نقاشی صلح توسط بانیان جنگ

باوجود دعوت از نماینده اوکراین در نشست جده، از نمایندگان روسیه به عنوان طرف دوم مناقشه دعوت بهعمل نیامد. انطباق نداشتن واقعیتهای میدانی و بیانیههای صادرشده در سلسله نشستهای صلح اوکراین سبب شد کارشناسان حوزه امنیت بینالملل اقدامات جاری را «غیر واقعی» توصیف کنند. گروهی دیگر با نگاه بدبینانهتر برگزاری نشست جده از سوی ریاض را صرفا اقدامی برای بهبود چهره سعودی در نظام بینالملل و کسب جایگاه سیاسی برای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان اعلام کردند که هیچ تأثیر ملموسی بر روند جاری در جنگ نخواهد داشت. تلاش ناکام برای انزوای روسیهپس از آغاز جنگ اوکراین، کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا تلاش کردند با ایجاد کمپین جهانی علیه روسها، مسکو را در محیط بینالمللی منزوی کنند. برخلاف نظر واشنگتن و بروکسل، دولتهای مهم و تأثیرگذار جهان همچون چین، هند، آفریقایجنوبی، ایران، ترکیه، پادشاهی سعودی، امارات و ... نهتنها در جبهه غرب قرار نگرفتند، بلکه با اتخاذ موضع بیطرفی فعال، خواستار میانجیگری میان دو طرف منازعه و پایان جنگ در میدان اوکراین شدند. به عنوان نمونه، پکن پس از آغاز جنگ، واردات نفت از روسیه را افزایش داد. ریاض که به عنوان یکی از اجزای کلیدی چرخه «پترو دلار» در سازمان اوپک شناخته میشد، برخلاف رویه سنتی تصمیم گرفت در قالب سازوکار اوپک پلاس به کاهش روزانه دو تا ۱.۶میلیون بشکه نفت در روز و تنظیم قیمت انرژی در بازارهای جهانی کمک کند. در منطقه اوراسیا، ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو با خودداری از حمایت کامل از کییف، به بازیگر میانجی برای انتقال غلات اوکراین به بازارهای جهانی و دور زدن تحریمهای اقتصادی علیه تجار و شرکتهای روسی بدل شده است. امتحان مجدد شانس غربدر جریان نشستهای کپنهاگ و جده، دولتهای غربی به دنبال امتحان مجدد شانس خود برای جذب کشورهای بیطرف به سمت جبهه غرب هستند. این سیاست به این امید دنبال میشود که بهتدریج کشورهای تأثیرگذار عضو «بریکس» همچون چین یا هند از طرح ۱۰ مادهای اوکراین حمایت کنند. به عبارت دیگر، آمریکا در نشست جده به دنبال جلب نظر کشورهای حوزه «جنوب» برای حمایت از اوکراین است تا به این وسیله بتواند در مذاکرات نهایی صلح، زمینه عقبنشینی روسیه را از خاک اوکراین یا دستکم قدرت چانهزنی دولت کییف را افزایش دهد. با وجود این، برخی کارشناسان با غیرواقعبینانه خواندن مذاکرات جده، احیای تمامیت ارضی اوکراین را خواستهای دور از ذهن میدانند. مهمترین چالش برای اعلام آتشبس در جبهههای نبرد و انعقاد توافق صلح پایدار میان روسیه و اوکراین، پذیرش شرایط جدید از سوی کییف است. اوکراینیها پیششرط اصلی هرگونه صلح با روسیه را عقبنشینی مسکو از خاک این کشور و احیای تمامیت ارضی اوکراین طبق نقشههای پیش از سال ۲۰۱۴ میلادی اعلام کردهاند. در دسترس بودن توافق کوتاهمدتبا وجود مبهم بودن دورنمای صلح بلندمدت میان مسکو و کییف، به نظر میآید امکان توافق کوتاهمدت در زمینه تبادل اسیران و احیای توافق غلات دریای سیاه از سوی بازیگران میانجی وجود داشته باشد. دو هفته پیش روسیه اعلام کرد که به دلیل سوءاستفاده طرف اوکراینی از کریدور انتقال غلات، توافق دریای سیاه از روسیه تمدید نخواهد شد. درعین حال روسها اعلام کردند، غلات اوکراین را رایگان در اختیار کشورهای آفریقایی قرار خواهند داد. رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه نیز اعلام کرد، با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه تماس خواهد گرفت و برای تمدید توافق بینالمللی نظر مسکو را جلب خواهد کرد. برخی کارشناسان براین اعتقادند سفر ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین به ترکیه، حمایت اردوغان از وی و آزادسازی فرماندهان آزوف موجب واکنش منفی مسکو شد و با «غیر دوست» خواندن ترکیه، تنبیه آنکارا را در دستور کار قرار داد. با وجود تخاصم مقطعی، به نظر میآید اقدامات اردوغان با هدف افزایش قدرت چانهزنی این کشور با پوتین انجام شده باشد و احتمال توافق غلات دریای سیاه وجود دارد. در حوزه تبادل اسیران، علاوه بر خط میانجیگری امارات و پادشاهی سعودی، قطر نیز به کانال میانجیگری میان دو طرف منازعه بدل شده است. تشکیل کارگروه تنها نتیجه نشست جدهباوجود نتیجه ملموس نداشتن نشست جده، کشورهای اروپایی اعلام کردند شرکتکنندگان بر سر ایجاد کارگروههایی برای رسیدگی به مشکلات ناشی از جنگ توافق کردهاند. افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی، رژیم تحریمی غرب علیه روسیه و متحدانش و خطر بروز جنگ جدید در اروپا، میتواند تأثیر منفی در روابط بینالملل و تثبیت نظم چندقطبی برجای بگذارد.در چنین شرایطی لازم است اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد با همراهی قدرتهای منطقهای، با در نظر گرفتن ملاحظات راهبردی مسکو و کییف طرح صلحی تدوین کنند که امکان برقراری آتشبس و صلح پایدار میان دو طرف را فراهم کند.در این میان برگزاری اجلاسهای بینتیجه همچون نشست جده صرفا در خدمت اهداف کشور میزبان و تقویت قدرت نرم آن در محیط بینالمللی خواهد بود و تأثیر اندکی در روند واقعی بحران برجای خواهدگذاشت.