مَکُران؛ راه ورود به بهشت توسعه

حالا گاهی با اظهارنظر یک مسئول در صدر اخبار قرار می‌گیرد و نگاه‌ها را دوباره معطوف به خود می‌کند، مثل همین چند روز پیش که حسین دهقان، دبیر شورای‌عالی توسعه سواحل مکران گفت، توسعه این سواحل نقشه راه دارد و درصورت عزم و حرکت جمعی براساس این نقشه تا سال۱۴۰۵ می‌توانیم شاهد تحول و توسعه مکران باشیم. سخنان سردار دهقان درخصوص این مهم باعث شد دوباره ماجرای این سواحل طلاخیز و طرح تحول و توسعه و چالش‌های پیش روی آن را مورد نقد و بررسی قرار دهیم؛ منطقه‌ای که توسعه همه‌جانبه آن نه‌تن‌ها به رشد و توسعه اقتصادی منطقه جنوب و معیشت هموطنان جنوبی منجر خواهد شد که یکی از پایه‌های اصلی توسعه کشور نیز به‌شمار می‌رود.

آن گروه از هموطنان که حتی یک‌بار به سرزمین و سواحل و دریای آبی جنوب کشورمان سفر کرده‌اند، بهتر می‌دانند که آن سرزمین و سواحل زیبا و افسونگرش، چقدر بکر و دست نخورده است؛ سرزمینی باستانی با آثاری تاریخی و طبیعتی بکر و چشم‌نواز که در جوار آب‌های آزاد جهان قرار گرفته و موقعیت استراتژیک و ظرفیت‌های شگرفی برای توسعه همه‌جانبه دارد. این بهشت ظرفیت، اما پنهان و مغفول مانده بود تا اواخر دهه ۸۰ و به‌ویژه در آذر ۱۳۹۳ که مقام معظم رهبری با اشاره‌ای و در سخنانی مبنی بر توسعه منطقه مکران، نگاه‌ها را به سمت آن معطوف و روی برنامه‌ریزی در جهت آبادسازی آن تاکید کردند.

رهبر معظم انقلاب پس از آن به‌صورت مکتوب و در برنامه ششم توسعه نیز که به دولت وقت ابلاغ کردند، روی توسعه مکران انگشت گذاشته و در بند ۲۱ این برنامه بر توسعه محور چابهار ــ خرمشهر با تاکید بر توسعه سواحل مکران اشاره کردند.

تاکیدات بسیار ایشان بر توسعه این منطقه مهم، مسئولان کشوری و محلی را به تکاپو و هم‌اندیشی برای تدوین سند توسعه همه‌جانبه منطقه واداشت و سند تحول منطقه مکران تدوین و تهیه و وارد مرحله اجرا شد. اما سواحل مکران کجاست و چه محدوده‌ای را شامل می‌شود؟ گرچه در اخبار و گزارش‌ها بیشتر از سواحل سیستان‌و‌بلوچستان با محوریت بندر چابهار به‌عنوان سواحل مکران یاد می‌شود، اما داوود شهرکی، معاون امور اقتصادی استانداری سیستان‌و‌بلوچستان به جام‌جم می‌گوید که این سواحل با طول بیش از ۷۰۰کیلومتر علاوه بر سواحل چهار شهرستان جنوبی سیستان‌و‌بلوچستان یعنی دشتیاری، کنارک، چابهار و زرآباد، سه شهرستان ساحلی در هرمزگان شامل جاسک، میناب و سیریک را هم شامل می‌شود که همه آن‌ها راه به دریای عمان و آب‌های آزاد جهان دارند.

گرچه این سواحل و استان‌های تکیه‌زده بر آنها، ظرفیت‌های بسیاری در بخش‌های مختلف دارد، اما به گفته شهرکی، مهم‌ترین ویژگی سواحل مکران این است که این سواحل و بنادر آن، به‌ویژه بندر اقیانوسی چابهار تنها مسیر ورود ایران به آب‌های آزاد جهان و واصل اقیانوس هند و کشور‌های آسیای شرقی و هند و چین به آسیای میانه هستند. برای همین بندرچابهار تنها بندر غیرتحریمی ایران هم بوده و هست، چرا که بسیاری از متحدان کشور‌های غربی کالا‌های تجاری خود را از طریق ایران و این مسیر که هم امن است و هم مقرون‌به‌صرفه، به دیگر کشور‌های جهان به‌ویژه آسیای میانه انتقال می‌دهند.

با نقشه راه پیش می‌رویم

توسعه و تحول بزرگ در این منطقه مهم و استراتژیک حتما به یک نقشه راه جامع و کامل با جزئیات دقیق و ملاحظات کامل نیاز دارد؛ نقشه‌ای که حسین دهقان، دبیر شورای‌عالی توسعه سواحل مکران در سخنان چندروز پیش خود در شورای اداری سیستان‌وبلوچستان در فرمانداری چابهار گفت توسعه تمام‌عیار در سواحل مکران مد نظر است. حسین دهقان آماده‌سازی زیرساخت‌های توسعه‌ای را مهم‌ترین نیاز برای منطقه دانست و تاکید کرد سواحل مکران با ظرفیت‌هایی که دارد و با عزم جدی دولت، کمک و همراهی مردم و مسئولان و تعریف یک‌برنامه توسعه‌ای تا سال ۱۴۰۵ متحول و مشکلات پیش رو آن مرتفع می‌شود.
این‌که برنامه توسعه‌ای که دهقان به آن اشاره و تحقق آن تا چهار سال آینده را وعده داد، عملی می‌شود یا مانند بسیاری از قوانین و مصوبات دیگر دچار معضل فراموشی یا بداجرایی می‌شود، پرسشی است که از معاون اقتصادی استانداری سیستان‌وبلوچستان پرسیدیم و در جواب گفت: ما یک سند با عنوان سند توسعه سواحل مکران داریم که برنامه‌هایی برای توسعه در بخش‌های صنعتی، شیلاتی و صادراتی و همچنین حمایت‌های نرم‌افزاری در کنار تسهیلات فرآیند شکل‌گیری کسب‌و‌کار در این سواحل دارد که همه آن‌ها تحت یک مدیریت واحد و منسجم صورت می‌گیرد. البته برای توسعه تمام و کمال این بخش‌ها و به‌عبارتی توسعه همه‌جانبه سواحل مکران نیاز مبرم به ایجاد زیرساخت‌های آب، برق، جاده، فرودگاه و راه‌آهن است؛ زیرساخت‌هایی که اکنون در منطقه یاوجود ندارد یا محدود و ناکافی است. شهرکی در توضیح ایجاد و تکمیل این زیرساخت‌ها می‌گوید: مهم‌ترین زیرساخت مورد نیاز ما در منطقه برای توسعه تجارت و صادرات و... زیرساخت راه است. ما در چابهار اکنون فقط یک فرودگاه نظامی داریم و در سند توسعه احداث یک فرودگاه تجاری هم پیش‌بینی شده است. احداث راه‌آهن چابهار تا زاهدان هم‌اکنون ۶۰درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پیش‌بینی شده تا سال ۱۴۰۳ تکمیل شود.

شرایط جاده‌های استان هم مناسب نیست و برای توسعه تجاری و گردشگری و... باید توسعه جاده‌ها محقق شود و علاوه بر دوبانده کردن راه‌ها و نوسازی و بهسازی جاده‌ها، بزرگراه هم در منطقه احداث شود. در بحث توسعه اسکله‌ها هم که اکنون حدود هشت و نیم میلیون تن کالا در آن‌ها بارگیری و جابه‌جا می‌شود، طرح‌هایی برای توسعه وجود دارد، ضمن این‌که متناسب با توسعه این زیرساخت‌ها، توسعه و ایجاد صنایع آب‌بر و صنایع دریایی هم در دستور کار قرار گرفته است. معاون امور اقتصادی استانداری سیستان‌و‌بلوچستان با اشاره به این‌که اجرای طرح توسعه سواحل مکران از پنج‌سال پیش کلید‌خورده و انجام همه پروژه‌ها آغاز شده، تاکید می‌کند که سعی شده منابع مالی بهترین برای این منظور دیده شده و اختصاص یابد، به‌ویژه در بحث راه‌آهن، زیرا این طرح عظیم جزو اولویت‌های برنامه‌های توسعه کشور است.

مکران در ایران باستان

نام مَکُران در یکی دو دهه اخیر و پس از تاکید مقام معظم رهبری بر توسعه آن، شنیده و نوشته و پرتکرار شد، اما این عنوان که بر سواحل جنوبی ایران در سیستان‌و‌بلوچستان و بخش‌هایی از هرمزگان و همچنین بخشی از مناطق ساحلی پاکستان اطلاق می‌شود، نام و عنوان جدیدی نیست بلکه نامی بسیار قدیمی در ایران باستان است. در متون تاریخی بسیاری به این نام اشاره شده، از جمله در کتاب تاریخی هرودوت، مورخ یونانی قرن پنجم میلادی، از سواحل مکران یاد و گفته شده که یکی از ساتراپ‌های (استان‌های) ایران در زمان هخامنشیان با عنوان ساتراپی مکا (ساتراپی چهاردهم ایران در عهد داریوش) بوده است. در نسخه‌های تاریخی عربی نیز از این منطقه، با نام سواحل دریای مکران یاد شده است. پیشینه این منطقه استراتژیک و تجاری عهد باستان به چند هزار سال پیش برمی‌گردد و گفته می‌شود که یکی از کلمات زبان سومری و بابلی و هم ریشه با مگان و به معنی کرانه مگا (قایقران) است.

مورخان و جهانگردان و نویسندگان و شعرای قدیمی زیادی در متون خود به این نام اشاره کرده‌اند، از جمله ابوریحان بیرونی، مارکوپولو و فردوسی. فردوسی در شاهنامه در باب رزم کیکاووس با شاه هاماوران به عدم ستیزه‌جویی و استقبال گرم بزرگان و پهلوانان مکران از کیکاووس و به سلامت گذشتن سپاهیانش از مکران اشاره می‌کند.

خلاصه این‌که واژه مکران که به‌تازگی به گوش ما رسیده، نامی قدیمی و باستانی در ایران قدیم است که برای قرون بسیار نام بلوچستان امروز بوده و در سده‌های اخیر کنار گذاشته شده یا به فراموشی سپرده شده بود تا به امروز که دوباره با درایت رهبر این سرزمین مطرح شد. ایشان برای جلب نگاه و توجه همگان به این منطقه مهم تاریخی از آن به‌عنوان گنج پنهان یاد و بر توسعه آن تاکید کرده‌اند.

ظرفیت‌های شگرف

طرفدار و فعال در هر بخشی که باشی منطقه بکر مکران انگار برای آن آفریده شده است. یک فعال و طرفدار عرصه گردشگری اگر باشی، جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و بکر منطقه، گویای یک بهشت گردشگری است. برای صیاد و فعال و تاجر عرصه شیلات، بهترین موقعیت برای صید و ماهیگیری و تجارت این کالاست. اگر به توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با جهان چشم دوخته باشیم، بنادر اقیانوسی این منطقه که به آب‌های آزاد وصل هستند ناب‌ترین موقعیت را برای توسعه و ترانزیت کالا و ارتباط دو سوی جهان با یکدیگر رقم می‌زنند و اگر به توسعه صنعتی و صنایع آب‌بر به‌عنوان راه‌حلی برای توسعه کشور نیم‌نگاهی داشته باشیم، ظرفیت استقرار این صنایع در سواحل مکران به نظر از هر منطقه ساحلی و غیرساحلی دیگری مناسب‌تر است. در نهایت این‌که حفظ امنیت منطقه و دریای آبی خلیج‌فارس و استان‌های جنوبی ایران بزرگ و پهناور در گرو حفظ و برقراری امنیت و توسعه در این سواحل تاریخی ایرانی است.

در این سرزمین هرگاه بحث توسعه به میان آمده، بلافاصله فعالان محیط‌زیستی هم به میدان ورود کرده و خواستار رعایت ضوابط محیط‌زیستی شده‌اند. درواقع سال‌ها و دهه‌ها اجرای برنامه‌ها و طرح‌های توسعه‌ای بدون ملاحظات زیست‌محیطی و تخریب‌های جبران‌ناپذیر آن‌ها را نگران کرده تا به‌دنبال تصویب اجرای هر طرحی، روی سر آن حاضر شوند و نگرانی‌های خود را به زبان آورند. طرح توسعه سواحل مکران هم از این مسأله بی‌نصیب نمانده و از همان ابتدای مطرح شدن با دغدغه‌های محیط‌زیستی فعالان این عرصه همراه شده‌است. احمد الهیاری، رئیس دبیرخانه ملی شورای توسعه سواحل مکران خرداد سال گذشته دراین خصوص به تسنیم گفت نگرانی فعالان محیط‌زیست و مردم محلی در این‌خصوص بحق است. این امر موجب نگرانی شورای توسعه سواحل مکران هم بوده، به نحوی که در اولین جلسه شورا، سازمان حفاظت محیط‌زیست از سوی معاون اول رئیس‌جمهور موظف شد تا با جدیت حفاظت از محیط‌زیست را در قبال برنامه‌های توسعه مورد توجه قرار دهد. البته ناگفته نماند که دو نگرش در مورد تضاد میان برنامه‌های توسعه و حفاظت از محیط‌زیست وجود دارد که در یک نگاه اقدامات توسعه‌ای بر حفاظت محیط‌زیست ارجحیت دارد و در نگاه دیگر این موضوع به عکس است؛ بنابراین در دبیرخانه توسعه سواحل مکران، تأکید بر یافتن راهکار‌های نوآورانه برای تأمین و تجمیع آنهاست؛ ضمن این‌که برای اولین بار در کشور پهنه‌بندی کاربری اراضی با در نظر گرفتن ملاحظات زیست‌محیطی منطقه تعیین و ابلاغ شده است. در همین خصوص مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت دوازدهم هم با اشاره به تشکیل یک کارگروه ویژه گفت هدف از تشکیل از این کارگروه به حداقل رساندن آسیب‌های زیست‌محیطی احتمالی در روند توسعه سواحل مکران است و سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان یکی از اعضای فعال این کارگروه در تمام جلسات و تصمیم‌گیری‌های مربوط به این طرح شرکت می‌کند.

داوود شهرکی، معاون امور اقتصادی استانداری سیستان‌و‌بلوچستان هم به ما گفت که در هیچ کجای جهان اجرای طرح‌های توسعه‌ای بدون تخریب محیط‌زیست (هرچند اندک) نبوده و نیست، اما تلاش و برنامه‌ریزی شده که در اجرای طرح توسعه مکران آسیب‌رسانی به محیط‌زیست در کمترین حد ممکن باشد.

روزنامه جام جم