این سریال ها در زمان پخش خود معمولا مورد توجه تماشاگران در هر سن و سالی قرار می گرفتند و راه را برای تولید قسمتها و فصل های تازه آنها باز و هموار می کردند. البته در این بین، مجموعه هایی هم بودند که نمی توانستند رضایت خاطر عمومی را فراهم کرده و بنابراین، خیلی زود از چرخه تولید و پخش حذف می شدند. اما سریال هایی که می توانستند نظر مساعد عموم مردم را به خود جلب کنند، همان سریال هایی هستند که امروزه در حافظه و خاطره جمعی تماشاگران نقش بسته و طی دهه های متوالی بارها و بارها بازپخش شده و تماشاگران با دیدار دوباره با آنها، خاطرات خوش گذشته شان را به یادآورده و دوباره به همان زمان و مکانی برگشته اند که برای بار نخست تماشاچی این سریال ها بوده اند.
با توجه به میزان انبوه تولیدات تلویزیونی در سراسر جهان و بخصوص کشورهای بزرگ و پیشرفته ای که سردمدار تولیدات قاب کوچک هستند، شاید تعداد سریال هایی که در حافظه جمعی تماشاگران جا گرفته و آنها بارها شاهد پخش دوباره و چندباره شان بوده اند، چندان زیاد و بالا نباشد. با این حال، همین تعدا نه چندان زیاد هم حکایت از این نکته می کند که عموم تماشاگران در نقاط مختلف دنیا، همیشه سریال هایی را به یاد آورده و در خاطر می سپارند که برایشان جذابیت خاص و ویژه ای داشته است. اهل فن عقیده دارد چنین سریال هایی که تا مدتها بعد از پخش هم چنان مورد توجه تماشاگران هستند، حتی با وجود کم بودن تعدادشان نویدبخش و خشنود کننده هستند. آنها می گویند این مجموعه ها در خود چیزهایی داشته اند که آنها را از بقیه کارهای مشابه مجزا کرده و ارزش ویژه ای به آنها می دهد. به باور آنها، این درست است که تعداد این گونه سریال ها نباید هم بسیار زیاد باشند و اهمیت آنها در همین اندک بودنشان است!
چه عاملی باعث می شود در بین انبوه تولیدات تلویزیونی (که این روزها پلتفرمهای دیجیتالی هم به آنها اضافه شده و برای پخش استریم و زنده و خانگی، برای علاقمندان دست به تولید سریال های متنوع می زنند)، برخی از آنها (هر چند اندک) می توانند تا مدتها در یاد و خاطره مردم باقی بمانند و علاقه و اشتیاق برای دیدن دوباره شان مثل روزهای نخست پخش آنها باشد و میل عمومی بر این باشد که دوباره و دوباره به تماشای آنها بنشینند؟ این پرسشی است که از دیرباز در محافل هنری و تلویزیونی مطرح بوده و رسانه ها و منتقدان قاب کوچک بسیار درباره اش صحبت کرده اند. رسیدن به جوابی مشخص برای این پرسش مشخص و ساده وجود ندارد. البته تا امروز هنوز کسی نتوانسته پاسخ دقیقی به این پرسش بدهد.
هنوز پاسخ مناسبی نداریم
پل درگارابدیان تحلیل گر سینمایی که دستی هم در تحلیل های مربوط به کارهای تلویزیونی دارد، در این رابطه چنین می گوید:« این پرسش خیلی شبیه پرسشی است که در دنیای سینما هم در رابطه با بحث نوع واکنش و برخورد تماشاچی با محصولات سینمایی مطرح می شود. در دنیای سینما همواره این سوال مطرح است که چه عامل یا عواملی باعث موفقیت مالی یک فیلم می شود. و چگونه می توان از شکست تجاری فیلمها در جدول گیشه نمایش جلوگیری کرد. این پرسش سالهاست که ذهن اهالی سینما را در هر دسته و گروهی به خود مشغول کرده و هنوز کسی نتوانسته پاسخی مناسب برایش پیدا کند. باور عمومی این است که نمی توان پاسخی در این رابطه یافت. اگر جواب این پرسش داده می شد، دیگر فیلمی در جدول گیشه شکست نمی خورد و همه محصولات سینمایی با استقبال عمومی روبرو شده و تبدیل به کارهایی پرفروش می شدند و تهیه کنندگان دیگر هیچ ضرر اقتصادی نمی کردند. این ایده آلی است که شاید هیچ وقت برآورده نشود. در رابطه با سریال های تلویزیونی هم می توان همین نسخه را پیچید و جواب داد. اگر کسی به شکلی کاملا دقیق می دانست چه عامل یا عواملی باعث موفقیت کلان برخی سریال ها شده و آنها را تبدیل به کارهای نامیرا و دریاد ماندنی می کند، دیگر ما با پدید ه ای به نام عدم موفقیت مجموعه های تلویزیونی نداشتیم. در این حالت، هر سریالی که تولید و اکران می شد با استقبال انبوه مردم روبرو شده و بعد از مدتی لقب یک کار کلاسیک را گرفته و هر چند وقت یکبار، شاهد پخش دوباره شان از شبکه های مختلف تلویزیونی می بودیم. اما وقتی به آمارهای واقعی نگاه می کنیم، چند تا «پوآرو» یا «خانه کوچک» داریم که تا امروز هنوز دوست داریم دوباره به تماشای آنها بپردازیم و مثل روز اول از دیدنشان لذت ببریم؟»
این نظری است که به صورت عمومی در بین منتقدان تلویزیونی و اهل فن رواج دارد و پذیرفته شده است. با این وجود، هم درگارابدیان و هم بقیه تحلیل گران و منتقدان قاب کوچک به این نکته مهم اشاره می کنند که فاکتورهای مشابهی در بین سریال های موفق وجود دارد که شاید از جمله عوامل موفقیت آنها و علاقه برای دوباره دیدنشان باشد. دیوید او گراس تحلیل گر سینمایی و تلویزیونی در این رابطه می گوید:« تماشاگران تلویزیونی کمی سخت گیر هستند و با توجه به انبوه تولیداتی که از این رسانه پخش می شود، طبیعی است که با نوعی بیرحمی با سریال ها برخورد می کنند. آنها معمولا از اپیزودهای اول و دوم سریال ها استقبال می کنند، زیرا می خواهند بدانند با چه چیزی طرف هستند و چه چیزی قرار است به آنها ارائه شود. نکته اصلی حمایت تماشاچی از اپیزودهای بعدی است که تکلیف سریال ها را مشخص می کند. بیننده اگر داستان، حال و هوا و ساخت سریالی مورد پسندش قرار نگیرد، به راحتی قید تماشای آنرا می زند و اپیزودهای بعدی را دنبال نمی کند. حالا چه عاملی باعث چنین رفتارها و بازخوردهایی می شود. تصور می کنم در وهله نخست، داستان و ماجراهای یک سریال است که نقشی مهم و تعیین کننده در رضایت خاطر بیننده دارد. برنامه سازان تلویزیونی می دانند که تنها یک داستان جذاب و پرکشش است که می تواند تماشاچی را پای صفحه تلویزیون نگه دارد. بعد از آن، نکته مهم نوع روایت این داستان است. این نکته که سازندگان سریال داستان خود را چگونه و با چه زبانی تعریف می کنند، اهمیت بسیار زیادی دارد. مثالی می زنم. داستانهای آگاتا کریستی محبوبیت بالایی در بین برنامه سازان تلویزیونی دارد. بعضی از سریال هایی که براساس داستانهای این نویسنده جنایی نویس تولید می شوند بشدت مورد توجه قرار گرفته و در سالهای مختلف شاهد پخش دوباره شان از شبکه های مختلف هستیم. اما بعضی از این مجموعه با آنکه همان داستانها را در اختیار داشته اند، نتوانسته اند رضایت خاطر بینندگان را فراهم کنند و تبدیل به اثری ماندگار و خاطره ساز نشده اند. این نکته نشان می دهد که در کنار جذاب بودن فیلمنامه، نوع بیان و تعریف تصویری آن هم اهمیتی زیاد دارد.»
کار چهرهها نیست
منتقد انگلیسی تی وی پروگرام به نکات دیگری اشاره می کند. به گفته او:« تصور برخی این است که نام و چهره یک ستاره می تواند نقش اصلی را در ماندگار بودن یک سریال ایفا کند. اما چنین نیست. اتفاقا این کلیت یک مجموعه است که می تواند نام و چهره یک ستاره تلویزیونی را ماندگار کند. لی میجرز نمونه خوبی در این رابطه است. او سریال پربیننده «مرد شش میلیون دلاری» را با موفقیت روی آنتن داشت. تا امروز این مجموعه بارها و بارها از تلویزیون بازپخش شده است. میجرز به جز این سریال، بازیگر چند کار دیگر قاب کوچک هم بود. اما با آنکه این سریال ها در زمان پخش اول با موفقیتهای نسبی روبرو شدند، امروزه نامی از آنها شنیده نمی شود. دلیل موفقیت مرد شش میلیون دلاری و سریال های مشابه را باید در جای دیگری جست و جو کرد. بدیع و نو بودن سوژه از جمله عواملی است که به ماندگاری یک کار کمک بسیار زیادی می کند. مرد شش میلیون دلاری داستانی متفاوت و نو داشت که تا قبل از آن، تماشاگران تلویزیونی مشابه آنرا تجربه نکرده بودند. حتی امروز هم این سریال را در پخش چندباره دوباره اش نگاه می کنیم، تازه و نو به نظر می رسد.»
این نکته را می توان در رابطه با سریال هایی چون «سالهای دور از خانه» که به «اوشین» معروف شد و «ارتش سری» هم دید. اوشین محصول ژاپن، بازیگری را در راس داستان داشت که نه تنها برای ژاپنی ها که برای تماشاگران خارجی هم چهره ای ناشناس بود. اما این سریال نه فقط در سرزمین مادری که در بسیاری از کشورهای دنیا هم با استقبال فراوان روبرو شد و هنوز بعد از چندین دهه که از تولیدش می گذرد، هر چند وقت یکبار دوباره به روی آنتن تلویزیون کشورهای مختلف می رود. سازندگان مجموعه بقدری خوب درد و رنج های یک زن سخت کوش را در جامعه ای مردسالارانه و خشن به نمایش گذاشتند، که حتی توانستند نظر مثبت و همراهانه تماشاگران مرد بین المللی را هم به سریال خود جلب کنند! ارتش سری هم یک درام تاریخی و دلهره آور جنگی انگلیسی بود که با وجود بازیگرانی ناشناس، تاثیری شگرف بر بینندگان بین المللی خود گذاشت. درام خانوادگی «خانه کوچک» هم در این گروه از تولیدات تلویزیون قرار می گیرد. خوش ساخت بودن سریال در کنار داستانی جذاب و سرگرم کننده که به شیوه ای درست و جذاب به تصویر کشیده می شود، از عوامل مهمی است که منجر به پخش چندباره آن از تلویزیون شده است. با آنکه معمولا این سریال های قدیمی هستند که مورد توجه قرار گرفته و شاهد بازپخش چندباره شان از قاب کوچک هستیم، می توان درام تاریخی «جومونگ» را نیز به موارد گفته شده در بالا اضافه کرد. علاقه عمومی برای پخش دوباره این مجموعه در بین تماشاگران، از جمله اتفاقات نادری است که توجه منتقدان و اهل فن را به خود جلب کرده و حتی باعث تعجب و شگفتی شان شده است.
کلاسیکها در صدر
نکته ای که اهل فن به آن توجه کرده و واکنش نشان می دهند این است که علاقه برای تماشای دوباره و چندباره سریال های تلویزیونی بیشتر مربوط به آثار کلاسیک تلویزیون می شود و هنوز این علاقه به کارهای امروزی و جدیدتر تسری پیدا نکرده است. به گفته منتقدان، تماشاگران پیر و جوان با نگاهی نوستالژیک به آثار قدیمی و کلاسیک، اشتیاق خاصی به تماشای دوباره این آثار دارند و چنین حسی را هنوز نسبت به کارهای جدیدتر پیدا نکرده اند. برای آنها دیدن دوباره سریال هایی چون «بالاتر از خطر/ ماموریت غیرممکن» یا «پیشتازان فضا/ سفرهای ستاره ای» که در دهه شصت میلادی غوغایی به پا کرده بودند، بسیار لذت بخش تر از تماشای دوباره کارهای پرسروصدای معاصر هم چون «فرار از زندان» یا «لاست/ گمشدگان» و «زدن به سیم آخر/ برکینگ بد» بوده است. تحلیل گران می گویند کارهای موفقی هم چون «بازی مرکب» کره جنوبی و امثالهم باید مهر زمان را بر پیشانی خود ببینند، تا امکان و احتمال کلاسیک شدن آنها فراهم شود و عموم تماشاگران تلویزیونی چند دهه بعد علاقه به تماشای دوباره شان داشته باشند.
نامهای جهانی؛ محبوبهای ایرانی
نوشین مجلسی - گروه رسانه: سریالهای نوستالژیکی هستند که با وجود بارها بازپخش از شبکههای مختلف در جهان همچنان علاقهمندانیدر کشورمان دارند که حاضر هستند باز به تماشای آنها بنشینند. در اینجا تعدادی از این خاطرات مشترک را مرور کردیم.
ارتش سری
یکی از سریالهای مشهوری که ابعاد جهانی پیدا کرد و در ایران هم به محبوبیت رسید، «ارتش سری» است که از شبکههای بیبیسی و همچنین تلویزیون ملی بلژیک روی آنتن رفت. این سریال انگلیسیزبان بین سالهای ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹ به تهیهکنندگی جرارد گلیستر ساخته شد و در سه فصل و با ۴۳ قسمت به پایان رسید. کارگردانان و نویسندگان زیادی پشت دوربین ارتش سری حاضر شدند و این قصه را که بر پایه رویدادهای واقعی است، آفریدند. یکی از شخصیتهای معروف سریال، کسلر بود که هنوز هم برای بسیاری از بینندگان نام آشنایی است. سریال در چند کشور ازجمله بلژیک، انگلستان، ایران و... پخش شد. ارتش سری حدود سال ۷۱ از شبکه یک سیما روی آنتن رفت و با استقبال مخاطبان همراه شد. ناصر طهماسب، زندهیاد عطاءا... کاملی، جلال مقامی، زهره شکوفنده، منصوره کاتبی، ایرج رضایی، رفعت هاشمپور و... صداپیشگان این سریال بودند. بهتازگی کلیفورد رز بازیگر نقش کسلر که بسیاری شهرت این نقش را مرهون بازی او میدانند، درگذشت و بار دیگر یکی از سریالهای مشهور و بینالمللی تلویزیون را سر زبانها انداخت.
اوشین
به نام سالهای دور از خانه در ایران نامیده میشد، اما نام اصلی سریال «اوشین» است و با همین اسم میان مخاطبان به شهرت رسید. نامی که متعلق به شخصیت اصلی سریال است. زنی سختکوش با زندگی پرتلاطم که هر بار که زمین میخورد، دست به زانو میگیرد و از جا برمیخیزد. محبوبیت اوشین که سال ۶۵ به صورت هفتگی یکشنبهشبها روی آنتن شبکه دو سیما میرفت، برای ما ایرانیان زیاد بود و هست. بسیاری دلیل این محبوبیت را تقارن محتوای سریال با دشواری سالهای جنگ در ایران میدانند. این سریال با روایت صدای گرم ژاله علو تاثیرات فرهنگی زیادی هم بر جامعه گذاشت. البته محبوبیت این سریال ژاپنی متعلق به شبکه اناچکی که سال ۱۹۸۳ ساخته شد، محدود به مرزهای این کشور و ایران نبود. اوشین را مردم بیش از ۶۰ کشور جهان تماشا کردند. محبوبیت این شخصیت و زندگی پرفراز و نشیبش در آن حد بود که گفته میشود در کشورهایی نظیر چین، تایلند، ویتنام و غنا برخی کار را برای تماشای سریال تعطیل میکردند. حتی فروشگاههایی با عناوینی که در این سریال به کار رفته بود، برپا شد و برای بسیاری از خارجیها هم خیابان خلوتکن بود. تاثیرات فرهنگی و حتی اقتصادی سریال اوشین به اندازهای بود که گفته میشود چهره تازهای از ژاپن برای آن دسته از جوامعی که روزی تحت سیطره و ظلم امپراتوری این کشور بودند ترسیم کرد و سبب شد کینههای قدیمی اندکی هم که شده رنگ ببازند.
پوآرو
شخصیتی که آگاتا کریستی خلق کرد دستمایه یک مجموعه تلویزیونی درام بریتانیایی قرار گرفت و علاوهبر محبوبیتی که در انگلستان و دیگر کشورها یافت در ایران هم این شخصیت با آن سبیل باریک و دوبله متفاوت اکبر منانی به شهرت رسید. هرکول پوآرو این کارآگاه حرفهای بلژیکی با بازی دیوید سوشی به مدت حدود ۲۵ سال یعنی از ژانویه ۱۹۸۹ تا نوامبر ۲۰۱۳ در شبکه آیتیوی برای مخاطبانش قصهای جذاب را رقم میزد. این سریال همچنان جزو ۶۰ سریال برتر سایت آیامدیبی معرفی میشود.
قصههای جزیره
یکی از مجموعههای کانادایی پرطرفدار که همانقدر که برای ایرانیان خاطرهانگیز است در بسیاری از جوامع دیگر هم دیده شده، «قصههای جزیره» است. این سریال از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۶ روی آنتن بود و توانست در فراتر از مرز خود نامزد ۱۶جایزه امی و برنده چهارتای آن باشد. نام اصلی سریال «جادهای بهسوی اونلی» است و با همکاری شرکت دیزنی ساخته شد. این مجموعه وقتی سال ۱۹۹۰ در آمریکا و کانادا پخش شد حدود ۵/۲ میلیون بیننده را با خود همراه کرد و به این ترتیب لقب موفقترین سریال کانادایی را به خود اختصاص داد و هفت سال آنتن شبکه سیبیسی را در اختیار داشت. موفقیت قصههای جزیره به حدی بود که پس از پخش خود به ۱۴۰ کشور فروخته شد. در ایران شخصیتهای سارا، هتی و الویا از محبوبترین و معروفترین شخصیتهای این مجموعه اپیزودیک هستند که حال و هوایی نوجوانانه داشت و سال ۷۵ روی آنتن رفت. پخش آن تا شهریور ۷۷ از شبکه دو ادامه داشت. پس از آن نیز بارها بازپخش شد؛ پشتصحنههای آن هم روی آنتن رفت و سبب شد الفت بیشتری میان مخاطبان و شخصیتهای این سریال خاطرهانگیز و پرببیننده برقرار شود.
شرلوک
براساس شخصیت محبوب شرلوک هلمز فیلم و سریالهای متعددی ساخته شده است. از خاطرهانگیزترین آنها«ماجراهای شرلوک هلمز» است که در سالهای ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۴ با بازی جرمی برت تولید و پخش شد و مدتها رتبه ۷۳ برترین سریال دنیا در سایت آیامدیبی را داشت و در ایران هم به محبوبیت رسید. این شخصیت بار دیگر سال ۲۰۱۰ دستمایه یک مجموعه تلویزیونی با نام شرلوک قرار گرفت. تا سال ۲۰۱۷ چهار فصل از سریال تولید شد و به پخش رسید و نظر مثبت منتقدان را به دنبال داشت و نامزدیها و جوایز بسیاری را از آن خود کرد. با این توجهات کمکم مخاطبانی خارج از بریتانیا نیز پیگیر سریال شدند. در ایران هم این سریال از شبکه چهار و تماشا روی آنتن رفت. گفته میشود شرلوک در ۱۸۰ کشور جهان دیده شد و فصل سوم آن در بریتانیا به عنوان پربینندهترین سریال از سال ۲۰۰۱ تا کنون معرفی میشود.
پرستاران
اگر از علاقهمندان سریال تلویزیونی پرستاران هستید، جالب است بدانید فقط برای ما ایرانیان تماشایی نبودهاست و بسیاری از مردم جهان تماشاگر قصه پرستاران، پزشکان و مراجعان بیمارستان در این مجموعه اپیزودی بودند. پخش این سریال استرالیایی با نام اصلی «همه قدیسین» سال ۱۹۹۸ آغاز شد و تا ۲۰۰۷ ادامه پیدا کرد. این درام پزشکی ۴۹۳ قسمت دارد و در بسیاری از کشورهای جهان نظیر بریتانیا، ایرلند، ایران و... به نمایش درآمد. اگر خاطرتان باشد دوبله فارسی سریال سهشنبهها از شبکه یک پخش میشد و در سالهای اخیر هم از شبکههای دیگر ازجمله تماشا روی آنتن رفت.
درک
ماجراهای درک در یک سریال آلمانی به نمایش درآمد و محبوبیتش از مرزهای کشور خود فراتر رفت. در ایران هم این سریال با عنوان کارآگاه درک در دهه ۷۰ دیده شد و پس از آن بازپخشهایی از جمله در شبکه تماشا داشت. سریال در آلمان میان سالهای ۱۹۷۴ و ۱۹۹۸ روی آنتن شبکه زددیاف رفت و شهرت آن به حدی رسید که بسیاری از مردم دنیا این شخصیت و دستیارش، هری کلاین را میشناختند و با پروندههای آنان در امور جنایی آشنایی داشتند. ۲۸۱ قسمت این سریال طولانی در بیش از ۱۰۰ کشور جهان دیده شد و به این ترتیب میشود گفت امروز کمتر مردمی هستند که نام درک به گوششان نخورده باشد و از وجود این شخصیت تلویزیونی که بعد جهانی یافت، آگاه نباشند. ایران، چین، فرانسه، استرالیا و نروژ جزو کشورهایی هستند که مردم آنان با گرهگشاییهای درک در پروندههای گوناگون آشنایی دارند.
جنگجویان کوهستان
تعدادی از ایرانیان خاطره تماشای این سریال را دارند و عدهای هم آن را با نام لیان شانپو میشناسند که به عنوان نامی برای خطاب کردن محلههای شلوغ، خطرناک و در اصطلاح هرکیبههرکی استفاده میشود. این سریال ابتدا از سوی شبکه ژاپنی اناچکی تولید شد و در سالهای ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۴ روی آنتن رفت. سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۰ انگلستان، هلند، آلمان غربی، اسپانیا و فرانسه سریال را در کشورهای خود به نمایش درآوردند. بعد از این انگلستان متوجه محوبیت سریال شد و بیبیسی قسمتهای بعدی را تولید کرد. عنوان اصلی سریال «لب آب» است اما با اسم «جنگجویان کوهستان» اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ شمسی از شبکه یک سیما پخش شد.
فرار از زندان
یکی از سریالهای محبوب جهانی که تا امروز روی آنتن تلویزیونها رفته و ایرانیان را هم به خود جذب کرد، «فرار از زندان» است. ایده این سریال سال ۲۰۰۳ به کمپانی فاکس ارائه شده و بالاخره با موفقیت چند سریال دیگر فاکس مصمم شد تولید این درام آمریکایی را هم از ۲۰۰۴ آغاز کند. «فرار از زندان» با پخش در سال ۲۰۰۵ با نظر مثبت منتقدان و مخاطبان روبهرو شد و تا پنج فصل (سال ۲۰۱۷) پخش آن ادامه پیدا کرد. چندزبانه (انگلیسی، اسپانیایی و عربی) بودن سریال متناسب با قصه آن را، میتوان از دلایل دیده شدن بیشترش دانست که باعث شد به چند زبان نیز دوبله شود. این سریال تا مدتی در فهرست ۶۰ سریال اول پایگاه آیامدیبی جا داشت ولی به مرور به جایگاهی پایینتر سقوط کرد. این تغییر را همچنین میتوان در کاستهشدن تعداد بینندگان آن از فصل یک تا پنج نظاره کرد؛ طوری که ۲/۱۰ میلیون نفر بیننده آن در زمان پخش سری نخست، به تعداد ۶/۴ میلیون نفر برای فصل پنجم رسید. این سریال چند سال پس از پخش اصلی خود در شبکه تماشای سیما هم روی آنتن رفت.
خانه پوشالی
این تریلر سیاسی سال ۲۰۱۳ در آمریکا و از نتفلیکس پخش شد و پس از شش فصل سال ۲۰۱۸ به پایان رسید. این مجموعه را وام گرفته از سریالی با همین نام از بیبیسی میدانند. این مجموعه اینترنتی که موضوع جذاب آن مخاطبان بسیاری را از سراسر جهان برایش فراهم آورد، به تلویزیون ایران هم راه پیدا کرد و سال ۹۷ از شبکه چهار و تماشا برای بینندگان این رسانه با دوبله فارسی روی آنتن رفت. سریال در زمان پخش توجهات بسیاری را ازآن خود کرد و امتیاز ۷/۸ از ۱۰ را در پایگاه آیامدیبی دارد.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
محمد نصرتی در گفتوگو با جامجم مطرح کرد؛