دوبله‌کُشی در استودیو‌های زیرزمینی

فراگیر شدن دوبله‌های زیرزمینی و استودیو‌هایی که مثل قارچ از گوشه و کنار سر بیرون می‌آورند به مثابه تهدیدی جدی برای دوبله رسمی هستند که نه‌تن‌ها به اصالت دوبله ضربه می‌زنند، بلکه استودیوهای زیرزمینی با انتشار نسخه‌های دوبله‌شده بدون کیفیت و نازل و به‌راه‌انداختن جریانی سخیف در این مسیر تهدیدی برای فرهنگ جامعه محسوب می‌شوند و خواسته یا ناخواسته در پی اشاعه ضدارزش‌ها هستند. این‌که استودیو‌های زیرزمینی چطور به وجود آمدند، چه کسانی پشت آن هستند و چرا نظارتی بر فعالیت آن‌ها صورت نمی‌گیرد سؤالاتی است که باید پاسخش را مسئولان وزارت ارشاد بدهند که ظاهرا توجه به این معضل در اولویت‌شان نیست. در ادامه با دو نفر از دوبلور‌های باسابقه پیرامون این موضوع به گفتگو پرداختیم.

منوچهر والی‌زاده، دوبلور پیشکسوت، گوینده و بازیگر در صحبت‌های خود از شخصی نام می‌برد که به آقای زیرزمینی معروف بوده و طبق گفته این مدیر دوبلاژ قدیمی از اوایل انقلاب سر و کله‌اش پیدا شد و اتفاقا مسبب شکل‌گیری دوبله زیرزمینی بوده است. والی‌زاده با مرور خاطراتش به گذشته‌ها برمی‌گردد و درباره این فرد می‌گوید: یک آقایی بود اوایل انقلاب که وارد حرفه دوبلاژ شد و وقتی ویدئو، نوار‌های وی‌اچ‌اس و ... آمد، پنهانی کار می‌کرد و بعد‌ها اسمش را گذاشتند آقای زیرزمینی؛ اصلا از همان زمان بی‌خود و بی‌جهت این واژه را در دوبلاژ جا انداخت.

 

وی ادامه می‌دهد: او کلاهبردار بود و از بسیاری جوانان دوبلور یا علاقه‌مند به دوبله سوءاستفاده می‌کرد. به این ترتیب جوانان را به بهانه این‌که به‌جای نقش‌های مختلف حرف بزنند می‌برد و فیلم‌ها را به‌صورت رایگان دوبله می‌کرد و به جا‌های مختلف و احیانا تلویزیون هم می‌فروخت. خب، آن زمان کسانی که علاقه‌مند بودند می‌رفتند و به‌رغم این‌که دستمزدی هم نداشتند با او کار می‌کردند. بعد‌ها هم از ایران رفت و اگر امروز از خیلی دوبلور‌ها سؤال کنید، او را به یاد دارند که چطور کلاهبرداری می‌کرد.

والی‌زاده می‌گوید: دوبلوری شغل آزاد است و هرکسی بخواهد می‌تواند وارد آن شده و به شیوه‌های مختلف مشغول به کار شود. درحالی‌که هرکسی استعداد، صدا و بیانی دارد باید از آن در مسیر درست استفاده کند. خوشبختانه امروز به‌قدری متقاضی در دوبله زیاد شده که حد ندارد و خیلی از آن‌ها هم کار می‌کنند.

والی‌زاده ادامه می‌دهد: همان‌طور که گفتم این شغل آزاد و تا حدودی غیررسمی است و یکی از گرفتاری‌هایش هم همین است. درحال‌حاضر تهران و شهرستان‌ها پر از استودیو‌های دوبله است و هرکسی پولی داشته در گوشه و کنار شهر یک اتاق اجاره کرده و دستگاه‌های دیجیتال و چند مونیتور و تلویزیون جلویش گذاشته و مثل آب‌خوردن دوبله می‌کند.

این دوبلور باسابقه، به اثرات کرونا بر دوبله ایران اشاره کرده، می‌افزاید: با فروکش کردن کرونا هم وضعیت تغییری نکرده و اتفاقا کسانی که تازه وارد دنیای دوبله شدند با این شیوه کارشان را شروع و به آن عادت کردند و فکر می‌کنم این رویه ادامه پیدا کند و دیگر مثل قدیم آن‌طور که همه دور هم بودیم و فیلم را دوبله می‌کردیم تکرار نشود. این مدیر دوبلاژ پیشکسوت به یک مسأله مهم دیگر اشاره می‌کند و معتقد است شیوع کرونا هم به این وضعیت دامن زده و باعث شده دوبله‌ها تک‌نفره شود. او ادامه می‌دهد: دیگر مانند گذشته همه دوبلور‌ها در یک اتاق کنار هم نیستند و فقط یک مدیر دوبلاژ در اتاق است. مثلا این روز‌ها من در یک روز دو فیلم‌سینمایی و نقش تام هنکس و تام کروز را تک و تنها دوبله می‌کنم و اصلا نمی‌دانم دوبلور نقش‌های مقابل من چه کسانی هستند.

سعید شیخ‌زاده، گوینده و مدیر دوبلاژ هم با اشاره به فراگیرشدن فعالیت‌های زیرزمینی دوبله معتقد است هنر ما نسبت به سال‌های گذشته سیر نزولی پیدا کرده، زیرا نگاه تجاری حاکم شده و می‌خواهیم همه چیز را ارزان تمام کنیم. او با اشاره به دلایل شکل‌گیری این گروه‌ها می‌گوید: افرادی که در دوبله زیرزمینی فعالیت دارند به‌عنوان کارآموز و بدون دستمزد گویندگی می‌کنند، اما کارآموزی پیش چه کسی؟! پیش کسانی که یک بساطی راه‌انداخته و اسمش را گذاشته‌اند دوبله. درحالی که این حرفه اصولی دارد و طبیعتا وقتی تشکیلاتی وجود ندارد حق و حقوق افراد هم در نظر گرفته نمی‌شود.

والی‌زاده به موضوع ضرورت نظارت بر دوبله تاکید دارد و می‎‌گوید: الان می‌شود با یک موبایل فیلم دوبله کرد و همه برای خودشان مدیر دوبلاژ شده‌اند و متاسفانه من می‌شنوم که انیمیشن‌های کودکان را با الفاظ بد و سخیفی دوبله می‌کنند. طبیعتا در این شرایط نظارت خیلی سخت‌تر خواهد بود، اما وزارت فرهنگ و ارشاد باید به این مسأله ورود کند و جلوی آن‌ها را بگیرد و اگر قدم پیش بگذارد، می‌تواند بر فعالیت آن‌ها نظارت کند.

سعید شیخ‌زاده، دوبلور هم با هشدار نسبت به دوبله‌های زیرزمینی که در ژانر کودک انجام می‌شود، تاکید می‌کند: متاسفانه در فیلم و انیمیشن کودک فحاشی و شوخی‌های بزرگسالانه می‌کنند و عجیب است که مدیران ارشاد به‌جای رسیدگی به این وضعیت، منفعل هستند و این فیلم‌ها هم به‌سادگی پخش می‌شوند. به نظرم این‌ها در حال تخریب فرهنگ نسل آینده هستند. اگر قرار بود فیلم‌های انیمیشن دنیا چنین ادبیاتی داشته باشند اصلا هیچ مرجعی به آن‌ها اجازه ساخت نمی‌داد، اما ما چقدر در کشورمان به این قضیه رسیدگی می‌کنیم؟ نکته اینجاست که نه‌تن‌ها رسیدگی صورت نمی‌گیرد حتی دوستان وزارت ارشاد این عزیزان را تایید هم می‌کنند و می‌گویند این‌ها بامزه‌اند! و جالب است، من سال‌هاست این جمله «بامزه هستند» را می‌شنوم! والی‌زاده با تاکید بر این‌که وزارت ارشاد باید خیلی جدی به این قضیه ورود کند و جلوی گروه‌های زیرزمینی را بگیرد، حرفش را این‌طور تمام می‌کند و به جوانانی هم که استعداد دارند و به دوبله علاقه‌مندند توصیه می‌کند تکنیکی جلو بروند و هنرشان را خوب خرج کنند.

موضوع رهابودن دوبله و عدم نظارت بر آن در صحبت‌های شیخ‌زاده هم مشهود است. او تاکید می‌کند: من چیز‌هایی از دوبله‌های زیرزمینی می‌شنوم که فکر می‌کنم مصداق جرم است؛ به‌طورمثال از کسانی که می‌خواهند وارد عرصه دوبله شوند امضا می‌گیرند که بدون دستمزد یکی‌دو سالی را کارآموزی کنند.

آن‌ها هم در این گروه‌ها مشغول کار می‌شوند درحالی‌که نه آینده‌ای دارند و نه سابقه کاری برایشان ثبت می‌‍‌شود و فقط وقت خود را هدر می‌دهند. از طرف دیگر با تهیه‌کننده طوری برخورد می‌کنند که کار را به نازل‌ترین قیمت برسانند و تهیه‌کننده‌ها هم اصولا سودی از همکاری با این گروه‌ها نمی‌برند و فقط به‌دلیل کاهش هزینه‌ها سراغ آن‌ها می‌روند و درمجموع فکر نمی‌کنم حتی بتوان یک مورد دوبله خوب پیدا کرد که توسط این گروه‌ها انجام شده باشد.

وی در تشریح برخی مشکلات در دوبله‌های غیرقانونی و بدون نظارت می‌گوید: در همه جای دنیا شوخی‌های بزرگسالانه در فیلم‌ها وجود دارد و از آنجا که مردم بسیاری از کشور‌های جهان به‌راحتی نمی‌خندند، تولیدکنندگان هم دست به هرکاری می‌زنند که بتوانند مردم‌شان را بخندانند، ولی ما فرهنگی غنی در طنز و کمدی داریم و اصلا نیازی به این ابزار‌های بی‌فرهنگی نیست که از طریق آن مردم را بخندانیم؛ به‌خصوص ژانر کودک که همه جای دنیا نسبت به آن حساس است، اما ما اصلا مراقبتی نداریم و هیچ ارگان و مدیری به این فکر نمی‌کند که به این وضعیت رسیدگی کند. این‌ها همه ضرباتی است که گروه‌های زیرزمینی وارد می‌کنند، گروه‌هایی که نه شناسنامه‌ای دارند و نه کسی آن‌ها را می‌شناسد!

اما به جرأت می‌توانم بگویم ۹۰درصد گویندگانی که در پلتفرم‌های اینترنتی کار دوبله انجام می‌دهند مجوز رسمی ندارند و تحت نظر هیچ تشکیلاتی هم نیستند و جالب است بسیاری از آن‌ها جذب شبکه‌های ماهواره‌ای و... می‌شوند.

این مدیر دوبلاژ با تاکید بر این‌که هیچ مخالفتی با حضور نیروی‌های آموزش‌دیده در فضای دوبله رسمی وجود ندارد، می‌گوید: من با شیوه قلع‌و‌قمع موافق نیستم بلکه باید آن‌ها را اصولی و در چارچوب قواعد انجمن ساماندهی کنیم، در این شرایط است که کیفیت کار بالا می‌رود و فضای رقابتی شکل می‌گیرد و از سوی دیگر کمتر شاهد اشاعه فرهنگ سخیف در دوبله خواهیم بود.

سعید شیخ‌زاده به اهمیت نقش ساترا به‌عنوان اهرم بازدارنده برای رصد و جلوگیری از تخلفات گروه‌های زیرزمینی دوبله اشاره می‌کند و می‌گوید: به نظرم اگر ساترا و وزارت ارشاد بخواهند جلوی این وضعیت را بگیرند می‌توانند آن‌ها را شناسایی کنند. درحال حاضر پلتفرم‌های اینترنتی همچون «لنز»، «گپ‌فیلم» و «فیلم‌نت» از دوبله زیرزمینی استفاده می‌کنند چراکه قیمت‌شان چندبرابر پایین‌تر از حد استاندارد است. خوشبختانه دوبله رسمی کارش را به‌خوبی انجام می‌دهد و نسلی را آماده کرده که بتواند آینده دوبله این کشور را محافظت کند و درواقع نسل طلایی آینده باشد، اما عجیب است گاهی می‌بینیم حجم فعالیت گروه‌های زیرزمینی از این انجمن، با قدمتی بیش از ۵۰‌سال هم بیشتر است.

روزنامه جام جم