خداحافظی با کیفیت آموزشی

راهکار دیگری که آموزش و پرورش برای حل مشکل کمبود معلم به کار برده، فراخوان برای به‌کارگیری دوباره معلمان بازنشسته است. موضوعی که خودش باب تازه‌ای را در خصوص کاهش کیفیت آموزش در مدارس دولتی باز کرده است، چراکه معلم بازنشسته اغلب اوقات چندان انگیزه و توانی برای حضور سر کلاس‌های درس و تدریس ندارند و بازگشت بخشی از این افراد به کلاس‌های درس نه از سر اشتیاق که برای مسائل معیشتی است. ازهمه بدتر این‌که معضل کمبود معلم، موضوعی قابل پیش‌بینی است و ریشه‌هایی ۱۰ساله دارد. باوجود این اما برای حل آن اقدامی جدی انجام نشد و حالا کلاس‌های درس با معلمانی اداره می‌شود که ابهامات زیادی درباره توانمندی آنها وجود دارد. کمبود معلم حکایت دیروز و امروز نیست و در سیاست‌های بیش از ۱۰سال گذشته وزارت آموزش و پرورش ریشه دارد. ماجرایی که امسال خود را به شکلی آشکارا نشان داده و به مرز بحران رسیده است. حالا اما کلاس‌های درسی با معلمانی اداره می‌شو‌د که بخشی به شکلی شتاب‌زده جذب شده و بخشی دیگر معلمان بازنشسته‌ای هستند که برای خالی نماندن کلاس‌ها به کار گرفته شده‌اند و این مسأله می‌تواند کیفیت آموزش را بیش از پیش به چالش بکشد.

محمد وحیدی؛ عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با تأکید بر این‌که هم‌اکنون بیش از ۲۵۰هزار کمبود نیروی انسانی در آموزش‌و پرورش وجود دارد، می‌گوید: برای جبران کمبود معلم از روش‌های مختلفی همچون اضافه کار معلمان شاغل، دعوت از معلمان بازنشسته برای تدریس، دانشجو معلمان ورودی سال‌های ۹۸ و ۹۹ و بازگشت ۲۳هزار معلم خرید خدمات آموزشی به روند تدریس در مدارس استفاده شد. به گفته وحیدی، یکی از آشکارترین اثرات کمبود معلم، افزایش جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس است. این در حالی است که براساس مصوبه ۸۶۶ شورای عالی آموزش و پرورش، در دوره ابتدایی حداکثر جمعیت دانش‌آموزان حاضر در کلاس درس ۲۶ نفر است. در دوره متوسطه اول و دوم حداکثر جمعیت دانش‌آموزان حاضر در کلاس درس ۲۸ نفر است همچنین حداکثر جمعیت دانش‌آموزان کلاس درس در هنرستان‌ها ۱۸نفر است.
   
نگرانی درباره کیفیت آموزش و کیفیت معلمان 
کیفیت آموزش در کلاس‌هایی که با معلمان اضطراری پر شده‌اند یکی از جدی‌ترین موضوعاتی است که در شرایط کنونی مطرح می‌شود و انتقاد کارشناسان آموزشی را در پی داشته است. از نگاه فرهاد کریمی؛ عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش مقوله مهم تربیت معلم، با وجود تاکیدات مکرر رهبر انقلاب کمتر‌مورد توجه قرار دارد. در وزارت آموزش و پرورش حداقل سه سند بالادستی و دو مصوبه قانونی داریم که همگی برضرورت توجه به تربیت معلمان توانمند تأکید دارند اما با اطلاع می‌گویم که هنوز به این اسناد عمل نشده‌است. درهمه این اسناد، توسعه مهارت‌های حرفه‌ای و توانمندی علمی و تربیتی معلمان با ارتقای کیفی آموزش‌های ضمن خدمت مورد تأکید است اما در طول پنج سال گذشته در این رابطه اقدامات مناسبی انجام نشده و آموزش ضمن خدمت معلمان با افت مواجه شده است.
وی تاکید می‌کند: پژوهش‌ها نشان می‌دهد دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی در فرآیند کارورزی و آموزش، اشکالات مهمی دار‌د، بنابراین باید از فعالیت و کارکردهای خود، ارزیابی داشته باشند و نیازاست بخش‌هایی مانند مرکزسنجش آموزش‌وپرورش و شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی هرچند سال دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی راارزیابی و فارغ‌التحصیلان را رصد کنند.
وی با اشاره به ناهماهنگی جدی و حتی رقابت بین مجلس و دولت در اجرای سیاست‌های رسمی نظام در حوزه تربیت و تأمین معلم، معتقد است: در اجرای سیاست‌های رسمی نظام در حوزه تربیت و تامین معلم، شاهد ناهماهنگی جدی بین مجلس و دولت و حتی کارشکنی از سوی طرفین هستیم. در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش بر شکل‌گیری دانشگاه فرهنگیان تاکید شده و قرار بود جذب نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش از طریق آن صورت گیرد ولی در عمل در ۱۴سال اخیر بیش از ۴۹۵هزار نفر از افرادی که در ۱۰سال اخیر به‌عنوان معلم جذب آموزش و پرورش شده‌اند از مسیری متفاوت و خارج از مسیر دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی استخدام شده‌اند. این رقم بیش از ۴۵درصد نیروهای موجود آموزش و پرورش است!‌ قانون تعیین تکلیف استخدام معلمان حق‌التدریسی و آموزشیاران نهضت سوادآموزی در وزارت آموزش و پرورش، در سال ۱۳۸۸ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و به‌رغم تصویب سند تحول در سال ۱۳۹۰و مشخص شدن مبدأ ورود معلم به آموزش و پرورش از دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی، قانون فوق نه‌فقط لغو نشده بلکه با تصویب ۱۱ الحاقیه دیگر بر این قانون، ورود نیروها از مجاری نامتعارف همچنان ادامه داشته است. طبق تاکید کریمی، چنین استخدام بی‌رویه‌ای منجر به استخدام افرادی با سنین بالا، جنسیت، رشته تحصیلی نامرتبط و منطقه متفاوت با نیاز شده و در نتیجه به عدم تعادل‌های موجود در آموزش و پرورش دامن زده است.
   
ضوابط به‌کارگیری بازنشسته‌ها 
محمود امانی طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش وپرورش با تاکید بر این‌که در مصوبه سران سه قوه نوشته شده که ضوابط به‌کارگیری بازنشستگان توسط شورای عالی آموزش وپرورش تعیین شود، می‌گوید: از این رو امسال ما برای به‌کارگیری معلمان بازنشسته مصوبات قبلی خود را احیا و بازآرایی کردیم اما درخصوص این‌که در مقام عمل چه اتفاقی افتاده است، باید نظارت شود. 
وی در پاسخ به گلایه والدین درباره این‌که به‌کارگیری معلمان بازنشسته در آموزش و پرورش و این‌که بعضا معلمان ۷۰ ساله که توانایی ارتباط گرفتن با دانش‌آموز را ندارند، دوباره برای تدریس به کارگرفته شده‌اند، این‌گونه توضح داد: در مصوبه سران سه قوه نوشته شده ضوابط به‌کارگیری بازنشستگان توسط شورای عالی آموزش و پرورش تعیین شود. از این رو امسال ما برای به‌کارگیری معلمان بازنشسته مصوبات قبلی خود را احیا و بازآرایی کردیم اما در خصوص این‌که در مقام عمل چه اتفاقی افتاده است، باید نظارت شود.
امانی طهرانی درباره استانداردهای به کارگیری معلمان بازنشسته گفت: طبق ضوابطی که تعیین کردیم نباید معلمانی که خیلی از تدریس فاصله گرفته‌اند و مشکل در حضور و ارتباط برقرار کردن با بچه‌ها دارند، وارد مقوله تدریس شوند، مگر این‌که شرایط طوری باشد که کلاس خالی مانده و آموزش و پرورش ازاین رو مجبور برای به‌کارگیری این دسته از معلمان شده باشد.
   
معیار ما سن نیست 
امانی با تاکید بر این‌که به‌طورکلی نباید نیروهایی را که به‌کارگیری آنها به بچه‌ها لطمه می‌زند دوباره وارد محیط کار کرد، توضیح داد: ملاک ما سن نیست بلکه ارزیابی است. چه بسا معلمی که درسن بالا نشاط دارد و بچه‌ها ازحضور او لذت می‌برند. معتقدم باید به کیفیت افراد توجه کرد. نباید معلمان از روی اسم و فهرست انتخاب شوند بلکه باید با دقت مورد انتخاب قرار گیرند. درنهایت اما باید دلیل اصلی به‌کارگیری نیروهای بازنشسته را دراین توضیحات دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش دید که تصریح کرده است: شاید از آنجا که شرایط کمبود معلم امسال عادی نبود و فشار پرکردن کلاس‌های خالی وجود داشت، در مقام عمل خیلی دقت در این امر شدنی نبود. گرچه آموزش و پرورش موظف بود این دقت را انجام می‌داد. اصطلاحا باید شرایط حداقلی احراز وجود داشته باشد و امسال نیز رسما این احراز در سیستم وجود داشت و ابلاغ‌شد.

بهترین معلمان ۳دهه اخیر
از به‌کارگیری معلمان بازنشسته که بگذریم حتی دررابطه با معلمانی که امسال از طریق آزمون جذب شده‌اند هم انتقاداتی وجود دارد. یکی از انتقادات به شیوه فعلی استخدام معلمان، ورود آنها به کلاس‌های درس بدون گذراندن دوره‌های آموزشی لازم قبل از ورود به مدارس است که می‌تواند با آسیب‌های بسیاری برای دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی به‌ویژه به لحاظ کیفیت آموزش همراه باشد. هرچند وزیر آموزش و پرورش معتقد است: معلمانی که امسال جذب شده‌اند، بهترین معلمان سه دهه اخیر هستند، زیرا برخلاف سال‌های پیشین معلمی فرد را در چندین ساحت سنجیده‌ایم.
وزیر آموزش و پرورش با بیان این که میانگین معدل معلمان پذیرفته شده کارشناسی ارشد و لیسانس بیش از ۱۷ است، می‌گوید: افزون بر ۵۰۰۰نفر پذیرفته شدگان سابقه چندساله تدریس دارند. به گفته وی، موفقیت روحانیون در آزمون جذب معلمان حاصل عملکرد خودشان بوده است. وی ادامه می‌دهد: «در این سال‌ها شاهد بالاترین بازنشستگی و کمترین جذب معلم در آموزش و پرورش بوده‌ایم، درصورتی‌که در این دو سال اخیر با نگاه رهبری و جلسه ایشان در دانشگاه فرهنگیان نگاه بر تقویت معلم و جذب معلمان متعهد و تامین معلم در مدارس دولتی بود به‌طوری‌که در شش‌ماه گذشته ۴۴هزار معلم با وسواس و دقت کامل با اهداف سند تحول بنیادین انتخاب شدند.»
حالا باید دید خروجی معلمانی که به تعبیر وزیر آموزش و پرورش بهترین معلمان سه دهه اخیر هستند چه خواهد بود؛ آیا وضعیت ما در آزمونهایی همچون سیمز، پرلز وهمچنین ارزیابی‌های داخلی ارتقا می‌یابد یا میانگین امتحان نهایی‌ها از ۱۰.۰۲ به عدد بهتری خواهد رسید یا خیر؟