بافت تاریخی و جهانی یزد در مسیر تخریب و فراموشی

با این حال، تهیه اسناد و مدارک اولیه پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد به طور مشخص از سال ۸۹ با انعقاد قرارداد مشاورهای در دستور کار قرار گرفت و فعالیتها و پیگیریهای جدی برای ثبت جهانی در سال ۹۴ با ارسال پرونده به یونسکو شکل جدی و رسمی به خود گرفت.تا اینکه در هجدهم تیرماه ۹۶ بافت تاریخی شهر یزد به عنوان نخستین بافت تاریخی شهری ایران در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) در شهر کراکوف لهستان ثبت جهانی شد تا یکی از آرزوهای چندین ساله کویر ایران به تحقق برسد.با اینکه همگان فکر میکردند این اتفاق میتواند آغازی برای شکوفایی این منطقه و حضور گردشگران داخلی و خارجی در یزد باشد اما گذر زمان نشان داد نهتنها مسئولان برنامهای برای این بافت و حفظ بناهای تاریخی آن ندارند، بلکه بروز برخی مشکلات شهری و کمبود امکانات، بافت تاریخی یزد را به سمت مخروبه شدن پیش میبرد.از وقتی که یزد جهانی شد، صحبتها در مورد آن آغاز شد. در ابتدا مسئولان چنان رفتار میکردند که گویی برنامههای زیادی برای این منطقه دارند و میتوان در آیندهای نزدیک این شهر جهانی را گلسرسبد شهرهای کویری قلمداد کرد.نخستین شهر خشت خام جهانی، بیست و دومین اثر تاریخی ایران بوده که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاست.یکی از ویژگیهای بارز بافت تاریخی شهر یزد این است که هنوز زندگی در آن جریان دارد اما به خاطر بروز برخی مشکلات و ادامهدار شدن معضلات قبلی، این منطقه در معرض تخریب قرار گرفتهاست.بیتوجهی به وضعیت فاضلاب، تامین نشدن امکانات مورد نیاز شهری در محلات آن و همچنین مرمتهای غیراصولی و حضور اتباع بیگانهای که به صورت گروهی در برخی خانههای این بافت در حال زندگی هستند، به کسی جرات نمیدهد تا عنوان کند اینجا بافت تاریخی و جهانی یزد است.چون تا قبل از ثبت جهانی، بافت تاریخی یزد جزو مناطق محروم و کمبرخوردار بهشمار میآمد، گروهی از ساکنان این منطقه خانه و کاشانه خود را به اتباع بیگانهای که بهصورت گروهی زندگی میکردند، اجاره داده و خود به منطقه دیگری نقل مکان کردند.همین اجاره دادنها یک تضاد فرهنگی به وجود آورد که در نهایت موجب بروز مشکلات امنیتی در بافت شد.حالا سرقت در این منطقه به خاطر پیوستگی خانهها بسیار سهل است و همین امر آرامش ساکنان را به حاشیه بردهاست.در حال حاضر اصلیترین مطالبه ساکنان بافت تاریخی، در ارتباط با گردشگران یزدی و غیریزدی و حتی گردشگران خارجی است که برای بازدید به این بافت میروند تا بتوانند در هر ساعتی از شب با آرامش و اعتماد اوقاتشان را آنجا بگذرانند.به گفته ساکنان بومی، وقتی گردشگری به اینجا میآید، با دلهره بسیار در کوچههای کاهگلی و باریک بافت قدم میزند در حالی که هر لحظه میترسد مبادا موتورسواری برای آنها مزاحمت ایجاد کند. بسیاری از کوچههای بافت تاریخی، کم نور و حتی تاریک است و همین موضوع احساس ناامنی را مضاعف کردهاست. نورپردازی در این منطقه از اهمیت و البته حساسیت بالایی برخوردار است اما میتوان با شاخصهای جهانی برابر چارچوبی که یونسکو معرفی کردهاست، برای روشنسازی معابر اقدام کرد.شهردار یزد در گفتوگو با جامجم با تأکید بر اینکه امروز بناهای بافت تاریخی یزد درهم و برهم بوده و وضعیت متفاوتی نسبت به هم دارند، میگوید: «تعدادی از این خانهها به شکل مخروبه درآمدهاند و بعضی از آنها هم رها شده و در حال تخریب هستند که اگر کسی در آنها زندگی کند حتما حادثهای در کمینش است.»ابوالقاسم محیالدینی با تأکید بر اینکه خانههایی که در این بخش بازسازی شدهاند اصلا با نظر کارشناسی نبودهاست، ادامه میدهد: «مرمتهای غیراصولی معضل اصلی این خانههاست اما باید بدانیم اگر مرمتها با برنامه نباشد، نمیتوان محلهای یکدست به وجود آورد.»از فاضلاب تا مرمتهای غیراصولیآنطور که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان یزد اعلام کرده، کفسازی و مرمت بدنه بافت تاریخی یزد اغلب با کمک شهرداری صورت گرفته و عناصر شاخص نظیر برجها و حصارهای تاریخی، بادگیرها و ساباطها و تویزهها توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت شدهاست.ولی هرچند در گذشته فاضلاب به عنوان یک منبع نامتعارف شناخته میشد، اما امروزه با ظهور فناوریهای نوین و امکان تصفیه آن، بهسادگی نمیتوان از این منبع صرف نظر کرد و بافت تاریخی باید سیستم فاضلاب نوینی داشتهباشد.در کنار مشکلات موجود، مرمت در بافت تاریخی یزد هم با چالشهای بسیاری مواجه است؛ زیرا مرمت غیراصولی نه تنها پایه و اساس معماری و بافت تاریخی بلکه آینده آن را در معرض خطر قرار میدهد.گذری به مناطق تاریخی یزد نشان میدهد هم اکنون تعدادی از خانههای قدیمی با سابقه تاریخی در این شهر مرمت شده و تعدادی نیز در حال احیا هستند. اما یکی از بزرگترین مشکلات در این بافت، تعدد مالکان است که ضربات مهلکی به بناها وارد میکند و باعث شدهاست برخی خانهها به صورت متروک و مخروبه باقی بمانند. به گفته مهندس الهه محبتپیشه، معمار و محقق حوزه بناهای تاریخی، به دلیل اینکه به نحوه بازسازی و مرمتها توجهی نمیشود، خطر مرمتهای غیراصولی بسیاری از بناهای ایران بهخصوص بافت تاریخی یزد را تهدید میکند.وی با تأکید بر اینکه بناهای تاریخی سالهاست زیر باران، برف، آفتاب، باد و توفان طاقت آورده و همین گذر زمان آنها را فرسوده و ضعیف کردهاست به جامجم میگوید: «یکی از معضلات بزرگ بافت تاریخی یزد، همین مرمتهاست که میتواند به مرور آینده بافت را دچار خدشه کرده و خطراتی را متوجه پرونده ثبت جهانی آن در یونسکو کند.»