اهمیت و ضرورت مهارت خودآگاهی

برای اکثر ما توصیف ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری خود برای دیگران کار سخت و دشواری است. هر چه بیشتر و بهتر خودتان را بشناسید‌، بهتر می‌توانید آنچه را که هستید‌، بپذیرید و یا تغییر دهید. زمانی که فرد تصویر تاریک و مبهمی از خود دارد‌، در واقع شناخت واقعی از خود نداشته و در کشمکش‌های درونی خود باقی می‌ماند. وقتی ما شناختی از خود درونی‌مان نداشته باشیم‌، خود را به دست محیط و اطرافیان‌مان می‌سپاریم و در نتیجه این نیروهای بیرونی هستند که شخصیت ما را شکل داده و برای ما قالب و ساختار تعیین می‌کنند.

رشد خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولاً پیش‌شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین‌فردی مؤثر و همدلانه است. شناخت خود و آگاهی از مفهوم درونی و ذهنی خویش به عنوان یک شخص می‌تواند فرد را در رویارویی با مشکلات و مسائل زندگی یاری دهد.

مولفه‌های خود‌آگاهی

عناصر بنیادی برای کسب مهارت خودآگاهی عبارتند از‌:

 1.آگاهی از ویژگی‌های جسمانی

داشتن تصویری واقع‌بینانه از خود‌، یکی از عوامل مؤثر در شناخت خود است. همه ما دارای ویژگی‌های مثبت و منفی در کنار هم هستیم. با شناسایی آن دسته از ویژگی‌های منفی در ظاهرتان که قابل تغییرند‌، سعی کنید برای بهبود آن‌ها تلاش کنید تا به احساس رضایت بیشتری نسبت به خود دست یابید. همچنین شما می‌توانید با پیدا کردن ویژگی‌های مثبت ظاهرتان‌، احساس رضایت بیشتری نسبت به خود پیدا کرده و بهتر با آن دسته از ویژگی‌های ظاهری‌تان که برایتان نا‌خوشایند و غیر‌قابل تغییرند‌، کنار بیایید.

2.آگاهی از نقاط قوت خود

همه افراد از برخی ویژگی‌های مثبت و نقاط قوت برخوردارند. شاید شما هم بسیاری از آن‌ها را در خود سراغ داشته باشید، در عین حال ممکن است از برخی نقاط قوت در خودتان غافل باشید. نقاط قوت افراد عبارتند از خصوصیات و ویژگی‌های مثبت‌، استعداد‌ها و توانایی‌ها‌، مهارت‌ها و توانمندی‌ها‌، وپیشرفت‌ها و موفقیت‌ها‌. شناسایی این نقاط قوت به شما کمک می‌کند تا اعتماد به نفس و خودباوری بیشتری پیدا کرده و استعداد‌های باالقوه‌تان را شکوفا کنید.

3.آگاهی از نقاط ضعف خود

علاوه بر شناخت نقاط قوت‌، آگاهی از نقاط قوت نیز برای شناخت هرچه بیشتر خود لازم و ضروری است. برخی افراد نقاط ضعف خود را انکار می‌کنند چون توانایی روبرو شدن با آن‌ها را ندارند‌، برخی نیز نقاط ضعف‌شان را به‌قدری بزرگ می‌کنند که خود را فردی ضعیف و سرشار از ویژگی‌های منفی می‌پندارند. هردو گروه مذکور قادر به شناخت واقعی خود نخواهند بود و از رسیدن به خودآگاهی ناتوانند. وقتی نقاط‌ضعف خود را شناخته و آن‌ها را بپذیریم‌، می‌توانیم در جهت اصلاح آن‌ها گام برداریم. در واقع آگاهی از نقاط ضعف خود و پذیرش آن‌ها و رسیدن به این باور که هر فردی ممکن است اشتباه کند و از اشتباهات خود درس بگیرد‌، شرط کاملاً ضروری برای پیشرفت و رسیدن به خودآگاهی است.

4.آگاهی از افکار خود

تا کنون به این موضوع فکر کرده‌اید که رفتاری که از شما صادر می‌شود‌، از کجا می‌آید‌؟ چه چیز باعث می‌شود که در اوقات گوناگون‌، احساسات مختلفی داشته‌باشید‌؟ بله‌، آنچه که احساس و رفتار ما را شکل می‌دهد‌، افکار و گفت‌و گوهای درونی ما است. ما براساس آنچه که فکر می‌کنیم‌، دست به عمل می‌زنیم.

5.آگاهی از باور‌ها و ارزش‌های خود

باورها‌، ارزش‌ها و نگرش‌های هر فرد روی ادراک وی از دنیا‌ی پیرامون و چگونگی پاسخ او به محیط اثر می‌گذارد. در واقع ما براساس یک چارچوب ذهنی منحصر به فرد عمل می‌کنیم و برای شناخت خود‌، آگاهی از این چارچوب ذهنی امری لازم و ضروری است. نگرش یا دیدگاه افراد نسبت به مسائل نیز از باور‌ها و ارزش‌های آن‌ها نشئت می‌گیرد. ساختار ذهنی افراد مختلف متفاوت از یکدیگر بوده و گاهی نیز این ساختار تحت تأثیر دیگران شکل گرفته و ناکارآمد می‌باشند. اما باور‌ها و ارزش‌های فرد امری مطلق نبوده و قابلیت اصلاح و تغییر دارند. آگاهی یافتن از افکار‌، باور‌ها و ارزش‌ها و ساختار ذهنی ما قابلیت انعطاف دارند‌، تأثیر بسزایی در شناخت هر‌چه بیشتر ما از خود و پرورش خودآگاهی دارد.

6.آگاهی از اهداف خود

طبیعی است که هر فردی در زندگی برای خود اهدافی را دنبال می‌کند. وقتی به مدرسه می‌روید‌، وقتی در محل کارتان حاضر می‌شوید‌، وقتی برای تعطیلات‌تان برنامه‌ریزی می‌کنید، هدف و برنامه‌ای خاص در ذهن‌تان دارید. با خودآگاهی و رسیدن به شناخت صحیح از توانایی‌ها‌، استعداد‌ها‌، نقاط قوت و نقاط ضعف خود ممکن است به این نتیجه برسید که باید در برخی اهداف‌تان تجدید‌نظر کرده و کمی آن‌‌ها را تعدیل کنید و شاید هم متوجه آن گردید که اهدافی که تا کنون داشته‌اید‌، خیلی سطحی بوده و شما باید به دنبال اهداف باارزش‌تری باشید. فرآیند خودآگاهی به افراد کمک می‌کند تا اهدافی را برگزینند که منطبق با خو واقعی آن‌ها بوده و ایشان را به‌سوی رضایت بیشتر از خود سوق دهند.

عوامل مؤثر در دستیابی به خودآگاهی

یکی از مهم‌ترین این عوامل« پذیرش خود» می‌باشد. منظور از پذیرش خود آن است که فرد خود را با تمام ویژگی‌های مثبت و منفی که دارد، بپذیرد و دوست داشته باشد. بدین منظور باید بپذیرید که گاهی اوقات اشتباه می‌کنید‌، گاهی از عهده انجام کاری بر نمی‌آیید‌، گاهی نمی‌توانید آن‌ گونه باشید که خودتان یا دیگران را راضی نگهدارید، شما نمی‌توانید همه اطرافیانتان را راضی نگه‌داشته و براساس خواسته‌های آن‌ها عمل کنید و ...بنابراین نباید با سرزنش خود در این‌گونه موارد‌، از خودتان انتظار بیش‌از حد داشته و از خود واقعی‌تان دور شوید.

عامل کمک‌ کننده دیگر برای رسیدن به خودآگاهی آن است که علاوه ‌بر خود‌، دیگران را نیز همان‌گونه که هستند‌، بپذیرید و دوست ‌داشته ‌باشید. به خاطر داشته باشید که هیچ دو نفری در دنیا وجود ندارند که کاملاً مثل یکدیگر بوده و خصوصیات یکسان داشته باشند. شما نمی‌توانید دوست یا همسری بیابید که کاملاً مشابه شما باشد و به گونه‌ای رفتار کند که شما عمل می‌کنید. بنابراین باید وجود تفاوت‌های فردی در افراد را پذیرفته و با آن کنار بیاییم.

انسان‌هایی که از خودآگاهی خوبی برخوردارند‌، در قبال خود و دیگران « مسئولیت‌پذیر » هستند و از زیر بار قبول مسئولیت شانه خالی نمی‌کنند. مسئولیت‌ها فرصتی هستند که نیروهای جسمی، روانی و اجتماعی شما را به چالش برمی‌انگیزند‌، قدرت‌های خلاقه شما را به حرکت وا می‌دارند و به شما کمک می‌کنند تا خودباوری قوی‌تری داشته‌باشید. در واقع قبول مسئولیت گامی بزرگ در جهت رشد و خودشکوفایی شما است. برخی افراد آمادگی روبرو شدن با واقعیت را درباره خوشان ندارند. زمانی که آگاهی از خود و شخصیت بیشتر شود، در بعضی مواقع به‌نظر می‌رسد که باید تغییراتی ایجاد شود اما برخی افراد نمی‌خواهند تغییر کنند، چون این تغییر نیازمند تلاش است.