این نشست در شرایطی به کار خود پایان داد که آگاهان می‌گویند چیزی تا به‌صدا درآمدن ناقوس مرگ جهان در قرن حاضر نمانده‌است و به‌آرامی باید مرثیه‌ای برای رویای کره سبز و آبی خود زمزمه کنیم.
در این میان وضعیت مبهم سیاست‌های ما در ایران برای کاهش تولید کربن، زنگ خطر جدی برای تبعات زیستمحیطی بی‌توجهی به خطر گرمایش جهانی را به صدا درآورده‌است.
هوایی برای تنفس، شاید ارزشمندترین میراثی باشد که در روزگاری نه‌چندان دور نسل‌های آینده انتظار خواهند داشت برای آنها به‌جا بگذاریم.
بی‌شک فرزندان فرزندان ما نخواهند توانست به‌راحتی امروز ما در آسایش طبیعی و اقلیمی زندگی کنند و روزبه‌روز زمین را در آستانه تبدیل شدن به کره‌ای سوزان می‌بینند.
آنچه در گلاسکو به توافق حاضران رسید، کاهش انتشار گاز متان و دیگری حفاظت از منبع اصلی جذب گازهای گلخانه ای نظیر جنگل‌ها بود که بیشتر به شعارهای همیشگی دولتمردان شبیه بود.
بسیاری از کنشگران و مدافعان محیط زیست از نتایج این اجلاس ابراز ناامیدی کردند و معتقدند نشست گلاسکو شکست خورده‌است.
این درست است که گاز متان ۸۰برابر دی‌اکسیدکربن در گرم شدن زمین نقش دارد اما تجربه مسکوت ماندن سراسری اغلب مشاغل صنعتی در دوران عالمگیری کرونا در جهان به ما نشان داد کاهش ۱۷درصدی انتشار دی‌اکسیدکربن در اتمسفر باعث احیای برخی گونه‌های جانوری در جنگل‌ها و رشد سریع‌تر گیاهانی شد که در خطر انقراض قرار داشتند؛ بنابراین کاهش حداکثری انتشار تمام گازهای گلخانه‌ای در یک مقیاس وسیع، می‌تواند کره زمین را از انقراض زودرس و حتمی نجات دهد و ما نیازمند تصمیم‌گیری همه‌جانبه برای نجات زمین هستیم زیرا نتایج مطالعات نشان می‌دهد اگر تعهدات فعلی اجرا شود میزان افزایش دما ۲/۴درجه سانتیگراد خواهد بود؛ درحالی‌که طبق توافقنامه پاریس کشورها ملزم بودند نگذارند دمای کره زمین از ۱/۵تا دو درجه سانتیگراد بیشتر شود.
در این رابطه شاونا امیناث، وزیر محیطزیست مالدیو می‌گوید افزایش دمای ۱/۵ تا دو درجه سانتیگراد، برای کشورش که جزیره‌ای در اقیانوس است همچون حکم اعدام خواهد بود؛ چه برسد به آن‌که اکنون به نظر می‌رسد افزایش بیشتر از دو درجه‌ای دما حتمی خواهد بود.
گلاسکو توافق دولت‌ها بود؛ صدای مردم شنیده نشد
این‌که آیا توافق‌های صورت‌گرفته اجرا می‌شود یا خیر باید گفت اگر هم کشورها به تعهدات خود چه در مورد کاهش انتشار متان و چه تامین منابع مالی لازم برای کاهش جنگل‌زدایی عمل کنند با توجه به نظر بیش از یکصد پژوهشگر بین‌المللی در پروژه‌ای با عنوان «طرح جهانی کربن»، هرچند حدود ۴۰درصد انتشار گاز دی‌اکسید کربن منشأ طبیعی دارد اما حدود ۶۰درصد آن ناشی از فعالیت‌های انسانی است؛ بنابراین ما راهی جز قطع حداکثری انتشار گازهای گلخانه‌ای (اعم از متان و کربن) و تغییر اساسی در سبک زندگی ملت‌ها و تغییر نگرش دولت‌ها نداریم.
از آنجا که جنگل‌ها یک‌سوم گازهای گلخانه‌ای جهان را جذب می‌کنند، امضاکنندگان این توافق با اختصاص ۲۰میلیارد دلار وعده می‌دهند تا ۱۰ سال آینده از سیاست‌ها و فعالیت‌هایی که باعث ازبین‌بردن جنگل‌ها می‌شود پرهیز کنند اما کنشگران محیطزیست از کشورهای بورنئو، اندونزی و برزیل که شاهد گسترش حجم عظیم جنگل‌زدایی‌ها برای معدن‌کاوی بوده‌اند، معتقدند این تنها توافق دولت‌ها بود و صدای مردم شنیده نشد. زیرا درحال‌حاضر هر دقیقه به اندازه ۲۷ زمین فوتبال در دنیا جنگل ازبین‌می‌رود. کنشگران از هر دو توافق استقبال کرده‌اند ولی می‌گویند با توجه به فوریت بحران، این توافق‌ها به‌هیچ‌وجه کافی نیستند اما تیر خلاص در گلاسکو آنجا زده شد که کشورها موافقت کردند به‌جای «کنار گذاشتن» استفاده از زغال‌سنگ، مصرف آن را فقط «کم کنند» که با یأس سران شماری از کشورها روبه‌رو شد.
آنچه در این رابطه اهمیت بیشتری از توافق‌ها و عهدنامه‌های عمل‌نشده دارد، مدیریت انرژی در کشورهاست؛ برای نمونه آلمان که در رتبه ششم انتشاردهندگان گازهای گلخانه‌ای و یک رتبه بالاتر از ایران قرار دارد، تجربه موفقی از مدیریت انرژی را در دوران همه‌گیری کرونا پشت سر گذاشت. وزارت محیطزیست آلمان یک سال پس از این همه‌گیری، در بیانیه‌ای اعلام کرد «در سال ۲۰۲۰، تقریبا ۷۳۹میلیون تن گاز گلخانه‌ای در آلمان منتشر شد که ۷۰میلیون تن یعنی 8.7 درصد کمتر از سال ۲۰۱۹ است.»
این وزارتخانه با ابراز خرسندی از این موضوع اعلام کرد این امر به آلمان امکان می‌دهد با کاهش ۴۱درصدی انتشار گازهای گلخانه‌ای خود در مقایسه با سال ۱۹۹۰ به اهداف آب‌و‌هوایی‌اش دست یابد. دولت آلمان اعلام کرد بخش قابل‌توجهی از این تغییر و تحول مربوط به پیامد‌های همه‌گیری کرونا در حمل‌ونقل و مصرف انرژی بوده‌است اما چون طی سال‌های اخیر، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در این کشور افزایش چشمگیری داشت، نیازهای این کشور در باب انرژی تامین شد؛ به گونه‌ای که از انرژی‌های نو در تولید نیمی از مصارف برق این کشور به‌صورت جدی استفاده شد.
مصرف بیش از ۸ میلیون تن چوب سوخت در ایران با ۳۰۰ روز آفتابی!
دانشمندان پیشنهاد می‌کنند برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای سوخت‌های زیستی نظیر اتانول جایگزین سوخت‌های فسیلی شود.
پژوهشگران معتقدند مانع عمده استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به سیاست کلی یک کشور بستگی دارد که هزینه نوآوری و فناوری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
رئیس‌جمهور می‌گوید «حفظ محیطزیست در کنار توسعه‌یافتگی ضروری است.» بنابراین می‌توان گفت، رویکرد دولت فعلی در کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای مثبت است و این جای امیدواری دارد اما معضل اصلی در کشور ما مسیر مبهم برای رسیدن به اقتصاد کم‌کربن است. بی‌شک صاحبان اقتصاد نفتی سد بزرگی برای توسعه این نوع اقتصادند.
از طرفی در شرایطی که علت اصلی انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای از سوی ایران مصرف سوخت‌های فسیلی است، سوزاندن چند میلیون متر مکعب چوب جنگل‌ها برای تامین سوخت در برخی مناطق کشور به هیچ روی توجیه‌پذیر نیست. طبق آمارها در سال‌های اخیر کماکان قریب به هشت تا ۱۰میلون مترمکعب چوب برای رفع نیازهای روزانه خانوارهای روستایی در کشور به‌صورت چوب‌سوخت سوزانده می‌شود؛ این مسأله نه تنها حجم زیادی از دی‌اکسیدکربن را وارد اتمسفر می‌کند، بلکه جنگل‌ها که منابع جذب دی‌اکسیدکربن هستند را هم از بین می‌برد.
آن روی دیگر سکه این است که کشور ما در استفاده از انرژی خورشیدی چه به صورت هیبریدی و چه به صورت فوتوولتاییک شرایطی استثنایی دارد و با صرف هزینه بسیار کمتر نسبت به کشورهای دیگر می‌توان حجم زیادی از مصرف برق کشور را تامین کرد؛ بنابراین حرکت به سمت انرژی‌های نو برای ما یک ضرورت است.
به گفته رئیس سازمان محیطزیست در همایش انرژی‌های تجدیدپذیر، در حال حاضر ۳۰۰ روز آفتابی در کشور برآورد شده که حاکی از ظرفیت بالای انرژی خورشیدی کشور نسبت به سایر کشورهاست. همچنین برای بهره‌گیری از انرژی‌های باد و زیست‌توده هم ظرفیت بالایی داریم ولی متاسفانه به آن نگاه ویژه‌ای نشده‌است.
در بحث استفاده از ظرفیت‌های انرژی‌خورشیدی باید گفت ابرناک‌ترین منطقه کشور ما که استان‌های گیلان و مازندران است، انرژی خورشیدی بیشتری در مقایسه با شهر مونیخ دریافت می‌کند که بیشترین میزان تابش آفتاب را در آلمان دارد؛ کشوری با کارنامه درخشان در بهره‌گیری از انرژی‌های نو. در این شرایط تاسف‌بار است که به علت ضعف مدیریت در کشور، هنوز برای تولید سوخت در برخی مناطق از هیزم و چوب استفاده می‌شود.
گفتنی است، تاکنون از منابع تجدیدپذیر در جهان حدود چهار میلیارد و ۴۰۵ میلیون کیلووات ساعت انرژی تولید شده که این میزان تولید برق توانسته از انتشار ۳میلیون تن گاز گلخانه‌ای در کشور بکاهد. بنابراین فارغ از پیوستن یا نپیوستن ایران به توافقنامه پاریس، تلاش در مسیر حرکت به سوی اقتصاد کم‌کربن برای کشور ما ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کنیم
در چند سال گذشته شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی در کشور تلاش کرده‌اند با استفاده از انرژی‌های نو معضل گرمایش مناطق کمتر برخوردار روستایی را برطرف کنند.
برای مثال چندی پیش در پارک علم و فناوری استان اردبیل، شرکت دانش‌بنیانی با استفاده از فناوری سامانه خورشیدی ردیاب توانسته در فاز نخست خود سالانه از انتشار ۹۰۰هزار متر مکعب گاز طبیعی و ۲۶۰۰ تن آلاینده زیستمحیطی جلوگیری کند. در حال حاضر نیروگاه‌های خورشیدی پنج کیلوواتی برای خانه‌های روستایی راه‌اندازی شده است.
رزا پورسلیمان، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در تشریح تولید برق روستایی با بهره‌گیری از نیروگاه‌های خورشیدی می‌گوید: «تاکنون نزدیک به ۳۰ نیروگاه خورشیدی پنج کیلوواتی را در روستاهای کوچک استان اردبیل ایجاد کرده‌ایم. در واقع پنل‌های خورشیدی در پشت بام‌های خانه‌های روستایی قرار داده شده‌است و با تولید برق، روستاییان می‌توانند علاوه بر استفاده از برق دولتی، میزان برق تولیدی از پنل‌های خورشیدی را به دولت بفروشند و درآمد داشته‌باشند.»
خطر پذیراشدن زباله‌های اتمسفری توسعه‌یافته‌ها
از موضوع دیگری که نباید غافل شد این است که در صورت پاسخ نگرفتن از اقتصاد نفتی و تعیین نکردن هدف‌گذاری‌ها و سیاست‌ها باید مراقب باشیم از سوی کشورهای پیشرفته صاحب صنایع ناگزیر از پذیرش برون‌سپاری صنعتی (Offshoring) نشویم.
این فرآیند، از اقداماتی است که کشورهایی چون ترکیه و بنگلادش تجربه آن را داشته‌اند. این کشورها به نوعی محلی برای دورریز زباله‌های اتمسفری کشورهای پیشرفته شده‌اند و توانسته‌اند بدون اقدامات جدی و سازگار با محیطزیست میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهند؛ این‌که بریتانیا توانسته‌است ۴۷درصد از ردپای کربن خود را در صنعت مد کاهش دهد، در حقیقت جغرافیای انتشار خود را تغییر داده و به همان میزان و شاید هم بیشتر در جایی دیگری از جهان گازهای گلخانه‌ای تولید کرده‌است.
اگر کشوری بخواهد زباله‌های صنعتی خود را در جای دیگری خالی کند نه تنها تاثیری در کاهش گرمایش جهانی ندارد بلکه میزان انتشار را به لحاظ شکل‌گرفتن حمل‌ونقل بیشتر چند برابر می‌کند.
توافقنامه پاریس، فعلا جاده‌ای یکطرفه است
نکته مهمی که میان اطلاعات انتشار یافته در نشست گلاسکو دیده می‌شد، رتبه هفتم ایران در میان انتشاردهندگان گازهای گلخانه‌ای از جهان است.
نمودار بالا کشور ما در میان تحریم‌های ناجوانمردانه غرب، حتی با فرض بعید در صورت اجراشدن تعهدات کشورهای توسعه‌یافته در مقابل کشورهای در حال توسعه، دور از انتظار است که از کمک‌های مالی برای مقابله با انتشار کربن سهمی ببرد.
این گزاره از آنجایی مورد تایید است که علی سلاجقه، رئیس سازمان محیطزیست در سخنرانی خود در اجلاس گلاسکو پرسش‌های بی‌پاسخی را مطرح کرد.
به گفته سلاجقه «یک توافق باید دو طرفه باشد ولی اگر ایران از دریافت فناوری، سرمایه و تخصص محروم باشد نمی‌تواند تعهدات اقلیمی خود را اجرا کند.»
وی در نشست خبری اخیر خود در میان خبرنگاران گفت: «در صورت پیوستن ما به توافقنامه پاریس، کدام بانک بین‌المللی حاضر می‌شود به ما کمک مالی کند در حالی‌که در تحریم‌های ظالمانه به سر می‌بریم؟ یا کدام کشور حاضر است همکاری‌های فناورانه با ما داشته‌باشد؟ بنابراین ما هزینه تلطیف هوایی را نمی‌دهیم که توسعه‌یافته‌ها آن را آلوده کرده‌اند. توافقنامه پاریس جاده‌ای یکطرفه است.»
اما با اتکا به مزایا و امکانات طبیعی کشورمان در تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر نظیر انرژی باد و انرژی خورشیدی، می‌توانیم با مدیریت انرژی در قالب یک برنامه همه‌جانبه جایگاه خود را در تولید گازهای گلخانه‌ای درجهان پایین بیاوریم و الگوی موفقی در کاهش تولید کربن ارائه کنیم.
گفتنی است، بیشترین حجم انتشار این گازها در ایران در جریان تولید فرآورده‌های نفتی ایجاد می‌شود؛ طبق آمار در سال ۱۳۹۴، قریب به 73.1 میلیارد لیتر فرآورده‌های نفتی در کشور مصرف شد که میزان انتشار کربن همین سال به واحد کیلوگرم دی‌اکسیدکربن برای نفت‌گاز ۸۰۰۱۶۶۸۷۰۰۰، بنزین ۵۹۶۰۷۰۱۸۵۰۰، نفت سفید ۸۹۶۶۰۷۹۰۰۰، نفت کوره ۲۴۱۷۰۳۷۳۰۰۰ بود. با توجه به شیوه صنعتی‌شدن کشور به علت بیشترشدن مصرف سوخت‌های فسیلی، انتشار دی‌اکسیدکربن در سال‌های اخیر بیشتر هم شد.
نگاهی به آمارهای بالا بعد از نفت‌گاز، نشان می‌دهد مصرف بنزین بیشترین میزان تولید دی‌اکسیدکربن را به خود اختصاص داده‌است. بنابراین اگر به تنهایی مصرف بنزین در کشور کاهش پیدا کند میزان زیادی از انتشار کربن کشور را کم کرده‌ایم.
مهتاب دمیرچی - دانش / روزنامه جام جم
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در استودیوی «جامپلاس» میزبان دکتر اسفندیار معتمدی، استاد نامدار فیزیک و مولف کتب درسی بودیم
سیر تا پیاز حواشی کشتی در گفتوگوی اختصاصی «جامجم» با عباس جدیدی مطرح شد
حسن فضلا...، نماینده پارلمان لبنان در گفتوگو با جامجم:
دختر خانواده: اگر مادر نبود، پدرم فرهنگ جولایی نمیشد
