا نیز با اشاره به این‌که گرچه بنا بر قطع میکروفن نامزدها نیست اما از نامزدها درخواست می‌شود در مدت‌زمان تعیین شده سخنان خود را بیان کنند. همین عدم قطع میکروفن نامزدها پس از اتمام مهلت زمانی نشان از حفظ شأن نامزدها دارد که گویا این بار برای رسانه‌ملی بسیار با‌اهمیت بوده است و اخلاق‌مداری را حتی در ریز‌ترین مسائل مناظره گنجانده است.
   
تذکرات اخلاقی عضو کابینه شهید جمهور
درپایان اما باید گفت آنچه ازمناظره اول برآمدنشان می‌دهدرسانه‌ملی توانست به خوبی ازپس ترسیم الگویی برای مناظرات انتخاباتی اخلاق‌مدار برآید چرا که جز در موارد اندکی نامزدها در چارچوب اخلاق، رعایت حال یکدیگر را کردند. حال آن‌که نمی‌توان از تذکرات سید‌امیرحسین قاضی‌زاده‌هاشمی به‌عنوان تنها عضو کابینه دولت سیزدهم که به رسم ادب و حفظ یاد و خاطره شهید جمهور با پیراهن مشکی در برنامه مناظره حاضر شده بود، غافل شد. ولی در ابتدا و در حین برنامه هر کجا لازم بود با یادآوری منش اخلاقی و سیاسی شهید جمهور به سایر نامزدها تذکر می‌داد که به‌جای کلی‌گویی و بیان مطالبی که هیجان مردم را به بازی می‌گیرد، طرح و برنامه خود را با مردم در میان بگذارند.

بِگَم بِگَم‌هایی که قطع شد 
همان‌طور که ازاسم «مناظره» دریافت می‌شود،مناظره بایدراهی برای بحث وجدل مثبت دو یا چندنفر باشد.به نحوی که طرفین استدلال‌های خود را درباره موضوعی واحد به نوبت و براساس قاعده از پیش تعیین‌شده، بیان و رد و بدل کنند. در چین شرایطی گرچه فضایی برای تضارب آرا فراهم و نظرات موافق و مخالف مطرح می‌شو‌د اما این فضا هرگز سمت و سوی توهین، افترا، تحقیر و زیر پا گذاشتن اخلاق به خود نمی‌گیرد وقضاوت درستی یا نادرستی اظهارات مطرح‌شده،پای مخاطب است. بنابراین ویژگی اصلی مناظره این است که گرچه طرفین دیدگاه‌های متفاوتی مطرح می‌کنند اما از موضوع اصلی دور نشده، برای برتری یافتن از رقبا در میدان مناظره از هر روشی ولو غیراخلاقی وبر پایه جریحه‌دار کردن هیجانات مردم استفاده نمی‌کنند.این دقیقا همان چیزی بود که رسانه‌ملی توانست درمناظره نخست۱۴۰۳وبا تغییر رویکرد این مناظره در قیاس با مناظرات انتخاباتی ادوار پیشین به آن دست یابد و طوری عمل کند که مناظره به مناقشه و منازعه تبدیل نشده و به‌اصطلاح «بگم بگم‌هایی» که در ادوار پیش با هدف به‌ظاهر افشاگرانه ازسوی نامزدها بیان می‌شد، قطع شود. دراین مسیر تدابیری از جمله خودداری طراحی سوالات و فرآیند پیشبرد برنامه به صورت مواجهه لحظه‌ای و هیجانی با موضوعات ومسائل توانست به حفظ شأن نامزدها به عنوان رجل‌های سیاسی که شرایط تکیه بر صندلی ریاست جمهوری را دارند، منجر شود.