در انتهای جلسه که بنابر رسم هر ساله، به سخنرانی رهبر اختصاص دارد، ایشان به شعر آن شاعر جوان اشاره و نکته بسیار مهمی را مطرح کردند: «یک مساله، مساله شعرهایی است که در قضایای جاری کشور گفته شده، که خب خوشبختانه ما در این دوره خودمان شعرایی که این شعر زنده و موضع‌دار را از آنها می‌شنویم کم نیستند؛ بحمدا... هستند؛ یعنی امروز از 15 ـ 10 سال پیش، از این جهت جلوتریم و بهتریم؛ منتها اینها ترویج نمی‌شود. فرض کنید حالا مثلا برای شهدای غواص یا برای مدافعین حرم چندین شعر گفته شد یا همین شعری که امشب آقا (منظور شفیعی است) در زمینه مسائل مدافعین حرم خواندند؛ خب اینها شعرهای خیلی خوبی است، اینها برجسته است؛ اینها چرا ترویج نمی‌شود؟ سؤال من این است؛ راه ترویج اینها چیست؟ یا مثلا برای شیخ زکزاکی شعر گفته شده؛ خب شیخ زکزاکی یک فرد مظلوم و شجاع و مصمم در راه و طریق خودش بود که مورد تهاجم قرار گرفت و از او انتقام گرفتند.
خب اگر چنانچه فرض بفرمایید ما این شعر را ترجمه کنیم، بفرستیم برای جایی که آوازه او به آنجا برسد، شما ببینید چقدر اثر می‌گذارد؛ چقدر روحیه می‌دهد! این کار را ما نمی‌کنیم؛ ما در این زمینه‌ها انصافا کوتاهی داریم». دغدغه ترجمه آثار مهم ادبیات انقلاب اسلامی چه در زمینه شعر و چه در حوزه داستان، همواره در بیان رهبر معظم انقلاب وجود داشته است. به تازگی در نمایشگاه کتاب بغداد، ترجمه عربی کتاب «از چیزی نمی‌ترسیدم» که زندگینامه خودنوشت سردار شهید قاسم سلیمانی است، با استقبال ویژه‌ای رو به رو شد و این‌بار دیگر لزوم ترجمه آثار انقلابی ادبیات فارسی به زبان‌های دیگر را یادآوری کرد. در این گزارش نگاهی داریم به تعدادی از کتاب‌های ادبیات انقلاب اسلامی که در سال‌های اخیر به زبان‌های خارجی ترجمه شده و در آن سوی مرزها با استقبال مواجه شده‌اند.
وقتی ناشر از عنوان کتاب احمد دهقان میترسدنام احمد دهقان را از حیث ترجمه آثارش به زبان‌های خارجی باید کنار نام رضا امیرخانی گذاشت. دهقان را در این سال‌ها با ادبیات جنگ و بیش از همه با «من قاتل پسرتان هستم» می‌شناسیم. همان مجموعه داستانی که از آثار جنگ در زندگی آدم‌های بازگشته از آن دوران خاص می‌گوید. این کتاب نخستین‌بار توسط انتشارات شمع و مه به انگلیسی ترجمه شد. آنها وقتی داشتند این کتاب را برای خارجی‌ها منتشر می‌کردند، به دلیل بار منفی عنوان کتاب، اسم آن را به «یک قتل اجباری» تغییر دادند اما این اتفاق تاثیری در اقبال مخاطبان به کتاب نداشت و «من قاتل پسرتان هستم» خیلی هم خوب دیده و خوانده شد. اتفاقا چون فیلم «پاداش سکوت» از مازیار میری با بازی پرویز پرستویی هم بر اساس همین کتاب ساخته شده بود، شهرتی برایش دست و پا کرد و خلاصه، یکی دیگر از آثار ادبیات دفاع مقدس به خارج از ایران رسید. بعدها افشین شحنه‌تبار، مدیر انتشارات شمع و مه از ترجمه این کتاب به زبان‌های لهستانی، فرانسه و ایتالیایی نیز خبر داد.
نسخه ایتالیایی «من قاتل پسرتان» هستم را میکله مارلی ترجمه کرد. او پیش‌تر «سفر به گرای 270 درجه» را نیز از دهقان ترجمه کرده بود. همین مترجم بعد از اتمام ترجمه «من قاتل پسرتان هستم»، سراغ «پرسه در خاک غریبه» از دهقان رفت و آن را نیز به انگلیسی برگرداند. «پرسه در خاک غریبه» در سال 1388 از سوی انتشارات نیستان منتشر شد. دهقان در این رمان برخلاف گرمای ذاتی و کلامی همیشگی خود سراغ جبهه‌های سرد و برف گرفته غرب کشور رفته است. گروهی از رزمندگان در سرما و بوران منطقه کوهستانی غرب کشور و به منظور نجات مردم گرفتار در کردستان عراق به دل کوه می‌زنند تا با انجام عملیاتی آنها را از دست مزدوران بعثی نجات دهند و این ماجراجویی است که برای آنها در طول داستان حواشی فراوانی را به وجود می‌آورد.
بد نیست بدانید پال اسپراکمن که کتاب «دا» را نیز به انگلیسی برگردانده بود، «سفر به گرای 270 درجه» دهقان را نیز به انگلیسی ترجمه کرده است.
بی‌خود نیست «امیرخانی»، با «جهانی» هم‌قافیه است!بله حقیقتا بی‌خود نیست. رضا امیرخانی، نویسنده موفق این سال‌ها در زمینه ترجمه آثارش به زبان‌های دیگر ید طولایی دارد. امیرخانی در حالی امروز نام شناخته شده‌ای در خارج از ایران است که آخرین اثر داستانی‌اش؛ کتاب «ر‌ه‌ش» با استقبال زایدالوصف مخاطبان در ایران مواجه شد و تصویری از صف طولانی علاقه‌مندان قلم امیرخانی در جشن امضای کتاب، تا یکی دو هفته در فضای مجازی دست به دست می‌شد.
در خارج از ایران آثار امیرخانی چند بار ترجمه شده‌اند. برای مثال «من او» که عنوان یکی از رمان‌های معروف امیرخانی است و مؤلف در این داستان، زندگی فردی به نام علی فتاح را روایت می‌کند. این کتاب در سال 1392 توسط محمد الامین؛ مترجمی از کشور عراق، به زبان عربی ترجمه و توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد. الامین در گفت و گو با رسانه‌ها یکی از دلایل توجهش به ترجمه کتاب «من او» را ناب بودن این اثر عنوان کرده و گفته بود: معنویات و مسائل فرهنگی در ایران به مسائل فرهنگی جهان عرب نزدیک است و این می‌تواند در ترجمه آثار مؤثر باشد.
البته این تنها ترجمه «من او» به زبان‌های دیگر نیست. در سال 1398 بنیاد مطالعات اسلامی در روسیه با همکاری انتشارات وچه مسکو، این کتاب را به زبان روسی منتشر کرده است. کمی بعد از انتشار این ترجمه، در تیرماه 98 انتشارات «مهنا» در ترکیه ترجمه ترکی «من او» را منتشر کرد. کتاب توسط احمت ادیگزل ترجمه شد و بنا به گفته مدیر انتشارات افق، انتشارات مهنا در تماسی خواستار خرید رایت کتاب و انتشار این کتاب به زبان ترکی استانبولی شده است. شورای گرنت وزارت ارشاد نیز حمایتی 1500 یورویی از این کتاب داشته است. این را هم از قلم نیندازیم که دقیقا یک سال بعد، آژانس ادبی دایره مینا به نمایندگی از رضا امیرخانی، حق ترجمه و انتشار رمان «من او» را به یک ناشر ارمنستانی واگذار کرد. حالا دیدید که گفتیم بی‌خود نیست که «امیرخانی» و «جهانی» هم قافیه هستند.
چطور به لائیک‌ها بفهمانیم شهید چیست؟ما که بعید می‌دانیم کسی باشد که خاطرات سیده زهرا حسینی یا همان کتاب معروف «دا» را حداقل ندیده باشد. کتابی بسیار خوشخوان و پرمخاطب که به محض انتشار با استقبالی ویژه مواجه شد و در ایران سر و صدای بسیاری به پا کرد. هنوز که هنوز است اگر یکی دو ماه به کتابفروشی انتشارات سوره مهر سر نزنید و بعد از آن روزی از جلوی ویترین آن بگذرید، متوجه خواهید شد که در همین مدت کم یک چاپ به چاپ‌های «دا» افزوده شده و این نشان‌دهنده اقبال مخاطب به این کتاب روان و خواندنی است. اما این حضور چشمگیر، صرفا به مرزهای کشور محدود نشد و در آن سوی مرزها نیز «دا» توانست قلب‌های بسیاری را به تپش وادارد.
محمد حمزه‌زاده، مدیر پیشین انتشارات سوره مهر، در تیر ماه 1388 اعلام کرد که این انتشارات در حال مذاکره برای ترجمه کتاب «دا» به سه زبان انگلیسی، اردو و ترکی استانبولی است و مراحل عقد قرارداد با مترجمان در حال نهایی شدن است. البته این فرآیند کمی طولانی شد و پنج سال بعد در مهرماه 1393 نسخه انگلیسی «دا» رونمایی شد. چاپ و انتشار ترجمه انگلیسی کتاب «دا» توسط پال اسپراکمن و به همت انتشارات مزدا در کالیفرنیای آمریکا به وقوع پیوست. ترجمه این اثر ارزشمند در سایت انتشارات مزدا با عنوان «دا، جنگ یک زن» معرفی شده است. اسپراکمن در ترجمه این کتاب با چالش‌های جالبی مواجه شده بود.
خواندن بخشی از حرف‌های این مترجم خالی از لطف نیست: «من سال‌هاست که روی ترجمه کتاب‌های فارسی و عربی کار می‌کنم. در این روند، واژه‌هایی هستند که به نظرم انتقال‌ناپذیرند و برای یک مترجم انگلیسی یا کسی که از فرهنگ سکولار آمده باشد، مشکل‌آفرینند که این واژه‌ها در کتاب «دا» فراوان بود. یکی از این واژه‌ها کلمه ایثار یا جانبازی است. مترجم اینها را چطور باید به انگلیسی ترجمه کند؟ در جامعه لائیک، شهید مفهومی ندارد چرا که کشتن در راه خدا هم مفهومی ندارد. اگر می‌خواستم واژه‌ای معادل برای آن پیدا کنم، چیزی می‌شد شبیه جنگ‌های صلیبی و در آن صورت مفهوم جنگ ایران و عراق مفقود می‌شد. یا یک مساله فرهنگی دیگر که وجود داشت، انتخاب بین کلمه مجاهدین خلق یا منافقین خلق بود که من منافقین را انتخاب کردم زیرا عقاید مردم ایران در مقابل این گروه در آن کلمه منعکس می‌شود و این توضیحات را در مقدمه آورده‌ام.»
نادر ابراهیمی و ترجمه‌های تازهفروردین امسال بود که مدیر انتشارات شمع و مه در گفت و گو با تسنیم، از انتشار دو عنوان کتاب از زنده‌یاد نادر ابراهیمی به زبان انگلیسی خبر داد و گفت که «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» و «چهل نامه کوتاه به همسرم» که هر دو از جمله کتاب‌های پر مخاطب نادر ابراهیمی است را به انگلیسی منتشر خواهد کرد. احمد مرعشی، استاد دانشگاه در انگلستان کار ترجمه این دو کتاب را بر عهده داشته است که به‌زودی منتشر و در انگلستان توزیع خواهد شد. پیش از این همین انتشارات، کتاب «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» را به زبان فرانسه و «چهل نامه کوتاه به همسرم» را به زبان آلمانی ترجمه و منتشر کرده است. چند سال پیش نیز آژانس ادبی غزال جوان از انتشار ترجمه دانمارکی «بار دیگر شهری که دوست داشتم» خبر داد. کتاب در نمایشگاه کتاب لندن رونمایی و با استقبال مناسبی رو به رو شد. سال گذشته نیز همین کتاب با ترجمه مریم العطار، شاعر و مترجم عراقی از سوی انتشارات دارالهجان در عراق منتشر شده بود. مریم العطار تاکنون با ترجمه آثار متعددی از شاعران معاصر ایرانی و افغان به زبان عربی، نقش موثری در معرفی ادبیات و شعر فارسی در جهان عرب داشته است. از آثار ترجمه‌ای او از فارسی می‌توان به انتشار «آنتولوژی شاعران معاصر فارسی» در معرفی شاعران معاصر ایرانی به جهان عرب، ترجمه دیوان کامل فروغ فرخزاد توسط انتشارات دارالمدی بیروت، سال ۲۰۱۷ و گزیده شعرهای حسین پناهی با عنوان «افلاطون در نزدیک بخاری» که دار مخطوطات در هلند به سال ۲۰۱۷ منتشر کرده اشاره کرد.
پیمان طالبی - ادبیات و هنر / روزنامه جام جم
