افکار عمومی و دیپلماسی عمومی

این اعلام مواضع گاه در قالب یک یا چند جمله، عکس یا قطعه چند ثانیه‌ای ویدئو و حتی گاه فقط یک جمله در فضای مجازی گردش می‌کند و به یک موضع یا چند موضع همگانی تبدیل می‌شود.

این رفتار که از نظر ایجاز به عصر حاضر اختصاص دارد و از سرعت انتشار بسیار بالایی برخوردار است به مدد فناوری بسیار پیشرفته و متنوع اطلاعات به وجدانی بیدار، فعال، متعامل و آگاه تبدیل شده و نادیده گرفتن آن ممکن نیست.

این موضعگیری‌ها که امروزه از آن به عنوان ابراز نظر افکار عمومی هم یاد می‌شود از ذهن‌های منفرد و فکرهای پراکنده آغاز شده و خیلی زود به یک فکر بزرگ و موضع سراسری تبدیل می‌شود که می‌تواند جریان‌های اجتماعی واحد، همسو و تاثیر‌گذاری به وجود آورد که بر فرآیند‌های تصمیم‌گیری و اجرایی در حوزه‌های سیاسی و دیپلماتیک تاثیر بگذارد.

در بررسی ابعاد این اتفاق مهم و شگرف باید به چند موضوع توجه کرد که از تعریف‌های سنتی خود دور شده و امروز در حوزه گردش اطلاعات در فضای دیجیتال تعریف می‌شوند.

قدرت نرم

قدرت نرم قابلیتی است که می‌تواند بر دیگران تاثیر بگذارد تا فرد بدون پرداخت وجه یا هر هزینه و تلاش دیگر بتواند زمینه تحصیل نتیجه مورد نظر را فراهم آورد. قدرت نرم کشورها که می‌تواند قلب و ذهن مردم را تسخیر کند بر منابع فرهنگی، ارزش‌ها و سیاست‌های آن کشور استقرار دارد.

قدرت نرم زمانی کاربرد پررنگ‌تری پیدا می‌کند که دریافته شود قدرت سخت به تنهایی کارساز نیست یا تلفات و هزینه‌ای گزاف به بار خواهد آورد و در نهایت موفقیت مورد نظر را هم نصیب نخواهد کرد.

دیپلماسی عمومی

دیپلماسی عمومی یکی از وجوه قدرت نرم است که تاریخی قدیمی دارد و وسیله‌ای موثر برای تنفیذ قدرت نرم بوده است. دیپلماسی عمومی که امروزه نوع هوشمند آن مورد بحث است، مستلزم آن است که نقش مهم و تاثیرگذار جامعه مدنی و دنیای مجازی اطلاعات را در تولید قدرت نرم بپذیریم.

برای دیپلماسی عمومی، تعریف واحد و یکپارچه‌ای ارائه نشده است، اما در گفتمان علوم سیاسی، دیپلماسی عمومی یا دیپلماسی مردم عبارت است از برقراری ارتباط مردم یک جامعه با خارجیان برای اطلاع‌رسانی و تاثیرگذاری.

دیپلماسی عمومی از راه‌های مختلف اجرا می‌شود. مهم‌ترین ابزار اجرا و به‌کارگیری دیپلماسی عمومی استفاده از اینترنت، فضای دیجیتال و دنیای مجازی است.

دیپلماسی عمومی در حقیقت به شکل‌گیری و اجرای سیاست خارجی کشورها کمک می‌کند. این نوع دیپلماسی ابعاد جدیدی به دیپلماسی سنتی بخشیده است. یکی از این ابعاد، تاثیر‌گذاری پیشاپیش بر سیاست‌ها و افکار عمومی کشورهای دیگر به منظور تسهیل اجرای سیاست خارجی است.

در حقیقت مردم با استفاده از فضای دیجیتال و مجازی به زبان قابل ترجمه خود با مردم سراسر جهان تماس می‌گیرند تا ارزش‌ها، باورها و نقطه نظرات خود را به مخاطبان خود انتقال دهند.

افکار عمومی

اصطلاح افکار عمومی در مغرب زمین اولین بار در قرن هفدهم میلادی و از سوی جان لاک در مقاله‌ای با عنوان «فهم انسانی» به کار رفت. وی از افکار عمومی به عنوان ابزاری قدرتمند در شکل‌دهی سیاست یاد کرد. همه بحث در باب افکار عمومی حول نحوه شکل‌گیری سیاست‌ها براساس نظر و افکار عامه مردم بود. از آن به بعد و در فرآیند شکل‌گیری دموکراسی بود که خواست و نظر مردم اهمیت پیدا کرد و در نتیجه سیاست‌ها به تابعی از خواست افکار عمومی تبدیل شدند.

در کنار این توجه بود که تصرف و تسلط بر افکار عمومی نیز قوت گرفت و رسانه‌های گروهی اهمیت بیشتری پیدا کردند. شهروندان آگاه و فهیم می‌توانستند از طریق رسانه‌های گروهی از ابتدایی‌ترین شکل آن تا امروز در حمایت از سیاست‌های دولت‌ها و در سیاست خارجی و دیپلماسی ابراز نظر و ایفای نقش کنند.

افکار عمومی در گفتمان علوم سیاسی به معنای مجموعه‌ای از روش ها، مشی‌ها و اعتقادات عموم مرد یک جامعه نسبت به دولت و سیاست‌های آن دولت است. افکار عمومی به طور غیرمستقیم به دولت‌ها کمک می‌کند سیاست‌ها و دیپلماسی خود را تنظیم و مدیریت کرده، با پشتوانه حمایت یا مخالفت مردمی از آن استفاده کند.

قدرت افکار عمومی

افکار عمومی امروزه آن‌قدر اهمیت پیدا کرده که به بخش مهمی از ماهیت دولت‌ها تبدیل شده‌اند.

با پیشرفت‌های اخیر در عرصه فناوری اطلاعات، افکار عمومی به شکلی متفاوت از گذشته تعریف می‌شود. فناوری‌های جدید توانسته است سه رکن اصلی مدیریت یک کشور را که عبارتند از حوزه‌های سیاست، اقتصاد و ارتش به رکن دیگری مجهز کند و آن رکن اطلاعات است.

دسترسی فزاینده به فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی باعث شده رکن جدید، افکار عمومی را تحت تاثیر دنیای دیجیتال قرار دهد به گونه‌ای که بسیاری از کشورها تحت تاثیر این دنیای جدید اطلاعات حتی مجبور به تغییر دادن مواضع خود هستند. به عبارت دیگر دولت‌ها افکار عمومی را جدی گرفته و آن را در رفتارهای سیاسی و دیپلماتیک خود دخیل می‌دانند و گاه محور قرار می‌دهند. با وجود این باید به پرسش‌های زیر به طور جدی فکر کرد و برای آنها پاسخ روشنی یافت:

ـ آیا مردم و افکار عمومی می‌توانند معیارهای منسجم و پایداری برای ارزیابی سیاست خارجی فراهم کنند؟

ـ مردم چگونه می‌توانند مضار و فواید اقدامات مختلف را ارزیابی کنند و مانع اقدام‌هایی که مغایر با خواست آنهاست، شوند؟

ـ واکنش‌های مردمی تا کجا می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی و دیپلماتیک تاثیر بگذارد.

ـ میزان مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی و واکنش کشورشان در رفتارهای سیاست خارجی در چه سطحی است؟

ـ چگونه اظهارنظرهای مردمی موجب شکل‌گیری رفتارهای سیاسی و دیپلماتیک دولت‌ها می‌شود؟

ـ آیا ابراز نظرهای موافق و مخالف در کنار هم تاثیر یکدیگر را خنثی می‌کنند یا موجب برتری موضعی می‌شود که مورد حمایت اکثریت قرار می‌گیرد؟

نادیده‌ گرفتن روابط عمومی‌ها

رسانه‌های گروهی معمولا به وسیله گروهی از نخبگان و متفکران جامعه اداره می‌شوند، اما با توسعه فناوری اطلاعات و گسترش دنیای مجازی اینک آحاد مردم یک جامعه فارغ از میزان اطلاعات، موقعیت اجتماعی یا اقتصادی و تحصیلات با برخورداری از ساده‌ترین ابزار ارتباطی می‌توانند به موجزترین شکل و در کمترین زمان نظر خود را بیان کنند، به گونه‌ای که رسانه‌های گروهی در گذشته از انجام آن عاجز بوده‌اند. این نظرها که خیلی سریع در فضای مجازی توزیع می‌شود می‌تواند مورد استقبال یا رد قرار گیرد و دولت‌ها را در تنظیم سیاست‌ها و ازجمله روابط خارجی خود یاری دهد.

از ویژگی افکار عمومی این است که معمولا تحت تاثیر روابط عمومی‌ها و رسانه‌های گروهی قرار نمی‌گیرد. رسانه‌های گروهی با صرف هزینه‌های فراوان می‌توانند بر افکار عمومی تاثیر بگذارند، در حالی که ابزار ارتباطی دنیای مجازی و دیجیتال که در اختیار عموم قرار گرفته است با کمترین هزینه و وقت این تاثیر‌گذاری را در سطحی وسیع دارد. تحقیقات دانشگاهی فراوانی در غرب صورت گرفته تا نحوه تاثیر‌گذاری بر افکار عمومی پیدا شود. پرسش این بوده که آیا افراد مهم و تاثیرگذار قادر بوده‌اند بر افکار عمومی تاثیر بگذارند یا نه؟ نتایج این تحقیقات نشان داده است رسانه‌های گروهی در شکل‌گیری افکار عمومی تاثیری کمتر از آن دارند که خود افکار عمومی در گذشته از طریق شایعات و امروز از راه اشاعه اطلاعات در شبکه‌های مجازی بر جای می‌گذارند.

علی اکبر عبدالرشیدی

مجری و کارشناس رسانه