ماجرای سزارین «ایران»در توران + عکس و فیلم

به دنیا آمدن فرزندان ایران، شور و امیدی در دل نه فقط ایرانی‌ها بلکه تمام دوستداران حیات‌وحش در سراسر دنیا به پا کرده‌است؛ حالا امیدها به حفاظت از این گونه نادر که اکنون جز کشور ما زیستگاهی ندارد، بیشتر شده‌است.

با دکتر بهرنگ اکرامی، دامپزشک معتمد سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست که از دو سال پیش با انتقال یوزپلنگ‌های در اسارت از مرکز ملی تکثیر و نگهداری یوزپلنگ آسیایی در پارک پردیسان به پارک ملی توران، مدیریت زادآوری یوزها در شرایط اسارت را برعهده داشته، گفت‌وگو کرده‌ایم؛ همان دامپزشکی که هفته گذشته پس از تکمیل فرآیند بارداری موفقیت‌آمیز ایران، به روش سزارین، سه توله او را به دنیا آورد.

اوایل بهمن‌ 1400 خبر بارداری «ایران» امید تازه‌ای برای تکثیر جمعیت حفاظت‌شده یوز آسیایی ایجاد کرد. تا پیش از این به‌دلیل موفق نبودن پروژه‌های تکثیر یوز آسیایی در شرایط اسارت که تقریبا به مدت دو دهه با همکاری نهادها و انجمن‌های بین‌المللی در مرکز تکثیر و بازپروری یوز آسیایی پردیسان برای دو یوز «کوشکی» و «دلبر» به نتیجه نرسیده‌بود، به نظر می‌رسید فرآیندی نشدنی است.

با انتقال یوزهای تحت حفاظت یا به اصطلاح «در اسارت» به پارک ملی توران در سال 99، این بار روند تلاش برای جفتگیری طبیعی میان یوز ماده ایران (که پس از ربوده‌شدن از طبیعت در هشت ماهگی در تهران کشف شد و به مرکز تحقیقات یوزپلنگ آسیایی در پارک پردیسان تحویل داده شده و حالا سه ساله بود) با یوز نر «فیروز» که از طبیعت به منظور بررسی امکان جفتگیری به محل تعبیه شده منتقل شده‌بود، دنبال شد. پس از حدود یک سال و نیم تلاش برای معرفی این دو یوز به یکدیگر، 8 بهمن سال گذشته خبر جفتگیری موفقیت‌آمیز آنها از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران منتشر شد.

راهی جز سزارین نداشتیم

دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص علت تولد توله‌ها به روش سزارین، به جام‌جم می‌گوید:«فرآیند زایمان شامل چند مرحله است. از زمانی که مادر دراز می‌کشد و انقباضات رحمی آغاز می‌شود، اگر پس از نیم‌ساعت تا سه‌ساعت پیشرفتی در شرایط زایمان رخ ندهد، خستگی رحمی ایجاد می‌شود و فرآیند انقباضات متوقف می‌شود. با باقی‌ماندن جنین در رحم، عفونت موجب از بین رفتن مادر و جنین می‌شود. در روز زایمان که ما لحظه به لحظه مشغول رصد حیوان و تغییر شرایطش بودیم، ایران از ساعت 8 صبح دراز کشید اما تا ساعت 18 هیچ پیشرفتی در زایمان نداشت و کاملا بی‌رمق شده‌بود.»

دکتر اکرامی می‌افزاید: «ما از ساعت 14 با توجه به غیرعادی‌بودن روند زایمان، شرایط را به مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست گزارش کردیم و بلافاصله مقدمات جراحی سزارین صحرایی با توجه به خطرناک بودن جابه‌جایی حیوان و انتقال به کلینیک یا بیمارستان دامپزشکی را فراهم کردیم. من پیش از این تجربه سزارین حیوانات را به دفعات داشتم و با توجه به فراهم بودن تمام تجهیزات مورد نیاز، تصمیم بر این شد که سزارین را خودم انجام دهم.»

با این که زایمان ایران با موفقیت انجام شده اما جای تأمل همچنان باقی است که چرا با وجود اهمیت ملی تولد یوزهای آسیایی، چرا تجهیزات کامل‌تر و تیم متخصصی برای مدیریت شرایط پیش‌بینی نشده در زمان زایمان ایران در پارک ملی توران فراهم نشده‌ بود.

شاید اگر روند زایمان با پیچیدگی‌های بیشتری همراه می‌شد، طولانی شدن زمان جراحی و نبود بیهوشی استنشاقی، شرایط سلامت ایران و توله‌ها را مورد تهدید قرار می‌داد و این شادمانی ملی با یک ساده‌انگاری به تأسف ملی تبدیل می‌شد. خوشبختانه ایران 24 ساعت پس از جراحی اقدام به شکار غذا کرد که نشان‌دهنده دفع پرده‌های جفت و نیز تکمیل شدن فرآیند زایمان بدون مشکل است.

دکتر اکرامی در خصوص احتمال کاهش باروری ایران در جفتگیری‌های بعدی به دلیل انجام عمل سزارین، توضیح می‌دهد: «بدون شک انجام عمل سزارین، بسیار پرریسک است. با وجود این تمام تلاش را برای انجام جراحی استاندارد انجام دادیم امیدواریم در سال‌های آتی نیز شاهد فرزندآوری‌های بیشتر ایران باشیم.»

تشخیص جنسیت توله‌ها

به گفته دکتر اکرامی، امکان تشخیص جنسیت توله‌های گربه‌سانان وحشی در روزهای ابتدایی بسیار دشوار است و همین موضوع موجب اظهارنظرهای عجولانه در خصوص جنسیت ماده توله‌ها سپس رد این اظهارنظر و ایجاد هجمه‌هایی در فضای مجازی در این خصوص شد.

به گفته این متخصص دامپزشکی، امکان تشخیص قطعی جنسیت تا حدود دو، سه ماهگی بدون تجهیزاتی مانند سونوگرافی دقیق نخواهدبود اما شواهد با احتمال بیشتری نر بودن توله‌ها را تأیید می‌کند.

دکتر اکرامی با تأکید بر پررنگ‌تر بودن اهمیت امکان‌پذیر شدن تکثیر در اسارت، تصریح می‌کند: «واقعیت این است ما در مرحله‌ای هستیم که برای تداوم حیات این گونه به هر دو جنس نر و ماده نیاز داریم و الزاما ماده بودن توله‌ها، کمک بیشتری به حفظ این گونه نمی‌کند. در حقیقت باید تمام تمرکز خود را روی اهمیت این موفقیت و تلاش برای حفظ سلامت و رشد توله‌ها و تداوم این مسیر در جفتگیری‌های بعدی و ایجاد جمعیت پشتیبان مناسب معطوف کنیم.»

مادر، توله‌هایش را هنوز نپذیرفته ‌است

یکی از مشکلاتی که در پی زایمان سزارین در حیوانات با آن روبه‌رو هستیم، بیهوش‌بودن مادر در فرآیند زایمان و در نتیجه درک‌ نکردن فرآیند زایمان از سوی مادر است.

این موضوع احتمال پذیرش توله‌ها از سوی مادر را کاهش می‌دهد. به دلیل شرایط ناخواسته و وضعیت ایران از آنجا که امکان زایمان طبیعی فراهم نشد، پس از زایمان نیز دوبار تلاش برای روبه‌رو شدن ایران با توله‌ها موفقیت‌آمیز نبوده‌است.

دکتر اکرامی در این رابطه توضیح می‌دهد: «در شرایط طبیعی پس از زایمان مادر تا دو روز که توله‌ها کمی رشد پیدا کنند و با محیط تازه هماهنگ شوند، از لانه خارج نمی‌شود اما ایران پس از دیدن توله‌ها از لانه خارج شد، به آنها شیر نداد و از آنجا که شرایط جوی منطقه به گونه‌ای بود که اگر توله‌ها در لانه از سوی مادرشان مورد حمایت و گرمای بدن مادر قرار نمی‌گرفتند، امکان تلف شدنشان وجود داشت، به ناچار پس از چهار ساعت، از لانه خارج شدند. پس از آن بار دیگر نیز شرایط مواجهه ایران با توله‌ها را فراهم کردیم و با دوربین‌ها رفتار ایران را نظاره کردیم؛ ولی در بار دوم هم موفقیت حاصل نشد. امیدواریم در ادامه با بهبود شرایط جوی منطقه در روزهای آتی باز بتوانیم امکان آشنایی مادر با توله‌هایش را فراهم کنیم.»

به گفته دکتر اکرامی، بلافاصله پس از تولد به هر سه توله از آغوز مادر (شیر اول مادر که حاوی مقادیر بالای آنتی‌بادی و مواد مغذی است و در حفظ سلامت و رشد توله در روزهای ابتدایی بسیار مؤثر است) داده شده‌است. در حال حاضر نیز تغذیه توله‌ها با بهترین و معتبرترین شیر استاندارد برای تغذیه گربه‌سانان وحشی در حال انجام است.

اهمیت تکثیر در اسارت گونه‌های در معرض انقراض

برای حفاظت از گونه‌های در حال انقراض، حفظ زیست‌بوم گونه با تمام اجزای چرخه‌های غذایی موجود نقش کلیدی را بر عهده دارد.

به عبارت دیگر برای تشخیص گذر یک گونه از خطر انقراض تعداد افراد گونه به تنهایی نمی‌تواند ملاکی مناسب باشد. به همین علت در حفظ گونه یوز آسیایی پیش از هر چیز برنامه‌های احیای زیست‌بوم‌های طبیعی این گونه باید مورد توجه قرار بگیرد.

با این اوصاف و با توجه به این که جمعیت یوز آسیایی در محیط طبیعی به زیر 20 قلاده کاهش پیدا کرده‌است، فرصت زیادی برای اتکا به افزایش جمعیت طبیعی وجود نخواهد داشت.

به همین خاطر ایجاد جمعیت پشتیبان ولو تحت حفاظت و اسارت می‌تواند احتمال حفظ ذخیره ژنتیکی گونه را افزایش دهد و در مراحل بعدی با اجرای برنامه‌های بازگردانی به طبیعت، به افزایش تعداد گونه در طبیعت کمک کند.

مشابه این اتفاق در مورد گونه‌های با ارزشی مانند گوزن زرد ایرانی نیز در کشور با موفقیت در حال انجام است. همچنین در آفریقای جنوبی نیز اقداماتی مؤثر در خصوص تکثیر یوز آفریقایی و همچنین بازگردنی یوزهای متولد شده به طبیعت گزارش شده‌است.

حالا این بار این اتفاق برای اولین بار در خصوص گونه یوز آسیایی که حالا زیست‌بومی جز ایران ندارد، با موفقیت منجر به تولد سه توله شده‌است.

اگرچه یکی از سه توله دو روز پس از تولد به دلیل نارسایی ریوی مادرزادی تلف شد اما دو توله دیگر تا زمان نگارش این گزارش شرایط سلامت خوبی دارند و وزنشان از 350 گرم در زمان تولد به بیش از 500 گرم رسیده‌است.

دشواری تکثیر یوز آسیایی

به طور کلی، زادآوری حیوانات وحشی درشت جثه در شرایط اسارت به دلیل عوامل متعددی که در انتخاب جفت، جفتگیری، بارداری موفق و زادآوری‌شان نقش دارد، با دشواری‌های بسیاری همراه است. این موضوع در خصوص گونه نادر و در معرض انقراضی مانند یوز آسیایی تاحد زیادی پیچیده‌تر نیز هست.

دامپزشک معتمد سازمان حفاظت از محیط‌زیست در خصوص دشواری‌های تکثیر یوزپلنگ‌ آسیایی توضیح می‌دهد: «یوزپلنگ‌های آسیایی به شدت قلمروطلب هستند و امکان جفتگیری بین هر جنس نر و ماده‌ای وجود ندارد. جنس ماده باید ابتدا جنس نر مورد نظرش را بپسندد سپس تشکیل خانواده بدهد.

از طرف دیگر پس از جفتگیری نیز نرخ آبستنی کاذب (False Pregnancy) در این گونه بسیار بالاست. علاوه بر این به دلیل ضریب هم‌خونی بالای گربه‌سانان میزان مرگ‌ومیر نیز در آنها پس از تولد بالاست.

همین موارد شرایط تکثیر این گونه را به شدت دشوار کرده‌است. حالا تصور کنید بخواهید این شرایط دشوار طبیعی را در اسارت فراهم کنید؛ دشواری چند برابر خواهد شد.»

عسل اخویان طهرانی - دانش روزنامه جام جم

..