دیپلماسی با سینما

سینما به عنوان یک‌ هنر‌صنعت، برای اعتلا نیازمند آن است که بازار مشخصی داشته باشد اما چنین استراتژی‌ای نیاز به نقشه راه دارد. سینمای ایران که در عمر صد و چند ساله خود همواره به عنوان یک سینمای شریف در مجامع جهانی درخشیده، هنوز نقشه راه مشخصی برای ابعاد فرهنگی و اقتصادی خود ندارد. دل‌خوش کردن به حضور در جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی همچون، اسکار، کن، برلین و... که گاهی تعارض منافع با رویکردهای سینمای ایران اسلامی دارد، نمی‌تواند نقشه راه سینمای ایران باشد. ای‌کاش در طول چهار دهه اخیر، مسئولان و متولیان سینمای ایران، به هیات‌ها و کارشناسانی فکر می‌کردند که برای حضور فیلم‌های ایران در بازارهای جهانی، به‌خصوص بازار فیلم کشورهای اسلامی  و آسیایی و... و مستقل، شور و مشورت می‌کردند، جلسه گرفته و به بحث می‌پرداختند که کدام فیلم را برای اکران در سینمای کشورهای منطقه انتخاب کنند؟ چه فیلمی را برای نمایش در ممالک اسلامی بفرستند؟ برای حضور سینمای ایران در کشورهای شرق آسیا به عنوان پر جمعیت‌ترین کشورهای جهان چه فکری کنند؟ مردم سرزمین‌های آفریقایی را چگونه دریابند؟ و ... 
   
نقشه راه برای سینمای بین‌المللی ایران
بدون شک همکاری مشترک فرهنگی بین کشورها، به‌ویژه در یک منطقه جغرافیایی از جمله اتفاقات خوبی است که موجب می‌شود ما با فرهنگ، نوع زیست و پوشش، هنجارهای مورد پذیرش و حتی فرهنگ عمومی کشورهای همسایه بیشتر آشنا شویم. آشنایی با فرهنگ یک کشور همجوار، درک ما را از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، بیشتر می‌کند و با وجود چالش‌ها و مسائل‌مان مثل اقتصادی و سیاسی که بیشتر با همسایگان است، راه بحران‌های احتمالی را می‌بندد. بر همین اساس ما نیازمند یک نقشه راه جامع برای تاثیر فرهنگی سینما هستیم. از سال گذشته درگفت‌‌وگوی جام‌جم با محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی تاکید شد که رویکردها به جنبه‌های بین‌المللی سینما درحال تغییر است وباوجود گذشت ۱۰ماه از این مصاحبت، شاهد رویکردهای مثبتی از سوی سازمان سینمایی هستیم. یکی از جنبه‌های همکاری‌های مشترک فرهنگی در منطقه در چارچوب تفاهم‌نامه‌های سینمایی اتفاق می‌افتد و می‌توانیم از این ظرفیت استفاده حداکثری داشته باشیم تا سینمای خود را بیش از پیش احیا کنیم.همکاری مشترک سینمایی بین کشورها، جزو پیشنهاداتی بود که روزنامه جام‌جم در گزارش‌های متعدد پیشنهاد داده و به نظر می‌رسد که سازمان سینمایی در دوره جدید هم و غم خود را برای افزایش همکاری‌های سینمایی به کار بسته است. یکی از کارهایی که از زمان روی کار آمدن دولت جدید پیگیری شده، تفاهم‌نامه‌هایی است که محمد خزاعی در سفر به کشورهای منطقه برای افزایش دانش سینمایی و تولید مشترک آثار سینمایی انجام داده است. تفاهم‌نامه‌هایی که در این مدت بسته‌شده، از فروردین سال گذشته آغاز و تا آبان امسال امتداد داشته است. 
   
نخستین فیلم سینمایی ایران و عمان
اولین تفاهم‌نامه‌ای که درفروردین۱۴۰۱ امضاء شد، مربوط به همکاری سینمایی مشترک ایران وعمان است. این تفاهم‌نامه همکاری در زمینه تولید فیلم سینمایی مشترک «لوء‌لوء» (مروارید) میان فعالان سینمایی ایران و با حضور حمید العامری، رئیس انجمن سینمای عمان بسته شد. فعالان سینمایی بخش خصوصی ایران و عمان در قالب این تفاهم‌نامه موافقت کردند تا فاز اجرایی تولید این فیلم بلند داستانی را کلید بزنند. به هرحال، با توجه به شناخته‌شده بودن سینمای ایران در جهان و ظرفیت‌های مناسب سینمایی ایران فرصتی برای انواع همکاری‌های مشترک سینمایی فراهم ‌شد تا ظرفیت‌های سینمای ایران در جهان بیش از پیش شناخته شود. 
   
همکاری سینمایی ایران و عراق
دومین تفاهم‌نامه همکاری مربوط به سینمای ایران و عراق مربوط به مرداد ۱۴۰۱ می‌شود. افزایش همکاری‌های دو کشور برای توسعه و پیشرفت حوزه سینما، تبادل اطلاعات پژوهش‌ها و انتشار آثار مشترک، همکاری در تولید آثار سینمایی (با توجه ویژه به ساخت آثار کودک و نوجوان)، آثار مستند و کوتاه، ارتقای سطح دانش فنی وتخصصی ازراه انجمن سینمای جوانان ایران، تسهیل در برگزاری هفته‌های فیلم، حضور سینماگران دو کشور در جشنواره‌ها و سایر رویدادهای فرهنگی، تسهیل در تبادل و مشارکت نیروهای متخصص در پروژه‌های سینمایی دو کشور از محورهای اصلی مورد توافق دو کشور بوده است. علاوه‌بر این، آموزش و تربیت نیروی انسانی، برگزاری کارگاه‌های تخصصی و اعزام استادان، تولید مشترک آثار سینمایی و مستند، مشاوره برای کمک به ساخت‌ و تجهیز اماکن سینمایی از دیگر موارد مورد توافق در این تفاهم‌نامه است.
   
تفاهم‌نامه سینمایی ایران و روسیه
۳۱خرداد سال جاری تفاهم‌نامه همکاری سینمای ایران و روسیه امضا و اوایل آبان نیز نشست تخصصی برخط میان محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی و آنتونیو کونتسوا، مدیرکل بین‌الملل وزارت فرهنگ روسیه برگزار شد. دراین گفت‌وگو کونتسوا گزارشی از اقدامات صورت‌گرفته در حوزه برگزاری جشنواره فیلم «خزر» ارائه داد و محمد خزاعی نیز درباره همکاری‌های مشترک اتفاق افتاده در یک‌ساله اخیر توضیحاتی ارائه داد. خزاعی حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره ‌مسکو و کسب دو جایزه اصلی، برپایی هفته فیلم روسیه با حضور هیأت عالی رتبه انجمن فیلمسازان روسیه در ایران، حضور هیأت روسی به ریاست رئیس سازمان سینمایی روسیه در جشنواره و بازار فیلم فجر، حضور مدیران سینمای ایران در نشست سن‌پترزبورگ، فراهم شدن مقدمات همکاری با شرکت Red Square برای پخش، توزیع و تولیدات مشترک و... را از‌جمله همکاری‌های سینمایی ایران و روسیه برشمرد.
   
پیشروی فرهنگی ایران و ازبکستان 
تفاهم‌نامه همکاری سینمایی بعدی که توسط سازمان سینمایی بسته شد، مربوط به ایران و ازبکستان است که نهم مهرماه سال‌جاری با حضور محمد خزاعی و سازمان سینمایی وابسته به وزارت فرهنگ جمهوری ازبکستان به نمایندگی فردوس عبدالخالق‌اف امضا شد. نمایش و عرضه تجاری آثار سینمایی یکدیگر با توجه به ظرفیت‌های موجود و مقررات کشورهای متبوع، دعوت متقابل به رویدادهای سینمایی(جشنواره‌ها‌و‌...) در هر دو کشور و فراهم کردن امکانات لازم برای تسهیل حضور فیلمسازان و سینماگران، تبادل دانش فنی و تخصصی و تبادل استاد و دانشجو در حوزه سینما، تولید فیلم‌های مشترک از‌جمله بلند، مستند، کوتاه و انیمیشن در زمینه‌های تاریخ مشترک، فرهنگ و آداب و رسوم دو کشور و برگزاری هفته‌های فیلم مشترک از‌جمله مفاد موجود در این تفاهم‌نامه بود. 
   
همکاری تاجیکستان و ایران 
۲۴ مهر سال‌جاری نیز تفاهم‌نامه همکاری سینمایی بین ایران و تاجیکستان برای شرکت در جشنواره بین‌المللی فیلم دوشنبه با عنوان «تاج سامان» امضا شد. این تفاهم‌نامه بین مؤسسه دولتی «تاجیک‌فیلم» با مدیریت محمد‌سعید شاهیان و محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی امضا شد. در این سند جدید همکاری بر تمایل متقابل دو طرف نسبت به گسترش تعاملات سینمایی، اجرای اقداماتی مانند تبادل، نمایش و عرضه آثار سینمایی یکدیگر، تولیدات مشترک، تبادل تجربیات و دانش فنی تأکید شد.
   
ارتباط سینمایی ایران و ترکمنستان
۱۸ آذرماه نیز محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی با آناصحت کاکایف، معاون وزیر فرهنگ و مدیر کمیته رادیو، تلویزیون و سینمای ترکمنستان به‌صورت برخط گفت‌وگو کرد.محمد خزایی، رئیس سازمان سینمایی ‌رویکرد سازمان سینمایی در سیاستگذاری بین‌الملل را گسترش زمینه‌های همکاری منطقه‌ای دانست و گفت: حاضریم با کمک رایزنی فرهنگی ایران و کشور ترکمنستان، فصل جدید فعالیت پخش و توزیع محصولات سینمای ایران را در کشور ترکمنستان آغاز کنیم. همچنین آمادگی تولید مشترک آثاری مبتنی بر مؤلفه‌های دو کشور را داریم و خواهان توافق در حوزه‌های مختلف اعم از تولید مشترک، تبادل تجربه و استاد و حضور در جشنواره‌های متقابل هستیم. آناصحت کاکایف، معاون وزیر فرهنگ ومدیر کمیته دولتی رادیو، تلویزیون و سینمای ترکمنستان نیز در این گفت‌وگو از گسترش همکاری‌های سینمایی و فرهنگی دو کشور استقبال کرد.
   
ظرفیت‌سنجی سینمای ایران برای حضور بین‌المللی
هرچند اشاره به این تفاهم‌نامه‌ها می‌تواند نویدی برای ارتقای سینمای ایران باشد اما می‌توانیم پیشنهادهایی برای بهتر ظاهر شدن یک فیلم در بازار بین‌المللی کشورهای منطقه داشته باشیم. برای ظاهر شدن در سطح بین‌المللی شناخت ویژگی‌های سینمای ایران خالی از لطف نیست. سینمای ایران بنا به موقعیت جغرافیایی که در آن قرار گرفته و همچنین پیشینه تاریخی فرهنگی و اسلامی به پاکی، سادگی و اخلاق‌محور بودن و همچنین کم‌بودجه بودن فیلم‌هایش در دنیا شناخته می‌شود؛ یعنی بیش از آن‌که به طراحی صحنه توجه کند، روی مفهومی که قرار است به مخاطبان منتقل کند، تکیه می‌کند. ما به اعتبار همین شکل از سینما توانستیم بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۴ در بخش فیلم‌های بلند سینمایی ۲۰۲ جایزه بین‌المللی (فقط در بخش بازیگری) دریافت کنیم. همچنین در سایر بخش‌های کارگردانی، تصویربرداری، فیلم‌های کوتاه، مستند و انیمیشن نیز جوایزی دریافت کرده‌‌ایم. سینمای مستند و انیمیشن ایران نیز به‌قدری اعتبار دارد که در سال‌های اخیر توانسته بیشترین سهم جوایز دریافت بین‌المللی را به‌دست بیاورد. در بررسی موفقیت آثار مستند بیان همین نکته کافی است که با بیش از ۱۳۷‌حضور در جشنواره‌های معتبر دنیا توانسته ۳۹ جایزه از جشنواره‌های معتبر جهانی کسب کند. 
   
لزوم شناسایی مخاطبان ملی و بین‌المللی 
به‌هرحال مهم است که سینمای ایران را از جنبه رسانه، صنعت، تجارت و بازاریابی بررسی کنیم. سینما در بعد رسانه‌ای، وظیفه انتقال پیام به مخاطبان را به‌عهده دارد اما واقعیت این است که در قدم‌های بعدی چرخه اقتصادی سینمای ایران از لحاظ صنعتی بودن کامل نشده و این سینما هنوز با صنعتی بودن فاصله دارد؛ بنابراین برای به‌دست آوردن توجه مخاطبان دراین بازار، نیاز به برنامه‌ای در سطح ملی و جهانی داریم چرا که توجه مخاطبان داخلی حتی با توجه به زیست‌بوم هر منطقه‌ای متفاوت است؛ چه رسد به این‌که بخواهیم سازوکاری برای جلب توجه مخاطبان بین‌المللی وهمکاری مشترک بین‌المللی در‌نظربگیریم. درک مخاطبان ازسینمای ایران در سطح بین‌المللی حتی با توجه همسایه بودن با کشورهای منطقه متفاوت می‌شود. بخش دیگری از بین‌المللی شدن سینمای ایران ادامه همکاری‌های منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌‎ای با کشورهایی است که بیشترین ظرفیت‌های فرهنگی را با ما دارند. 

پیشبرد دیپلماسی فرهنگی از راه تصویر
غفلت از وجوه مختلف هنر - صنعت سینما در ابعاد بین‌المللی در چهار دهه اخیر باعث رشد نامتوازن سینما در کشور ما شده است. یکی از مهم‌ترین مصداق‌های این رشد نامتوازن را می‌توان نبود تناسب بین جوایز کسب شده هنرمندان در سطح جهانی و سهم کم سینمای ایران از بازار جهانی بدانیم. کارشناسان معتقدند رشد نامتوازن بین‌ا‌لمللی سینمای ایران به‌دلیل نوع نگاه نامتوازن سیاست‌گذاران فرهنگی و سینماگران در دهه‌های اخیر بوده است اما ما می‌توانیم با توجه به محتوای هدفمند و انتخاب آگاهانه این محتوا در بازار هدف، این مشکل را برطرف کنیم و به توسعه پایدار در زمینه سینما برسیم. البته این یکی از رویکردهای جامعی است که می‌توانیم به صنعت سینما داشته باشیم و در صورتی‌که این رویکرد ادامه پیدا کند، می‌تواند وجوه اقتصادی و تجاری سینما را تضمین کند و علاوه بر این واسطه‌ای برای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی از راه سینما باشد.