برجام و ضرورت یک نگاه جدید

کد خبر: ۱۳۳۴۱۰۸

طی دو ماه اخیر، مجادله بر سر چند نقاط اختلافی در پروسه احیای توافق هسته‌ای در وین به نقطه اوج رسیده و منجر به توقف مذاکرات شده است. در این میان، مقامات آمریکایی و اروپایی نه تنها در پروسه رفع تحریم‌ها، بلکه در قبال دو مولفه راستی‌آزمایی و ارائه تضمین در خصوص حفظ توافق هسته‌ای در آینده مقاومت می‌کنند.

اما این تنها صورت ماجراست در مذاکرات هسته‌ای تنها نباید روی زمان حال متمرکز شد و باید نگاهی واقع‌بینانه به آینده نیز داشته باشیم. واقعیت این است در دوران ریاست‌جمهوری اوباما (باوجود انعقاد برجام) شاهد بودیم دموکرات‌ها نقض عملی برخی مفاد و متمم‌های مندرج در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد را در دستور کار قرار دادند و از برخی ابهامات و شکاف‌های حقوقی برجام نیز به مثابه ابزاری برای اعمال فشار بر ایران استفاده کردند.

هم اکنون واشنگتن و تروییکای اروپایی در صدد هستند کماکان برجام را به مثابه یک متغیر مستقل در سیاست خارجی ایران حفظ کنند. یکی از مواردی که آمریکا و متحدانش را نگران کرده است، به مواجهه ماهوی دولت سیزدهم با برجام باز می‌گردد: در دولت یازدهم و دوازدهم، برجام حکم مقیاس و محوری را داشت که دیگر مولفه‌ها و پدیده‌های حوزه اقتصاد و سیاست خارجی کشور حول آن تعریف می‌شد. محصول این نگاه بازدارنده و نادرست را پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای مشاهده کردیم. اکنون رئیس‌جمهور و وزیر خارجه دولت سیزدهم هر دو تاکید دارند در عین استمرار مذاکرات، قصد ندارند برجام را به متغیری مستقل در حوزه سیاست خارجی ایران تبدیل کنند.

بر این اساس، توافق هسته‌ای حکم پدیده‌ای تاکتیکی، تبعی و در یک کلام، متغیری وابسته را در حوزه اقتصاد و دیپلماسی کشور خواهد داشت. در این صورت، سرنوشت اقتصاد و سیاست خارجی کشور در گروی اخم یا لبخند رقبا و دشمنان فرامنطقه‌ای ایران از جمله آمریکا و تروییکای اروپایی نخواهد بود.

اصلاح نگاه ماهوی دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان به برجام، که معلول استقرار دولت جدید در قوه مجریه است، قطعا پدیده‌ای مبارک است. وزن و ماهیت توافق هسته‌ای به اندازه‌ای نیست که بتواند حکم یک نقطه ثقل را در حوزه‌های کلان سیاستگذاری کشور داشته باشد.

فراموش نکنیم قرار دادن هر پدیده‌ای گذرا، مقطعی و غیرپایدار به عنوان شاه‌کلید و گرانیگاه اقتصاد کشور، چیزی جز یک خطای راهبردی محسوب نمی‌شود. طی ماه‌های اخیر، بحث بر سر یکی از مهم‌ترین موضوعات اختلافی میان ایران و آمریکا (در پروسه احیای برجام) به نقطه اوج خود رسیده است. این موضوع، همان بازگشت تضمین محور به توافق هسته‌ای از سوی آمریکاست.

موضوعی که دولت بایدن تاکنون در شش دور مذاکرات وین زیر بار آن نرفته کماکان اصرار دارد ضمانتی کتبی و مدون برای جلوگیری از خروج دولت فعلی یا بعدی در کاخ‌سفید از برجام ارائه نخواهد کرد.

اصل اصرار طرف آمریکایی مبنی بر عدم ارائه تضمین در پروسه بازگشت به توافق هسته‌ای، معلول تلاش پشت پرده آمریکا در حفظ هندسه و هرم تحریم‌ها علیه ایران است. ریچارد نفیو و رابرت مالی (مسوولان امور ایران در وزارت خارجه آمریکا) بار‌ها در جلسات مخفیانه و آشکار تاکید کرده‌اند بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای باید به گونه‌ای صورت گیرد که با اضلاع ساختار اصلی تحریم‌ها علیه ایران و امکان برقراری لحظه‌ای دوباره تحریم‌ها منافات و تعارضی نداشته باشد. آیا از دل این نگاه بازدارنده، توافقی پایدار حاصل خواهد شد؟!