مادرانه‌هایی از جنس آفتاب

از این رو در اغلب آثاری که با این محوریت ودرقالب مستند وبرنامه‌های تلویزیونی ساخته می‌شوند، می‌توان به‌خوبی با سبک زندگی این مادران آشنا شد و از آنها تاثیر گرفت و زندگی، اخلاق و رفتارشان را سرلوحه خود قرار داد. مادرانی از نسل آفتاب، مهر و صبر که همچنان پس ازگذشت سال‌ها ازفراق جگر گوشه‌شان، با یاد وخاطره آنها زندگی و درکنارش فعالیت‌های اجتماعی خود را هم دنبال می‌کنند. حتی بعضی از مادران، پرستار فرزندانی هستند که جانباز شده‌اند.
امیرحسین اکاتی، تهیه‌کننده مجموعه مستندی به نام «رخ مادر» است که با ساخت این مجموعه تلاش کرد به این مادران شهید ادای دین کند. فصل اول آن در شش قسمت، سال گذشته از شبکه یک پخش شد و به قدری مورد توجه قرار گرفت که تولید آن به فصل دوم رسید و به تعداد قسمت‌ها نیز افزوده شد و از شش‌قسمت به ۲۶ قسمت رسید.
اکاتی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره چالش‌هایی که برای ساخت این مجموعه مستند داشته است، توضیح می‌دهد: مهم‌ترین چالشی که در ساخت این مجموعه برای من وجود داشت، دو نکته بود. یکی این‌که تمرکز ما بر سوژه‌هایی که در روستاها و نقاطی هستند که با مرکز، فاصله زیادی دارند. همین کار تولید را با یک‌سری چالش‌ها مواجه می‌کرد. به هر حال وقتی از پایتخت دور می‌شویم، مشکلات و محدودیت‌هایی سر راه ما قرار می‌گیرد. بخش دوم هم مربوط به سن سوژه‌ها می‌شد. با توجه به این‌که زمان تولید محدودی داشتیم و از طرفی سن مادرها بالا بود، زود خسته می‌شدند و این موضوع سکانس‌هایی را که می‌گرفتیم، سخت می‌کرد. به همین دلیل باید طراحی‌های خاصی در سناریوهای‌مان می‌کردیم که هم زمان و هم سوژه‌ها را بتوانیم مدیریت کنیم. 
وی در پاسخ به این سؤال که فصل دوم سراغ چه سوژه‌هایی در چه استان‌هایی رفته است، توضیح می‌دهد: با توجه به استقبالی که از فصل اول رخ مادر شد، فصل دوم را با نظر مدیران شبکه در ۲۶ قسمت طراحی کردیم و سراغ استان‌های مختلف رفتیم.
     
قهرمان‌های این مجموعه مادران هستند
وی ادامه می‌دهد: ما در این فصل سراغ مادرانی رفتیم که می‌توانستیم قصه‌های متفاوت‌تری را از زندگی‌شان پیدا و روایت کنیم. می‌توانم بگویم نگاه ما در هر دو فصل این مجموعه این است که سراغ مادرانی برویم که قصه‌‌های خاصی دارند. شاید مهم‌ترین تفاوتش با سایر کارهایی که درباره شهدا ساخته شده، همین باشد که در اغلب کارها سراغ خانواده شهدایی رفتند که آن شهدا ویژگی‌های خاصی داشتند و قهرمان داستان بودند. اما قهرمان داستان‌های ما در این مجموعه مادران شهید هستند. یعنی محوریت رخ مادر، مادران شهداست و شهید ذیل مادر و مادرانگی تعریف و به آنها پرداخته می‌شود. چون نگاه‌مان این است که با مادرانی طرفیم که الگوهای فرهنگی و تربیتی هستند به‌واسطه سبک زندگی که داشتند، فرزندانی را در آن دوران پرورش دادند که برای دفاع از وطن‌شان ایثار، از خودگذشتگی و فداکاری کردند.
اکاتی عنوان می‌کند: در فصل دوم نگاه‌مان این‌گونه بود که سراغ شهرها و استان‌های مختلفی برویم تا نگاه ملی‌تری در این مجموعه داشته باشیم. مثل استان‌های مازندران، گیلان، گلستان، خراسان، فارس، کرمان، اصفهان، یزد، مرکزی، اهواز و بوشهر.
وی درباره انتخاب سوژه‌ها می‌گوید: ما برای این کار گروه پژوهشی داریم که در رأس آنها خانم زهرا حسینی، سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی برنامه است. تلاش کردیم با همه استان‌ها ارتباط بگیریم. یعنی چه با پژوهشگرهای محلی و چه بنیاد شهید تا بتوانیم همه قصه‌ها را جمع کنیم. بعد که قصه‌ها به تهران می‌آمد، آنها را بررسی می‌کردیم و کار پژوهش را هم خانم حسینی انجام می‌داد و غربالگری می‌کردیم و یکسری سوژه انتخاب می‌شد و برای بازدید لوکیشن به آن استان می‌رفتیم و بعد وارد تولید می‌شدیم.
وی می‌افزاید: می‌توانم بگویم جدی‌ترین تغییری که در این فصل داشتیم، بحث فرمی بود. یعنی فضای کار را بیشتر داستانی کردیم و از صدای پس‌زمینه به سمت فضای داستانی رفتیم که برای مخاطب جذاب‌تر است، چون مخاطب قصه‌گویی را بیشتر دوست دارد. علاقه شخصی من هم بیشتر همین مسأله بود، بنابراین تلاش کردیم این اتفاق در کار بیفتد.ضمن این‌که سعی کردیم فضایی شاعرانه در کار خلق کنیم تا بتوانیم به‌واسطه این مادرانگی فعالیت‌هایی را که داشتند به تصویر بکشیم.
     
تمرکز رخ مادردفاع‌مقدس است
از آنجا که این مجموعه با چند کارگردان ساخته شده است، اکاتی توضیحاتی درباره این موضوع می‌دهد و می‌گوید: حمید مشایخی، مهدی انصاری، سیدمصطفی سیدالحسینی و علی علائی کارگردانی این مجموعه را به‌عهده گرفتند. شاید خیلی مرسوم نباشد که در فضای سینمای مستند از چند کارگردان در یک مجموعه استفاده کنیم اما در سینمای دنیا و در آثار اپیزودیک می‌بینیم از چند کارگردان در یک اثر دعوت به همکاری می‌شود. من هم در این مجموعه از این شیوه استفاده کردم به این دلیل که می‌خواستم از نظر کیفی کارها سطح بالاتری داشته باشد. ضمن این‌که زاویه روایت‌ها متفاوت می‌شود و وقتی هر کارگردان ساخت چند قسمت را به‌عهده بگیرد، می‌تواند با خلاقیت بیشتری آن اثر را بسازد. به همین دلیل ابتدا به یک فرم واحد رسیدم و در جلسات مختلفی که با کارگردان‌ها داشتیم در این باره صحبت کردیم و آن ایده‌ها را صیقل دادیم و به یک ایده واحد رسیدیم و قرار شد همه کارگردانان همان فرم را به کار بگیرند اما زاویه دید روایتی‌شان متفاوت باشد.وی درباره مادران شهدایی که قصه‌های‌شان در این مجموعه روایت می‌شود توضیح می‌دهد: رخ مادر فقط با تمرکز به قصه‌های دفاع‌مقدس و مادران شهدای دفاع‌مقدس ساخته شده است.
اکاتی در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر این‌که سبک زندگی و قصه کدام‌یک از مادران شهید او را دگرگون و شگفت زده کرد، عنوان می‌کند: می‌توانم بگویم زندگی و قصه هرکدام از این مادرها در نوع خود خاص، بی‌نظیر و جذاب بود اما یکی از قصه‌ها که مرا بیشتر تحت تاثیر قرار داد مربوط به مادری بود که در یکی از استان‌ها زندگی می‌کرد و علاوه بر این‌که پیکر فرزند شهیدش را بین پیکرهای زیادی از شهدا پیدا کرده بود، پسر دیگرش هم جانباز شده بود و پزشکان از فرزند او قطع امید کرده بودند ولی این مادر پای فرزندش ایستاده و خودش از او پرستاری کرده بود. چند سال بعد هم یکی از کلیه‌هایش را به فرزند دیگرش اهدا کرده بود. این مادر با وجود تحمل غم‌ها و رنج‌ها همچنان باصلابت و استوار ایستاده بود وهمین ویژگی مرا شگفت زده و متعجب می‌کرد و این داستان برایم جذاب و شنیدنی بود. فکر می‌کنم در زمان پخش هم مخاطبان با من در این زمینه هم نظر باشند. البته صلابت، صبر و ایثار ویژگی همه مادران شهیدی است که داستان زندگی‌شان در رخ مادر روایت می‌شود اما قصه زندگی این مادر برای من عجیب‌ترین قصه‌ای بود که شنیدم.
این تهیه کننده جوان در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره راوی داستان‌ها و زمان تولید بیان می‌کند: این مجموعه راوی ندارد و در هر قسمت داستان از زبان مادر یا یکی از اعضای خانواده روایت می‌شود. درباره روند تولید هم می‌توانم بگویم ما از فروردین امسال کار را شروع و به شهرهای مختلف سفر کردیم و مدت کوتاهی است که کار به پایان رسیده. درباره فصل جدید هم فعلا چیزی مشخص نیست اما از آنجا که سن مادران این شهدا بالا رفته یا عده‌ای از آنها در قید حیات نیستند، امکان ساخت مجموعه دیگری در این باره نیست و رخ مادر، آخرین مجموعه‌ای است که می‌تواند با این محوریت ساخته شده باشد.

قصه‌های بکر و شنیده نشده
اکاتی به نکات مهمی درباره این مجموعه توضیح می‌دهد: درفصل جدید رخ مادر، سراغ قصه‌های شنیده نشده و بکر از مادران شهدا رفتیم که در جامعه فعالیت اجتماعی دارند. یکی از تفاوت‌های فصل دوم این مجموعه مستند با فصل اول آن، فرمی‌ است که برای روایت داستان شاعرانه هرکدام از مادران انتخاب شده که به صورت داکیودرام است و در قالب داستانی قصه‌ها بیان می‌شود.