«پژوهش» نقشه راه سینمای ایران است

با این حال و با وجود این بی‌اعتنایی تاریخی و ریشه‌دار که مربوط به امروز هم نیست، پژوهشگران سینمای ایران مشغول کارند و با انتشار فراخوان پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران در شهریور ماه امسال، چراغ پژوهش را روشن نگه داشتند. رویدادی که مهلت ارسال آن ۱۵مهر به پایان رسید و برگزیدگان آن هم طی مراسم اختتامیه در هفته پژوهش اعلام می‌شوند. رویدادی پژوهشی‌-‌سینمایی که دبیری آن را امیررضا مافی به عهده دارد و قادر آشنا، علی‌اکبر عبدالعلی‌زاده، جعفر انصاری‌فر، مجید اسماعیلی، سعید الهی، رامتین شهبازی، سجاد صفارهرندی و اکبر نبوی از اعضای شورای سیاست‌گذاری آن هستند.

تقویت فضای پژوهشی مرتبط با سینمای ایران در سطوح ملی و بین‌المللی و جهت‌دهی پژوهش‌ها و مطالعات به سوی موضوعات کلیدی و زیربنایی برای کمک به ارتقای کیفی سینمای ایران از جمله اهداف این رویداد و سینما و تمدن نوین اسلامی، عزت ملی در آینه سینما و سینمای انقلابی در برابر سینمای استکباری هم از جمله محور‌های پیشنهادی پنجمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران هستند. به همین بهانه در گفتگو با قادر آشنا، معاون توسعه فناوری و مطالعات سازمان سینمایی و یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری پنجمین دوره این جایزه، به ضروت و تاثیرگذاری امر پژوهش در سینما پرداخته‌ایم.

تا چه میزان ضرورت دارد که یک فعالیت، مبنای علمی داشته‌باشد؟
فعالیت‌های فرهنگی، هنری و هر موضوعی که بخواهد در جامعه جاری و ساری شود و موضع اجتماعی پیدا کند، باید یک مبنای علمی داشته‌باشد. منظور من در اینجا سیاستی است که قرار است اتخاذ شود، تحولی که قرار است به وجود بیاید، آسیب‌شناسی‌ای که قرار است انجام یا جایی که قرار است تاسیس شود. در این میان ممکن است از افراد باتجربه یعنی کارشناسان و مشاوران حوزه مربوط استفاده شود، اما، چون در حوزه فرهنگ و هنر، همه خود را صاحب‌نظر می‌دانند، به نظر می‌رسد اگر این تحول، نوآوری و آسیب‌شناسی مبنای پژوهشی داشته‌باشد و مدیران بر اساس آن نظر علمی عمل کنند، نتیجه کار به درستی نزدیک‌تر است. انجام یک کار پژوهشی به ما می‌گوید پیشینه آن چیست، نقاط قوت و ضعف چه بوده‌است و... در حقیقت پژوهش، نقشه راه را به اصطلاح شسته رفته پیش چشم ما می‌گذارد و می‌گوید اگر مدیر یا مسئول این‌گونه عمل کند، بهتر و آسیب‌هایش کمتر است. ناگفته نماند بشر اگر از عقل و علم در هر مکتبی استفاده کند کمترین خطا را در زندگی شخصی، اجتماعی و نظام حکمرانی خواهد داشت.

پژوهش در سینمای ایران چه اهمیتی دارد؟
از آنجاکه فیلمساز با روح و روان و جان و دل افراد سروکار دارد باید اثر خود را برمبنای علم و با تکیه بر پژوهش تولید کند. ناگفته نماند که فیلمساز برای تولید یک اثر هزینه می‌کند و سینمادار نیز با اکران آن به دنبال تامین هزینه‌ها و درآمدش است. اگر آن اثر نیاز جامعه نباشد، سینمادار، فیلمساز و حتی بازیگر به لحاظ مالی ضرر می‌کنند و جامعه هم اعلام نارضایتی می‌کند؛ اما با انجام پژوهش، جهت‌گیری در حوزه تولید و زیرساخت به صواب نزدیک‌تر است. پژوهش روی زیرساخت‌های سینمای جهان یعنی نور، صوت، پرده، آکوستیک کردن، ارتفاع، سرمایش و گرمایش و هر فناوری جدیدی که آمده‌است، به سینمادار می‌گوید می‌تواند از آن استفاده کند، اما اگر مسئولی از این فناوری بی‌خبر باشد، قطعا سالن سینمایی هم که می‌سازد، کارایی آنچنانی نخواهد داشت؛ بنابراین پژوهش به سازمان و مدیران سینمایی و سینمای کشور و متولیان آن در راه تولید، اکران، زیرساخت و... کمک شایانی می‌کند و نقشه راهی برای سینما و سینماگران خواهد بود.

رویکرد و سیاست سازمان سینمایی به مقوله پژوهش‌های سینمایی چگونه است؟
موضوع پژوهش در سازمان سینمایی در همه دوره‌ها به‌ویژه در این دوره بسیار مورد توجه بوده و هست. ما روز‌های یکشنبه هر هفته در سازمان سینمایی برای پژوهش‌هایی که به دست‌مان می‌رسد، از ایده تا طرح و پروپوزال شورایی تشکیل می‌دهیم تا پس از بررسی و تصویب آن را برای وزارت علوم بفرستیم. ناگفته نماند سازمان سینمایی از‌جمله نهاد‌هایی ا‌ست که پژوهش‌هایش تایید وزارت علوم را می‌گیرد و این مسأله حاکی از آن است که پژوهش‌ها از کیفیت خوبی برخوردار هستند. ما همیشه تلاش‌مان بر این بوده که پژوهش‌ها در حوزه ماموریت‌های‌مان باشد؛ یعنی به‌جای بررسی کار‌هایی که حالت انتزاعی دارند و صرفا نظری هستند، به‌دنبال پژوهش‌های کاربردی بودیم که مدیران سینمایی کشور بتوانند از آن بهره ببرند.

نقش جایزه پژوهش سال در سینمای ایران چیست؟
رویداد‌ها و جشنواره‌ها از ابتدا تا انتها به اصطلاح سروصدا می‌کنند چراکه ذی‌نفعان آن عام هستند و ماجرا عمومیت پیدا می‌کند، اما حوزه پژوهش یک حوزه درونگراست؛ یعنی محققان، مطالعه کتابخانه‌ای و پیمایشی و مصاحبه می‌کنند و دیده نمی‌شوند. ما با برگزاری این جایزه قصد داریم از کسانی که در حوزه پژوهش قلم می‌زنند تا دیده شوند، تجلیل کنیم و بگوییم به پژوهش توجه داریم. همچنین به‌دنبال این هستیم توجه مردم به حوزه پژوهش و پژوهشگران را جلب و از کار‌های پژوهشی برتر استفاده کنیم که بر همین اساس از پایان‌نامه‌های دانشگاهی هم حمایت می‌کنیم.

قرار است جایزه پژوهش سال تداوم داشته‌باشد؟
بله. این جایزه حتما ادامه دارد، چرا که جزو برنامه‌های مصوب سازمان سینمایی ا‌ست.

چگونه به امیررضا مافی برای دبیری این جایزه و اعضای شورای سیاست‌گذاری رسیدید؟
از ابتدا این بحث مطرح بود که ما دبیر پنجمین جایزه پژوهش سال سینمای ایران را از درون سازمان انتخاب کنیم یا فردی را از بیرون برگزینیم. معتقدم باید فردی انتخاب می‌شد که بر داشته‌های ما بیفزاید؛ بنابراین سراغ تعدادی از بزرگان این حوزه رفتیم که وقت گذاشته و کار کرده‌بودند و تولیداتی داشتند، اما در نهایت به‌دنبال فرد جوانی بودیم که سینما و حوزه علم را بشناسد و به‌اصطلاح دست به آچار شده‌باشد؛ یعنی صرفا در حوزه نظریه کار نکرده‌باشد. این‌گونه بود که به دکتر امیررضا مافی رسیدیم که علاوه بر برخورداری از نعمت جوانی، در حال حاضر مدیر مرکز انیمیشن سوره است و در سینما فعالیت دارد و باتوجه به علاقه‌ای که دارد، در این زمینه مطالعه هم می‌کند. اعضای شورای سیاست‌گذاری را از این منظر انتخاب کردیم، یعنی نیرو‌های جوان را در کنار افراد باتجربه قرار دادیم و آن‌ها را تلفیق کردیم چراکه نیرو‌های جوان می‌توانند خلق ایده کنند، نظر بدهند و کار را جلو ببرند.

آیا می‌توان افقی برای جایزه پژوهش سال سینما پیش‌بینی کرد؟
برای برخی کار‌ها نمی‌توان افقی پیش‌بینی کرد. به‌عنوان مثال این‌که کسی سال گذشته کار پژوهشی کرده‌است و امسال هم این کار را انجام بدهد یا نه، دست ما نیست و برعهده مخاطب است، اما ما باید بستر‌ها را فراهم کنیم که این جایزه پربارتر ادامه پیدا کند. ناگفته نماند که در دوره پنجم جوایزی ارزشمندتر نسبت به دوره‌های قبل اختصاص یافته‌است.

ارزیابی شما از دوره پنجم جایزه پژوهش سال سینمای ایران چیست؟
خوشبختانه روند منطقی آن در حال طی شدن است و بر‌اساس زمان‌بندی صورت گرفته پیش می‌رویم.

با توجه به صحبت‌هایی که تاکنون مطرح شد، تاکنون چقدر به امر پژوهش در برنامه‌ریزی‌ها توجه شده‌است؟
متاسفانه ما در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های‌مان کمتر به امر پژوهش توجه کرده‌ایم؛ من افراد باتجربه‌ای که سال‌هاست در حوزه فرهنگ و هنر کار می‌کنند، کم دیده‌ام که سیاست‌ها را تنظیم کنند و بعد بگویند براساس پژوهش صورت گرفته‌است. در حوزه توجه به تولید محتوا در عرصه‌های مختلف نیز کمتر با آثاری روبه‌رو می‌شویم که بر‌اساس پژوهش صورت گرفته‌باشد و این عیب بسیار بزرگی است. این‌که مواقعی به بن‌بست می‌خوریم دلیلش این است که از حوزه علم فاصله گرفتیم؛ منظور من از علم، آدم‌ها نیست بلکه پژوهشی است که باید عمدتا در حوزه ماموریت کارفرما و چیزی که به آن نیاز دارد، باشد. در حوزه‌های فنی، مهندسی و پزشکی اگر کار علمی دقیقی صورت نگیرد، کار درست پیش نمی‌رود، اما در حوزه فرهنگ و هنر اوضاع این‌گونه نیست، یک دولت اولویت‌های ویژه خود را دارد و دولت بعدی موارد دیگری را مدنظر قرار می‌دهد. این ضعفی است که در کشور ما وجود دارد و در همه دستگاه‌های فرهنگی کشور مشهود است. ما اگر روزی به این نتیجه رسیدیم که برای حرف‌ها، برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های‌مان اسناد پژوهشی و مطالعاتی ارائه دهیم، کار قطعا بهتر انجام می‌گیرد و به نتیجه بهتری می‌رسد.

تفاوت برگزاری جایزه پژوهش سال سینمای ایران با جشنواره‌هایی که شاهد برگزاری آن هستیم، در چیست؟
جایزه پژوهش سال به اصطلاح ریخت و پاش ندارد؛ یعنی کار اجرایی زیادی برای آن صورت نمی‌گیرد؛ چراکه ما تنها با پژوهشگران و استادان دانشگاه که داوری آثار را برعهده دارند، طرف هستیم. کاری که دبیرخانه و روابط عمومی جایزه پژوهش سال انجام می‌دهند به اندازه نصف فعالیت جشنواره‌ها هم نیست، اما منظم، چارچوب‌دار و درست پیش می‌رود. ناگفته نماند عمده هزینه‌کرد ما برای این جایزه، صرف پژوهشگران می‌شود. این نکات را به این دلیل مطرح کردم تا بگویم مشکلات زیادی در سطح کلان برگزاری جشنواره‌ها وجود دارد که باید مورد بازنگری قرار بگیرد. من به عنوان یک کارشناس معتقدم مسیری که جشنواره‌های ایرانی طی می‌کنند، مسیر درستی نیست و نباید به اصطلاح باری به هر جهت برگزار شوند.

پس می‌توان گفت ما نیازمند بازنگری در امر برگزاری جشنواره‌های مختلف هستیم؟
بله قطعا. اساسا نظر من مخالفان و موافقانی خواهدداشت، اما باید به این مسائل که آیا امروز به جشنواره‌های مختلف نیاز داریم، این جشنواره‌ها جزو ماموریت ما هستند؟ آیا جشنواره همان کارکرد ۱۰سال پیش را دارد یا تغییر کرده‌است؟ من معتقدم جشنواره‌ها باید ساختاری مستقل داشته‌باشند و حتی دبیر یک رویداد مانند جشنواره فیلم فجر چهارسال یک بار با تغییر دولت عوض شود. البته این مسأله در حال حاضر میسر نیست چراکه بودجه آن متکی به دولت است. اما نکته قابل توجه و تامل این است کسی که برای چهارسال دبیری جشنواره را برعهده می‌گیرد، برای تولیدات چهار ساله‌اش یک نظامی را تعریف و سیاست‌هایش را برای تولید اثر برنامه‌ریزی می‌کند. همچنین لازم است جشنواره‌های مهم کشور تا جایی که لازم است، ادغام و ماموریت‌گرا شوند تا اصل قصه به فراموشی سپرده نشود. ما متاسفانه عادت داریم چرخ را از ابتدا اختراع کنیم و در ابتدایی‌ترین اتفاقات با مشکل مواجه شویم. باید از تجربه موفق جهان بهره ببریم؛ چراکه تغییر و تحولات به جشنواره‌ها آسیب می‌زند. موضع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را وزیر و موضع سازمان سینمایی را رئیس سازمان تعیین می‌کند، اما من به عنوان یک کارشناس می‌گویم باید به این سمت برویم که دبیر و اعضای دبیرخانه را برای چند سال انتخاب کنیم تا کار درست‌تر پیش برود.

به نظر شما جایزه پژوهش سال سینما باید درباره سینما باشد یا برای سینما؟
درباره سینما و برای سینما باهم یکی هستند و هر دو، یک هدف را دنبال می‌کنند و تفاوتی ندارند؛ چراکه جایزه پژوهش سال برای بالندگی سینمای ایران است و پرداختن به یک مورد کمکی نمی‌کند؛ و سخن پایانی.
لازم می‌دانم از دکتر امیررضا مافی، اعضای شورای سیاست‌گذاری و مجموعه‌ای که کمک می‌کنند این جایزه به نتیجه خوبی برسد، تشکر کنم.

نسبت پژوهش و سینمای کشور

وقتی از قادر آشنا می‌پرسیم آیا در دوره جدید سازمان سینمایی، تغییری در اولویت‌ها و رویکرد‌های پژوهشی حاصل شده‌است یا نه، پاسخ می‌دهد: اولویت‌ها همان‌هایی است که در فراخوان جایزه پژوهش سال سینمای ایران اعلام کردیم؛ توجه به زیرساخت، نسبت سینما با اقتصاد مولد، نسبت پژوهش و سینمای کشور با هویت ملی و فرهنگی و نسبت سینما با انقلاب اسلامی و آرمان‌های امام راحل، چهار اولویتی است که ما آن را تعقیب می‌کنیم. ما در حال حاضر روی مسائلی از جمله این‌که فروش سینمای ایران در خارج از کشور چگونه باید باشد، از چه مکانیزمی باید استفاده کرد که فیلم‌های ما در خارج از کشور به فروش برسد، آیا اساسا زیرساخت نمایش فیلم‌های خارجی در ایران وجود دارد، واردات به کیفیت فیلم‌هایی ایرانی کمک می‌کند یا مانع تولید می‌شود و... پژوهش می‌کنیم.

روزنامه جام جم