چالش بر سر ایجاد فضای امن فرهنگی است

این جریان می‌خواهد با ترغیب جامعه به منافع مشترکی دست پیدا کنند که به دنبال آن هستند اما آنچه اهمیت دارد، این است که باید این مسأله برای عموم مردم شفاف‌سازی شود. به همین دلیل رسانه‌ملی در راستای مسئولیت‌هایی که به عهده دارد به دنبال شفاف‌سازی این موضوع با حضور کارشناسان است. این اتفاق در برنامه وارونگی شبکه افق رخ داد و ما در این گزارش مروری بر این موضوع کرده‌ایم که در ذیل می‌خوانید.

به گزارش جام‌جم، هفته گذشته خبری منتشر شد، مبنی بر این‌که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را صادر کرد و طبق آن نظارت بر صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی به صداوسیما واگذار شد. این مصوبه در برنامه وارونگی مورد بحث قرار گرفت و در ابتدای برنامه به تعبیر مصطفی صادقی، مجری وارونگی این مصوبه سروصدایی به‌پا کرده و هر کسی هم به نوعی آن را تعبیر کرده که باعث ایجاد شبهاتی در این‌باره شده است. محسن قائمی‌نسب، قائم‌مقام ساترا در این باره توضیح داد: مصوبه‌ای که ۳۱ خرداد یعنی چهارشنبه هفته گذشته در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با حضور رئیس و اعضای شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید، درواقع تاکیدی بر ماموریت‌های سازمان صداوسیما در حوزه صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی بود. این مصوبه اعلام و درواقع علنی کرد آنچه که در سال‌های گذشته توسط ساترا به عنوان یکی از معاونت‌های سازمان صداوسیما در بحث شبکه نمایش خانگی و آثار تولیدی در صوت و تصویر فراگیر فضای مجازی اتفاق می‌افتاد. یعنی سازمان صداوسیما از سال ۱۳۹۵ براساس ماموریتی که به آن محول شده، اقدام به ایجاد تشکیلاتی به نام ساترا کرد و آن را مامور حوزه نظارت، تنظیم‌گری و صدور مجوز در فضای مجازی کرد. از آن سال اتفاقات خیلی خوبی در این زمینه افتاده و ارتباط خوبی با فعالان این صنعت برقرار کرده است.

ایجاد یک فضای امن فرهنگی
وی در پاسخ به این سؤال که آیا نقص قانونی در این زمینه وجود داشته که شورای‌عالی انقلاب فرهنگی وارد عمل شده، توضیح داد: نقص قانونی وجود نداشته است. براساس قانون اساسی، نظریه تفصیلی شورای نگهبان و تاکیدات مقام معظم رهبری، وظیفه صدور مجوزها و نظارت بر محتوای صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی برعهده صداوسیما گذاشته شده بود. منتهی در یکی دو سال اخیر برخی افراد و برخی فعالان فرهنگی و رسانه‌ای به دلایل مختلف و متفاوت از جمله عدم اطلاع، ممکن است برداشت‌های متفاوتی داشته، از این رو شبهاتی ایجاد کردند که اقدام شورای‌عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد قانونی که ماموریت سیاست‌گذاری کلان در حوزه فرهنگی در کشور را دارد، این موضوع و جایگاه را تثبیت و درواقع روشن‌تر کرد.

چالش بر سر ایجاد فضای امن فرهنگی
علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده، کارشناس حوزه فرهنگ که به صورت تلفنی در این بحث حضور داشت، در پاسخ به این سؤال که از آنجایی که بحث بسیاری درباره این مصوبه به وجود آمده، آیا اتفاقی افتاده که باید یک نهاد خاصی نظارت و مجوز صادر کند، گفت: امروز دسترسی و ارتباط به گونه‌ای وسیع است که هر محصولی با هر محتوایی بخواهید یعنی اخلاقی، غیراخلاقی، آموزشی، غیرآموزشی، فرهنگی و ضدفرهنگی غیرمجاز در یک فضای غیررسمی با زیرنویس فارسی و دوبله در دسترس است. اما آن چیزی که مهم است و باید تحت نظارت اتفاق بیفتد، یک روند رسمی برای ایجاد یک فضای امن فرهنگی است. یعنی خانواده‌ای که نمی‌خواهد خودش و فرزندش در معرض هجمه‌های غیراخلاقی و غیرفرهنگی و در واقع غیر قابل کنترل قرار بگیرد، بتواند به فضایی بیاید که توسط حاکمیت کنترل شده و براساس مبانی فرهنگی ایرانی عرضه می‌شود و محصول امن فرهنگی ببیند. یعنی کنترل پخش تلویزیون را به فرزندش بدهد و بگوید هرچه می‌خواهی در رده‌بندی سنی خودت تماشا کن. یعنی هیچ نگرانی نداشته باشد. بنابراین نکته این است که نظارت اتفاق بیفتد، فضای امن فرهنگی موجود باشد و بتواند به روند خودش ادامه دهد. وگرنه اصلا ماهیت رسانه‌ها و پلتفرم‌هایی که مجوز می‌گیرند و فعالیت می‌کنند، بی‌معناست اگر بخواهند به صورت آزاد فعالیت کنند.

نظارت باید وجود داشته باشد
در بخش دیگری از این برنامه مجری درباره شبهه دیگری که مطرح شده یعنی این‌که صداوسیما خودش رقیب شبکه نمایش خانگی است و همین رقیب را مسئول نظارت کرده‌اند، نکاتی را مطرح کرد و قائمی‌نسب در این‌باره عنوان کرد: پیش از این باید درباره لزوم اخذ مجوز و نظارت یک نهاد بر شبکه نمایش خانگی، باید عرض کنم یکم تیر روز ملی اصناف بود. هر صنفی که بخواهد کار اقتصادی کند، باید مجوز بگیرد. چطور در یک فضای گسترده مجازی کسانی فعالیت می‌کنند اما مجوز و نظارت نباید داشته باشند؟ پس مجوز و نظارت باید وجود داشته باشد اما درباره شبهه‌ای که در این زمینه ایجاد شده، باید بگویم اساسا این شبهه وارد نیست. به دلیل اقداماتی که سازمان صداوسیما و به صورت ویژه، ساترا انجام می‌دهد. فلسفه تولید برنامه در رسانه جذب مخاطب و دیده شدن است. بنابراین همه رسانه‌ها تلاش می‌کنند که مخاطب جذب کنند و تولیدات‌شان دیده شود. رقبای آنها هم باید نظر مخاطبان آنها را به خود جلب کرده، کاری کنند این رسانه‌ها دیده نشوند اما آنچه که در ساترا اتفاق افتاده و ریاست سازمان صداوسیما دکتر جبلی هم تاکید کرد، این است که ما نه‌تنها دنبال این نیستیم که با این شبکه‌ها رقابت کنیم بلکه از آنها حمایت هم می‌کنیم.

به معرفی پلتفرم‌ها کمک کردیم
وی ادامه داد: اسفند ۱۴۰۱ نمایشگاهی به نام رصتا برگزار کردیم که از حدود ۱۰۰ پلتفرم و سکوهای نمایشی که مجوز داشتند، دعوت کردیم به صورت رایگان به این نمایشگاه بیایند و در عرض سه روز خود را معرفی کنند. یعنی یک فضای رسانه‌ای و تبلیغاتی برای‌شان ایجاد کردیم. مردم هم آمدند و با این پلتفرم‌ها آشنا شدند. سکوهای نمایشی هم به‌واسطه این نمایشگاه با هم آشنا شدند. چه بسا این نمایشگاه باعث قراردادها و برنامه‌هایی شد. از این رو ما به معرفی آنها کمک کردیم. این نشان می‌دهد ما آنها را رقیب خودمان نمی‌دانیم. نکته دیگر در بحث حمایتی این است که ما به صورت مناسبتی بسته‌های حمایتی تولیدات صداوسیما که با هزینه‌های بسیاری هم تولید شده را به صورت رایگان در اختیار این سکوهای نمایشی قرار می‌دهیم. هیچ رقیبی این کار را نمی‌کند.

ادعای دروغ رقابت
عبدالعلی‌زاده نیز در تکمیل این بحث عنوان کرد: ادعای رفتار رقابتی تلویزیون علیه پلتفرم‌ها که مطرح شد، اصلا مبنای واقعی ندارد. چون همه نهادهای فرهنگی که به نوعی ناظر هستند، خودشان تولیدکننده هم هستند. به عنوان مثال سازمان سینما که تنظیم‌گر این حوزه است خودش در بنیاد سینمایی فارابی تولیدکننده اصلی سینماست. یا دفتر موسیقی در انجمن موسیقی از تولیدکنندگان آلبوم و برگزارکننده کنسرت است.
در ادامه صادقی درباره یادداشت عبدالعلی‌زاده با این مضمون که انگار سپاه ابرهه‌ای به این مصوبه حمله کرده است، پرسید. این کارشناس رسانه پاسخ داد زمانی که هنوز واکنش‌ها شروع نشده بود، پیشگویی کردیم. به شکل شگفت‌آوری بعضی اوقات در رسانه‌های حاکمیتی افرادی را می‌بینیم که متاسفانه برخلاف قانون یا در مسیر تضعیف قانون عمل می‌کنند و به جای این‌که برای تقویت این مصوبه کاری کنند، همسو با رسانه‌های بیگانه می‌شوند و همان حرف‌های جعلی را می‌زنند. این واقعا شگفت‌آور است. متاسفانه برخی رسانه‌های رسمی متصل به دولت و حاکمیت به صورت معکوس و از پایین به بالا، یعنی توسط خبرنگاران مدیریت می‌شود.

یک پلتفرم یاغی
وی همچنین افزود: ما در اینجا تقریبا با یک پلتفرم یاغی مواجه هستیم و باقی پلتفرم‌ها همسو هستند؛ چون به دنبال کسب و کار هستند اما یک پلتفرم یاغی داریم که در طول زمان در فضاهای رسمی و غیررسمی مجازی آگهی می‌دهد و شبهات خودش را در فضای مجازی و عمومی مطرح می‌کند. نکته این است که متاسفانه برخی از این رسانه‌ها که برای خودشان مرجع و منبع هستند، به جای تولید محتوا و نقد، از بازنشر یک محصول استفاده می‌کنند. یعنی ناگهان نکته‌ای بی‌مبنا مطرح می‌شود، یک رسانه بی‌نام و نشان آن را تولید می‌کند و دیگران آن را بازنشر می‌کنند. یعنی شأن رسانه خودشان را هم زیر سؤال می‌برند. یک بخش مالی است و بخشی هم اندیشه‌ای و استفاده از این فضای فرهنگی بسیار مهم است.
قائمی‌‌نسب نیز در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو درباره این‌که چه تعداد از مدیران سکوها با این مصوبه مخالف هستند، توضیح داد: بیش از ۴۰۰ سکوی انتشار و پلتفرم از ساترا مجوز گرفته‌اند که بسیاری از آنها فعال هستند و از نظر تئوری و نظری این‌گونه نیست که مرجعیت و نظارت ساترا را قبول نداشته باشند. همان یکی دو سکویی که در صحبت‌های آقای عبدالعلی‌زاده هم اشاره شد ناراضی هستند، این‌که باید تحت نظارت ساترا فعالیت کنند را پذیرفته‌اند اما در برخی موارد بداخلاقی‌هایی دارند و نامهربانی‌هایی می‌کنند. ممیزی‌هایی که از طریق همکاران ما در معاونت پایش و نظارت برای‌شان ارسال می‌شود را ممکن است عمل اعمال نکنند و سهل‌انگاری کنند. تقریبا همه پلتفرم‌ها مرجعیت ساترا و سازمان صداوسیما را پذیرفته‌اند و ما به صورت روزانه و هفتگی جلساتی با فعالان این صنعت داریم. ضمن این‌که شوراهایی داریم، هرهفته تشکیل جلسات می‌دهیم، از افراد دعوت می‌کنیم و با هم بحث و تبادل نظر می‌کنیم. اگر اصلاحاتی هم باشد به آنها اعلام می‌کنیم. توقع‌مان این است کسانی که در سایه این نظام و چارچوب خدماتی گرفته‌اند و صنعت‌شان رشد کرده است، به بقیه قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌های صادره، احترام بگذارند و به آنها عمل کنند.

فضای مجازی باید سر و سامان بگیرد
قائمی‌نسب در پاسخ به سؤال دیگری درخصوص این‌که آیا ساترا نگاه حذفی دارد هم گفت: اصولا در مقوله فرهنگ نمی‌تواند نگاه‌مان اقتصادی باشد. اگر بخواهیم فرهنگ را از زاویه اقتصادی نگاه کنیم، شبهه‌ای که ایجادشده مبنی بر این‌که نگاه ساترا نگاه حذفی است، این یک انحراف است و اصلا حرف درستی نیست. چون ما نه تنها به دنبال حذف نیستیم، بلکه به دنبال حمایت هستیم. البته احتمال دارد طبق ضوابط محتوایی که به همه اعلام کرده‌ایم، پروژه‌ای هم حذف شده باشد. چون در فلسفه نظارت و ممیزی ممکن است برنامه‌ای هم حذف شود اما اصل در حمایت است. اصولا این نگاه که نگاه حذفی است، نگاه درستی نیست. البته اگر کسی نخواست که در چارچوب قرار بگیرد و به ضوابط احترام بگذارد، طبعا محدودیت‌هایی برایش قائل خواهند شد. نه‌تنها در کشور ما بلکه در همه جای دنیا همین گونه است و فضای مجازی باید سروسامان بگیرد. این سروسامان گرفتن به نفع همه است. ما شعاری داریم که می‌گوییم اجرای صحیح قانون در همه جا به نفع همه است. یعنی ضوابط و مقرراتی که گذاشته می‌شود، همه باید اجرا کنند و به نفع همه است.

نگاه ساترا
ایجاد فضای امن خانوادگی
حمایت از کسب و کار
سر و سامان یافتن فضای مجازی