مقابل قهرمانان پوشالی بایستیم

انتشار و رونمایی از تقریظ حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای بر کتاب خاتون و قوماندان قرار است جمعه پیش‌رو توسط دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری در مشهد انجام شود. از این رو با ایمان عطارزاده، معاون هماهنگی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری گفت‌وگویی در جام‌جم انجام داده‌ایم که پیش روی شماست.

خواندن کتاب خاتون و قوماندان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنید؟
خاتون و قوماندان کتاب خاطرات خانم ام‌البنین حسینی، همسر شهید علیرضا توسلی (ملقب به ابوحامد) فرمانده و بنیانگذار لشکر فاطمیون است. این کتاب برای مخاطبان و مهاجران افغانستانی که سال‌هاست از خانه و کاشانه‌شان دور هستند و به‌خصوص برای کسانی‌که به مفاهیم مجاهدت و مقاومت در نبرد با داعش علاقه‌مندند جذاب است. علاوه بر این خواندن این کتاب را به کسانی‌که به ادبیات پایداری و دفاع‌مقدس علاقه دارند توصیه می‌کنم.

در سال‌های اخیر کتاب‌های زیادی‌ با موضوع زندگی شهدای مدافع حرم نوشته و منتشر شده که چراغ راهی برای جوانان حقیقت‌طلب و عدالتخواه است. با این حال بعضا مخاطب را در میان انواع و اقسام کتاب‌های این حوزه و انتخاب از بین آنها سردرگم می‌کند. به نوعی مخاطب نمی‌داند باید به کدام‌یک از کتاب‌ها در این حوزه بیشتر اعتماد کند. نظر شما در این باره چیست؟
کتاب‌های زیادی در حوزه ادبیات مقاومت و پایداری، نقطه قوتی در حوزه فرهنگ و صنعت نشر است. از این حیث که موضوع ایثار و شهادت ژانری پرطرفدار در جامعه است. این مفاهیم می‌توانست با پایان هشت سال دفاع‌مقدس به فراموشی سپرده شود اما با عنایت رهبر انقلاب، ترویج فرهنگ ایثار و شهادت نه‌‌فقط فراموش نشد بلکه به موضوعی تبدیل شد که روز به روز آثار متعددی را در این زمینه شاهد هستیم. زمانی کتاب‌هایی با موضوع دفاع‌مقدس صرفا روایتی از صحنه جبهه و نبرد نظامی بود اما در یک دهه گذشته به تعبیر رهبر انقلاب به تعداد انسان‌هایی که در جنگ وجود داشتند، روایت هست. لذا این انسان‌ها الزاما کسانی نیستند که در شب عملیات حضور داشتند بلکه پدران، مادران، همسران، فرزندان،شهدا، جانبازان و همه کسانی‌که متاثر از جنگ هستند و در زندگی‌شان اثراتی از این جنگ را لمس کردند شامل می‌شود. مثلا در «دختر شینا» نوشته بهناز ضرابی‌زاده، روایتی از همسر یک شهید دوران دفاع را مشاهده می‌کنیم یا در «فرنگیس» خاطرات زنی شجاع را می‌خوانیم که در مقام دفاع توانست سرباز بعثی را اسیر کند و نیروی دشمن را به خاک و خون بکشاند یا موضوع کتاب «تنها گریه کن» به زندگی اشرف‌السادات منتظری می‌پردازد که فرزندش را فدای پابرجا ماندن و استقلال این سرزمین کرد و خودش نیز در راه اسلام و انقلاب از هر چه در توان داشت، فروگذار نکرد. خوشبختانه از این‌گونه کتاب‌های ارزشمند کم نداریم که هرچند پیرامون دفاع‌مقدس وجود داشتند اما فرهنگ دفاع‌مقدس بر زندگی آنها اثرات ویژه گذاشته. با ترویج این نگاه در آثار هنری به جامعه نشان دادیم مردم ایران در دوارن دفاع‌مقدس فقط کسانی‌که به نبرد مستقیم می‌روند، نبودند و کسانی‌که در پشت جبهه با انواع و اقسام شکل بودن‌شان نقش‌آفرینی جدی در دفاع از کیان این سرزمین داشتند، دست کمی از رزمنده‌ها نداشتند. لذا هرکدام از هزاران کتابی که عمدتا توسط نویسندگان جوان با محوریت دفاع‌مقدس در طول سه دهه‌ای که بعد از پایان جنگ تولید شده ،می‌تواند به معرفی بخشی از فرهنگ و تاریخ و هویت‌مان کمک کند اما این‌که کدام‌یک از آنها برای خواندن مناسب تر هستند به جذابیت‌های مختلف قالب‌های ارائه برمی‌گردد.

از ویژگی‌ها و امتیازات خاتون و قوماندان که باعث دلبستگی خود شما به این کتاب شده، چیست؟
در مجموع به نظرم انتخاب سوژه برای یک کتاب خیلی مهم است. خاتون و قوماندان از معدود کتاب‌هایی است که به مهاجران افغانستانی می‌پردازد. جمعیتی که سال‌هاست در کنار آنها زندگی می‌کنیم اما خیلی خوب آنها را نمی‌شناسیم. امروز میلیون‌ها افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند و شناخت خواهران و برادران افغانستانی از ویژگی‌های این کتاب است. علاوه بر این، موضوع فاطمیون است که در این کتاب به آن پرداخته شده‌است. فاطمیون، یگانی رزمی متشکل از جامعه مهاجر افغانستانی است که برای دفاع از حرم اهل‌بیت(ع) کنار هم جمع شده‌اند. این جمعیت مهاجر و شیعه پای کار گفتمان انقلاب اسلامی ایستاده‌اند و در نبرد علیه داعش، احساس تکلیف می‌کنند. نوع نگاه اینها به نبردی که با تروریسم داعش دارند، از ویژگی‌های این کتاب محسوب می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این کتاب می‌توان به رابطه عاشقانه بین یک زوج (خانم حسینی و شهید توسلی) اشاره کرد. خانم حسینی در مسیری که همسرش انتخاب می‌کند پشتیبان و همراه اوست و.... کلا خاتون و قوماندان کتابی ارزشمند است که مخاطب در صورت مطالعه آن به نکات ارزشمندی می‌رسد.

و البته از مهم‌ترین ویژگی‌هایش این است که از حالت کلیشه‌ای خارج شده‌است.
در کنار قلم و زاویه دید نویسنده، انتخاب موضوع هم می‌تواند در کتاب‌های این حوزه ساختارشکنی کند. رویداد و موضوعی که بر اساس آن روایت شکل بگیرد، ناخودآگاه می‌تواند کتاب را از حالت کلیشه‌ای خارج کند. به اعتقاد من در بسیاری از کتاب‌هایی که با موضوع دفاع‌مقدس نوشته شده، خود نویسنده سعی کرده از کلیشه دوری کند. به عنوان مثال «تنها گریه کن» نوشته اکرم اسلامی از روایت‌های نو و جذابی است که مخاطبان وسیعی دارد. حقیقتا تمام کتاب‌های حوزه دفاع‌مقدس یا ایثار و مقاومت یک ریتم یکنواخت ندارند و خوشبختانه نوآوری در این حوزه روز به روز بیشتر در این آثار دیده می‌شود.

بازار چاپ کتاب‌های دفاع‌مقدس و شهدای مدافع حرم چگونه است؟
دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری به طور تخصصی ترویج گفتمان رهبری در جامعه را محوریت کار قرار داده‌است. ما سعی کردیم در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت و جاهایی که رهبری کتابی، مضمونی، دلنوشته‌ای بر کتابی داشته‌اند، در جامعه ترویج دهیم. در این بین شاهد استقبال مخاطبان از کتاب‌هایی در حوزه دفاع‌مقدس به ویژه زمانی‌که با برشی از تقریظ‌های رهبر انقلاب بر آنها چاپ می‌شود، بودیم. استقبال از کتاب‌هایی که رهبر معظم انقلاب به آنها توصیه داشتند چه به لحاظ امانت در کتابخانه‌های عمومی چه به لحاظ میزان فروش کتاب‌ها به صورت فردی کاملا مشهود است. وقتی رهبری کتابی را توصیه می‌کنند، چاپ و تیراژ آن چند برابر می‌شود و از آن طرف برای تولید فیلم، سریال، تئاتر و دیگر آثار هنری مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلا فیلم سینمایی «۲۳ نفر» متاثر از استقبال جامعه از مضمون کتاب «آن بیست و سه نفر» به قلم شیوای احمد یوسف‌زاده است. چنین مواردی نشان‌دهنده آن است که جامعه تشنه خواندن و دیدن چنین مفاهیم جذابی است و رسالت هنرمند و ناشر متعهد و دغدغه‌مند این است که قهرمانان واقعی را بشناسد و آنها را به جامعه معرفی کند. اگر قهرمانان واقعی خوب به مردم شناسانده شوند، دیگر جایی برای اوجگیری قهرمانان پوشالی در جامعه نیست. مادر شهیدی که پای دفاع از سرزمین خود، فرزندش را از دست داده، همچنان راست‌قامت ایستاده یا همسر و فرندان شهدا که تنهایی‌ها، رنج‌ها، مرارت‌ها و چیزی‌هایی را تجربه می‌کنند که هرگز یک فرد معمولی نمی‌تواند آنها را درک کند.آنها قهرمانانی هستند که باید در عرصه فرهنگی، بیشتر و بیشتر آنها را به جامعه معرفی کنیم.

برخورد مخاطب با این کتاب را چطور بررسی می‌کنید؟
قلم خانم مریم قربان‌زاده بسیار شیوا و صادقانه است. کتاب خاتون و قوماندان، روایتی ساده و بی‌تکلف و به دور از شعارزدگی است که مخاطب راحت با آن ارتباط برقرار می‌کند. فکر می‌کنم مخاطبان قدردان مجاهدتی باشد که قهرمان آن برای اعتقادات کشیده‌است و امیدوارم ناشر این کتاب توان آن را داشته باشد به نیاز مخاطب به بهترین شکل پاسخ دهد و کتاب را وارد سبد فرهنگی خانواده‌ها بکند. این کتاب علاوه بر این‌که مخاطب ایرانی دارد، از مخاطب میلیونی افغانستانی هم برخوردار است. امیدوارم جامعه افغانستانی هم با مطالعه این کتاب با قهرمانان‌شان بیشتر آشنا شوند.