«میانجی» راه حل «آرش»

در همین راستا، ایران ابتدای ماه ژوئن سفارت خود را در ریاض بازگشایی و اواسط ماه جاری فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان به تهران سفر کرد که در ادامه، ریاض از بازگشایی سفارت خود در تهران خبر داد. اخیرا نیز حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به دعوت همتای سعودی‌اش به ریاض سفر و با مقام‌های بلندپایه این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. علاوه‌براین، قرار است طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان در آینده نزدیک به عربستان‌سعودی سفر کند. مهم‌ترین موضوعی که به‌عنوان آزمونی بزرگ برای کاهش تنش میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان‌سعودی قلمداد می‌شود و می‌تواند روابط تهران و ریاض را مورد محک قرار دهد، پرونده میدان گازی آرش است.مناقشه میدان گازی آرش چند روز پس از احیای روابط ایران و عربستان بر سر زبان‌ها افتاد و فضای سیاسی تهران و ریاض از سویی و روابط تهران و کویت را از سوی دیگر تحت تأثیر قرار داد. میدان گازی آرش که در کشورهای عربی به الدره معروف است و در شمال‌غربی خلیج‌فارس واقع شده، در سال‌های اخیر محل منازعه و اختلاف میان سه کشور ایران، عربستان‌سعودی و کویت بوده است.

عربستان‌سعودی و کویت میدان را در منطقه بی‌طرف خود می‌دانند اما ایران بخش شمالی آن را متعلق به خود می‌داند. این اختلاف به دهه ۱۹۶۰ باز می‌گردد که توسعه این میدان را حدود نیم قرن به تأخیر انداخت. میدان گازی آرش را شرکت نفتی ژاپنی ‌ AOC  در سال ۱۹۶۷ کشف کرد. ایران امتیاز بهره‌برداری از این میدان را به شرکت نفت ایران و انگلیس (بی.پی) و کویت به شرکت رویال داچ شل واگذار کرد و این اختلاف از آن زمان همچنان لاینحل باقی مانده است. در سال ۲۰۰۱ میلادی پس از آغاز عملیات اکتشاف در میدان آرش، کویت بلافاصله ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد. بعد از سفر امیر کویت به تهران سال ۲۰۰۱ میلادی، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف کرد اما سال ۲۰۱۱ میلادی حفاری را در این میدان از سر گرفت و این موضوع باعث شد کویت و عربستان‌سعودی درباره ترسیم مرزهای دریایی خود و ترسیم میدان‌های نفتی مشترک به توافق دست یابند.
سپس به مدت چند سال ایران و کویت مذاکراتی برای حل اختلافات بر سر منطقه کمربند ساحلی در مرز دریایی دو کشور انجام دادند که نتیجه‌ای به‌دنبال نداشت. در دسامبر ۲۰۱۹ میلادی کویت و عربستان یادداشت تفاهم همکاری مشترک برای توسعه میدان آرش امضا کردند که مارس ۲۰۲۲ میلادی عملیاتی شد. به موجب این یادداشت تفاهم، شرکت نفت کویت و شرکت آرامکو اقدامات لازم را برای توسعه این میدان گازی و استخراج آن انجام می‌دهند.

اوج اختلافات

ایران در پاسخ، توافق را غیرقانونی خواند. همزمان جواد اوجی، وزیر نفت ایران اعلام کرد که    مطالعات جامع ‎میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل شده و به‌زودی با نصب جکت (پایه)، ‎عملیات‌ حفاری در این میدان آغاز خواهد شد. این اظهارات با واکنش کویت و عربستان‌سعودی مواجه شد. وزیر نفت کویت در بیانیه‌ای آورد: ادعاها و اقدامات ایران پیرامون میدان گازی الدره را رد می‌کنیم. وی در این بیانیه مدعی شد میدان آرش ثروت طبیعی کویت و عربستان‌سعودی است و تا زمان ترسیم مرزهای دریایی، هیچ طرف ثالثی در آن حقی ندارد. یک روز پس از این اظهارات، عربستان‌سعودی با تأکید بر این‌که مالکیت میدان گازی الدره کاملا و صرفا متعلق به عربستان و کویت است، از ایران خواست مذاکرات درباره ترسیم مرزهای آبی را آغاز کند. در حقیقت این نزاع قدیمی پس از بهبود نسبی روابط تهران و ریاض تجدید شد که در صورت مدیریت‌نشدن آن در آینده می‌تواند بر روند بهبود روابط تهران و ریاض تأثیر منفی بگذارد. البته واکنش تهران و ریاض در زمینه بحران میدان گازی آرش نیز حکایت از آن دارد که دو کشور تمایلی برای بازگشت به یک پله عقب‌تر و تشدید تنش‌ها ندارند. واکنش‌ عربستان‌سعودی درباره این مناقشه تاکنون همانند کویت تند نبوده است، بلکه شخصیت‌های سیاسی سعودی بدون ذکر نام چند ساعت بعد از صدور بیانیه و اظهارات مقام‌های کویتی درباره میدان آرش، آن را تأیید می‌کنند که خود نشانه‌ای از رغبت‌نداشتن ریاض به افزایش شدت تنش با تهران است.درواقع سعودی‌ها در تلاشند این موضوع در روابط بهبودیافته آنها با ایران تأثیر منفی نگذارد. تهران نیز همواره بر راهکار دیپلماسی و مذاکره تأکید کرده است. ۴۰ درصد مساحت میدان مشترک آرش در آب‌های سرزمینی ایران قرار دارد و بقیه در آب‌های سرزمینی دو کشور کویت و عربستان‌سعودی واقع شده است. این موضوع ضرورت ورود بازیگر میانجی برای پایان‌دادن به تنش میدان گازی آرش را بیش از پیش نمایان می‌کند.

میانجیگری برای حل مسأله

علاوه بر چین، عمان و قطر دو بازیگر مهم منطقه هستند که روابط حسنه‌ای با ایران، عربستان‌سعودی و کویت دارند و می‌توانند به برون‌رفت از بحران کمک شایانی کنند. به‌ویژه این‌که مناقشه بر سر میدان آرش، جدیدترین نزاع از نوع خود نیست و سال‌های گذشته بسیاری از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس با یکدیگر بر سر میادین نفت و گاز به اختلاف رسیده بودند.حل مناقشه میدان گازی آرش به‌طور مسالمت‌آمیز و در میز مذاکره می‌تواند به‌جای این‌که عامل واگرایی در روابط ایران و عربستان‌سعودی باشد، به عامل همگرایی در روابط دو کشور تبدیل شود؛ همان‌گونه که اختلاف عربستان‌سعودی و کویت در دو میدان نفتی الوفره و الخفجی درنهایت به همکاری مشترک دو طرف منجر شد. همکاری ایران و عربستان‌سعودی در زمینه انرژی می‌تواند بازتاب مثبتی بر نقش دو کشور در بخش انرژی جهانی و مدیریت میادین مشترک نفت داشته باشد. همکاری مشترک تهران و ریاض در میدان گازی آرش می‌تواند علاوه بر تقویت اعتماد و افزایش هماهنگی‌ها، فضای اقتصادی مطلوبی را برای دو کشور ایجاد کند.علاوه‌براین، با توجه به جایگاه ایران و عربستان در بازار جهانی انرژی، دو کشور این ظرفیت را دارند در اوپک در کنار همدیگر برای کنترل بازار و حفظ منافع حداکثری تولیدکنندگان در مقابل مصرف‌کنندگان همکاری کنند.