تابوی دود و دم

اگر بههر دلیل این نوع سیاستها در وقوع این آسیبها نقش دارد آنچه باعث بهبود شرایط میشود مربوط به یک همدلی جمعی است. چیزی که حالا به باور بسیاری از جامعهپژوهان حلقه مفقوده در مهار آسیبهای اجتماعی است. میتوان با سنجههای آمار رسمی هم به این موضوع نگاه کرد. بهعنوان مثال طبق آمارها فقط ۲۰درصد از افرادی که پا به کمپهای ترک اعتیاد میگذارند به قولی «پاک» میشوند و این آمار البته که در نگاه کارشناسان این حوزه اغراقشده هم است. دکتر حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری ایران معتقد است بخش قابلتوجهی از کارتنخوابهای معتاد فقط به این دلیل به این رویه زندگی ادامه میدهند چون از سوی خانواده و اجتماع به نوعی طرد شدهاند. موضوعی که پژوهشهای مختلف هم به نوعی روی آن صحهمیگذارد و البته که حل مشکل اعتیاد را منوط به پذیرش و حمایتگری خانواده و اجتماع میداند. دادههای پیمایشهای مختلف نشان میدهد اکثریت جامعه از همسایگی با فرد معتاد احتراز میکند. طی سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰ نگرش به افراد معتاد حدود ۶درصد تغییر کردهاست. در سال ۲۰۰۷، ۸/۹۳درصد از اینکه یک فرد معتاد در نزدیکی آنها ساکن شود ابراز بی‎میلی کردهاند. تا سال ۲۰۲۰، این اکراه به ۲/۸۷درصد کاهش یافته که نشاندهنده تغییر قابلتوجه اما نه چشمگیر در احساسات عمومی است. یک توضیح قابلقبول برای کاهش عدمتمایل به همسایگی با فرد معتاد را میتوان به افزایش تدریجی آگاهی و درک اعتیاد بهعنوان یکبیماری و نه جرم نسبت داد. ادراکات اجتماعی ممکن است با آگاهی بیشتر مردم در مورد علل ریشهای اعتیاد، از جمله عوامل اجتماعی ــ اقتصادی، مسائل مربوط به سلامت روان و... در ارتباط باشد. این تغییر دیدگاه، فرصت بالقوهای را برای افزایش همدلی و دور شدن از انگزدن به افرادی که با سوءمصرف مواد دستوپنجه نرم میکنند، نشان میدهد. با این حال، اکثریت جامعه دیدگاه منفی نسبت به معتادان دارند. لکه ننگ مداوم در مورد اعتیاد ممکن است عمیقا در هنجارهای فرهنگی و اجتماعی ریشه دوانده باشد. همچنین زنان سطح بالاتری از طرد همسایه درگیر اعتیاد از خود نشان میدهند. این واگرایی میتواند بهدلیل نگرانی از ایجاد مزاحمت یا عدم احساس امنیت در تعامل با فرد معتاد مرتبط باشد. جالب اینجاست که دادهها یکسان بودن عدمتمایل به همسایگی با فرد معتاد را در تمام سطوح درآمدی در جامعه ایران نشان میدهد. این وحدت نظر فراتر از نابرابریهای اقتصادی نشان میدهد که تابوی مرتبط با اعتیاد به یک گروه اجتماعی ــ اقتصادی خاص محدود نمیشود، بلکه عمیقا در ذهنیت اجتماعی گستردهتر ریشه دوانده است.