فشار واردات بر سفره‌‌های مردم

درآمدزایی از طریق صادرات غیرنفتی و سهم این محصولات از سبد کلی صادرات کشورمان جزو یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی کشورهای جهان ازجمله ایران محسوب می‌شود، به‌طوری‌که اسناد بالادستی کشور و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نیز بر افزایش صادرات غیرنفتی تاکید زیادی دارند.

آمار پنج‌ماهه تجارت ایران نشان می‌دهد هم در روند صادرات کاهش را تجربه کردیم و هم فاصله بین صادرات و واردات نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است. ماه گذشته شکاف بین واردات و صادرات حدود ۳.۶میلیارد دلار بود که این ماه به بیش از پنج‌میلیارد دلار رسیده است. ازاین رو گزارشی تهیه کردیم که جزئیات آن را در ادامه می‌خوانید.

کاهش وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت‌خام و افزایش صادرات غیرنفتی در برنامه‌های توسعه اقتصادی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این امر از آن جهت که کشورمان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت بوده ولی با مشکل تحریم‌ها روبه‌روست، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

کارشناسان اقتصادی معتقدند که افزایش درآمد از طریق صادرات غیرنفتی می‌تواند به کم‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا و غرب علیه ایران، اشتغال‌زایی گسترده و آسیب‌پذیری کمتر اقتصاد کشورمان منجر شود.
 

صادرات ۱۹.۳میلیارد دلاری کالاهای غیرنفتی 

براساس آمارهای منتشرشده گمرک در پنج ماه نخست سال‌جاری ۵۵میلیون و ۹۰۰هزار تن کالا به ارزش ۱۹میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار به خارج از کشور صادر شده است، به‌طوری‌که این میزان صادرات کالاهای غیرنفتی که به استثنای نفت‌خام، نفت‌کوره و نفت‌سفید تجارت چمدانی بوده از حیث ارزش ۸.۸۵۵درصد کاهش و به لحاظ وزن ۲۶.۵۶درصد افزایش نسبت به بازه زمانی سال گذشته را نشان می‌دهد.بررسی کارشناسی گمرک نشان می‌دهد که اصلی‌ترین دلیل کاهش ارزش صادرات به کاهش قیمت جهانی عموم کالاهای صادراتی پتروشیمی برمی‌گردد که سهم زیادی در صادرات کالاهای غیرنفتی ایران دارد.همچنین آمارها نشان می‌دهد متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی ۳۴۶دلار بوده است.

۵ مقصد اول صادرات کالاهای ایرانی

عمده‌ترین مقاصد کالاهای صادراتی ایران کشورهای آسیایی بوده‌است، به‌طوری‌که چین با پنج‌میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار، عراق با سه‌میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار، امارات با دومیلیارد و ۳۰۰میلیون دلار، ترکیه با دومیلیارد و ۲۰۰میلیون دلار و هند با ۸۴۵میلیون دلار پنج کشور عمده مقصد کالای صادراتی ایران بودند. از طرف دیگر باید به این نکته نیز اشاره کرد که ۷۵.۱۳درصد از وزن و ۷۴.۷۷درصد از کل ارزش صادرات کشورمان در پنج‌ماهه سال‌جاری به این پنج کشور بوده است. در پنج ماه نخست سال‌جاری ۵۵میلیون و ۹۰۰هزار تن کالا به ارزش ۱۹میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار به خارج از کشور صادر شده است. 

عمده‌ترین کالاهای صادراتی 

براساس اطلاعاتی که خبرنگار روزنامه جام‌جم از گمرک کسب کرده، طی پنج‌ماهه نخست به‌ترتیب محصولات پتروشیمی، گاز طبیعی مایع‌شده، پروپان مایع‌شده، بوتان مایع‌شده، قیرنفت، متانول، مواد معدنی و محصولات فولادی عمده‌ترین محصولات صادراتی کشورمان بوده است. ضمن این‌که صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی نیز در این بازه زمانی به حدود دومیلیارد دلار رسیده است.
   
تراز تجاری ایران همچنان منفی است 

براساس اعلام گمرک ایران، همچنین میزان کالاهای وارداتی به کشور در پنج‌ماهه سال‌جاری ۱۴میلیون و ۴۰۰هزار تن کالا به ارزش ۲۴میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار بوده که نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته از لحاظ وزنی ۲.۱۷درصد و از نظر ارزشی ۷.۷۴۷درصد رشد داشته، از طرف دیگر متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۶۷۷ دلار بوده است.به‌این‌ترتیب تراز تجاری کشور طی پنج‌ماهه امسال، پنج‌میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار منفی بوده است که این امر می‌تواند آسیب‌های زیادی را به کشورمان وارد کند.

پرواضح است که تراز منفی کشورمان به دلایلی مانند ممنوعیت‌های یک‌شبه صادرات این محصولات برای تنظیم بازار، افزایش غیرمنطقی تعرفه این محصولات، تعهد بازگشت ارز به کشورمان(خصوصا در محصولاتی که بازرگانان خارجی به‌موقع پول آن را به تجار ایرانی پرداخت نمی‌کنند) و کاهش تولید منبعث از خشکسالی و تغییرات آب‌وهوایی برمی‌گردد.
   
خطر تغییر ثبات

بانک مرکزی مدتی است توانسته بازار ارز را آرام نگه‌دارد و سیاست تثبیت را عامل آن اعلام کرده اما چند ماهی است کفه ترازوی واردات نسبت به صادرات سنگین‌تر شده است. به نظر می‌رسد مجموعه‌های مختلف مانند وزارت صمت، وزارت جهادکشاورزی، سازمان توسعه تجارت، وزارت بهداشت و درمان و بخش‌های دیگر باید در این زمینه همکاری لازم را داشته باشند تا دوباره وارد بحران ارزی نشویم.  نکته قابل توجه اینجاست که ادامه این روند موجب نوسانات ارزی یا افزایش تورم خواهد شد. در این صورت هزینه آن باید توسط همه مردم پرداخت شود و تاثیر مستقیم بر سفره خانواردارد. از سوی دیگر منابع ارزی دولت محدود است و به نظر می‌رسد دولت باید مدیریت واردات را در برنامه خود قرار دهد تا شکاف تراز تجاری کاهش یابد. 
   
افزایش ۱.۲میلیون بشکه‌ای صادرات نفت 

تا قبل از تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال۲۰۱۲ صادرات نفت ایران به دومیلیون و ۵۴۰هزار بشکه در روز رسیده بود، به‌طوری‌که در سال‌های بعدی نیز به حدود یک‌میلیون و ۱۰۰هزار بشکه در روز نیز رسید.از سال ۲۰۱۹ به بعد اوضاع صادرات نفتی ایران وخیم‌تر شد، به‌طوری‌که در سال۲۰۱۹ ایران توانست ۶۵۱هزار بشکه، در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۰۵هزار بشکه، در سال۲۰۲۱ حدود ۷۶۲هزار بشکه و در سال گذشته(۲۰۲۲) ۹۰۰هزار بشکه نفت به دیگر کشورها صادر کند.بااین‌حال اما براساس اتفاق‌نظر تحلیلگران خارجی، هم‌اکنون صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۳ به‌طور میانگین به دومیلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز رسیده که نشان از افزایش بی‌سابقه صادرات نفتی دارد.

مقایسه تجارت در ۳ سال گذشته

عنوان              ۵ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۰        ۵ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱       ۵ ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲

میزان واردات     ۱۸.۲میلیارد دلار                     ۲۱.۶ میلیارد دلار                  ۲۴.۳میلیارد دلار
میزان صادرات    ۱۷.۲میلیارد دلار                     ۲۱ میلیارد دلار                    ۱۹.۳ میلیارد دلار
میزان ناترازی     یک میلیارد دلار                       ۶۰۰ میلیون دلار                  ۵میلیارد دلار