آلودگی واکسن به ویروس رانت‌خواری

 به گزارش جام جم آنلاین، چند هفته پیش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از رئیس دانشگاه علوم پزشکی آبادان گزارش داد که مدیرانی از شهرداری و شورای شهر آبادان با استفاده از سهمیه واکسن پاکبانان اقدام به واکسیناسیون کرده‌اند.

 

اتفاقی که باعث خشم بسیار افکار عمومی شد اما با رسانه‌ای شدن آن مشخص شد این ماجرای تازه‌ای نیست و در برخی دیگر از شهرها هم سوءاستفاده از سهمیه پاکبانان تکرار شده است، علاوه بر خوزستان این بار نام استان‌های اصفهان و گلستان هم در پی تکرار این اتفاق شنیده شد. از سوی وزارت بهداشت هم اعلام شد با مسببان این امر برخوردهایی صورت گرفته اما آیا این برخوردها مانع از تکرار این ماجرا شد؟

 

تکرار این اتفاق در چند روز گذشته در شهرداری منطقه 6 تهران نشان داد این برخوردها نه تنها بازدارندگی از این تخلف را کم نکرده که به نوعی عملکرد سامانه توزیع واکسیناسیون وزارت بهداشت را هم زیر سوال برده است. سامانه‌ای که از همان ابتدای ورود واکسن به کشور از سوی وزارت بهداشت اعلام شده بود؛ «امکان هر نوع سوءاستفاده‌ای» را از بین می‌برد!

 

توجیه تازه وزارت بهداشت در واکسن‌خواری شهرداری اما این است که وزارت بهداشت امکان نظارت بر فرآیند واکسیناسیون شهرداری‌ها را نداشته چرا که زیر نظر این وزارتخانه نبوده است‌ اما خبر تازه این توجیه را هم بی‌اثر کرده است، خبری که نشان از ادامه روند این نوع تخلفات در دو بیمارستان پایتخت دارد، بیمارستان‌هایی که از سهمیه واکسن کرونای کادر درمان برای اقوام و نزدیکان مدیران آن استفاده شده است.

 

هر چند وزارت بهداشت در پی اطلاع از تخلف خبر برکناری مدیر بیمارستان مدرس را داد و اعلام کرد تخلف احتمالی در بیمارستان 15خرداد نیز بررسی می‌شود اما آنچه در همین آغاز راه واکسیناسیون آشکار است حکایت از ناکارآمدی نظام توزیع واکسن در ایران دارد. مساله‌ای که البته با مخالفت سخنگوی سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت و درمان روبه‌روست و او همچنان بر این باور است که سامانه توزیع واکسیناسیون امکان تخلف‌ها را به حداقل ممکن رسانده است.

 

 

حالا با آشکارشدن سوءاستفاده برخی مدیران شهرداری تهران از سهمیه واکسن پاکبانان سریال واکسن‌خواری در شهرهای ایران به پایتخت رسیده است. پیش از این یکی از مقام‌های دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان به این اتهام برکنار شده بود. عبدالرضا فاضل، رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان گلستان به ایسنا گفته که معاون درمان این دانشگاه «به خاطر تزریق واکسن خارج از نوبت به همسر خود» برکنار شده است.

 

در همین استان چند روز پیش از آن هم رئیس شبکه بهداشت و درمان شهر علی‌آباد «به دلیل تزریق غیرقانونی واکسن» برکنار شده بود. قبل‌تر هم خبر رسیده بود که در شهر آبادان شماری از مسؤولان شهری به جای پاکبانان که در اولویت دریافت واکسن هستند، واکسن زده‌اند.

 

وزیر بهداشت خواستار برکناری مسؤولان مرتبط با این تخلف در آبادان شد اما شهردار آبادان در ویدئویی توضیح داد که چون پاکبانان به واکسن اعتماد نداشتند، خواسته بودند که مقام‌های شهرداری اول واکسن بزنند! در استان اصفهان هم اعلام شد که نام شهردار اصفهان در سامانه دریافت واکسن کرونا بوده است. دانشگاه علوم پزشکی اما پس از آن در اطلاعیه‌ای وقوع تخلف را تایید کرد اما گفت نام شهردار به توصیه پزشکش در میان دریافت‌کنندگان ثبت شده اما شهردار اصفهان از تزریق «منصرف شده است».

 

این ماجرا حالا در تهران تکرار شده است. شهردار تهران گفته «درصورت مشاهده تخلف» علاوه‌بر برخورد، آنها را به مراجع ذی‌صلاح معرفی خواهد کرد. مجید فراهانی، عضو شورای شهر تهران هم در نامه‌ای به شهردار خواستار معرفی اسامی متخلفان شده و البته که محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورا از پیروز حناچی خواسته «از مردم عذرخواهی کند». این اتفاق‌ها فقط محدود به شهرداری‌ها نبوده و حالا خبر آمده خود بیمارستان‌ها هم در این حوزه تخلفاتی داشته‌اند.

 

نام دو بیمارستان دیروز از سوی رسانه‌ها مطرح شده که مدیران آن از سهمیه واکسن کادر درمان برای نزدیکان و اقوام خود استفاده کرده‌اند. پیشتر هم خبرگزاری مهر در گزارشی درباره سوءاستفاده از موقعیت و تزریق خارج از نوبت نوشته بود که در ماجرای تخلفات واکسیناسیون حالا «نوبت به منشی مطب‌ها رسیده است!»

 

 

از همان ابتدای ورود واکسن به کشور بیشترین نگرانی در رابطه با نحوه توزیع آن بود. خبرهای شوکه‌کننده این روزها هم نشان می‌دهد آن نگرانی‌ها بیراه نبوده است. مطالبه شهروندان در راستای کاهش وقوع تخلفات و فساد و رانت‌های احتمالی، «شفافیت» در توزیع واکسیناسیون بود. این‌که اطلاعات افرادی که در اولویت تزریق قرار دارند و واکسن می‌زنند در دسترس همه قرار داشته باشد. اما خیلی زود سخنگوی دولت اعلام کرد: «بر سر این‌که اطلاعات سامانه توزیع واکسن در دسترس عموم قرار گیرد اختلاف است»؛ اختلافی که از سوی برخی شهروندان این‌طور تعبیر شد که پس حتما چیزی برای مخفی کردن وجود دارد! وزارت بهداشت هم از همان ابتدا امکان تخلف را به واسطه وجود سامانه توزیع واکسن کم می‌دانست.

 

اما این سامانه توزیع واکسن چیست و کارکرد آن چگونه است که قرار بوده جلوی تخلفات این‌چنینی در آن به‌راحتی گرفته شود؟ کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو در توئیتی نوشته است؛ «هرگونه توزیع و تحویل واکسن کرونا در شبکه بهداشتی کشور پس از کدگذاری و برچسب‌گذاری در سامانه تی‌تک انجام خواهد شد و از این مسیر رهگیری و ردیابی هر واحد واکسن در زنجیره توزیع تا مصرف‌کننده ممکن خواهد بود.»

سامانه تی‌تک در اجرای قانون جامع مبارزه با قاچاق کالا و ارز به‌عنوان یکی از سامانه‌های پیش‌بینی‌شده در این قانون توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور یکپارچه‌سازی فرآیندهای ثبت سفارش، ردیایی، رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت‌محور راه‌اندازی شده و درج اطلاعات از سوی فعالان کسب و کار صنعت بهداشت و درمان روی آن الزامی است. متولی این سامانه، سازمان غذا و دارو وابسته به وزارت بهداشت است و آنها این سامانه را گامی مهم برای جلوگیری از قاچاق کالاهای سلامت‌محور و فعالیت تجاری مجرمانه سودجویانی می‌داند که با سلامت مردم بازی می‌کنند. اما حالا با تکرار واکسن‌خواری توسط برخی از مدیران شهرداری و البته مدیران بیمارستان‌ها عملکرد این سامانه هم به نوعی زیر سوال رفته است.

 

دیروز 407نفر دیگر قربانی کرونا شدند، به این ترتیب شمار جان‌باختگان این بیماری با آمارهای رسمی، به ۷۱هزار و ۷۵۸نفر رسیده‌است. آمارهای روزانه سازمان‌نظام‌پزشکی هم نشان می‌دهد تا دیروز بیش از یک‌میلیون و 68هزار دوز واکسن تزریق شده که فقط شمار تزریق دوز اول آن کمی بیش از 858هزار واحد بوده‌است.

 

در این بین تخلفاتی که در بحث واکسیناسیون اتفاق می‌افتد فارغ از کاهش اعتماد عمومی و ریزش سرمایه اجتماعی سبب می‌شود اقدامات مثبت این حوزه نیز نادیده گرفته‌شود. برای نمونه دیروز که محتوای خبری اغلب رسانه‌ها در رابطه با آشکارشدن تخلفات برخی مدیران شهرداری و بیمارستانی در پایتخت بود علیرضا وهاب‌زاده، مشاور رسانه‌ای وزارت‌بهداشت از آغاز واکسیناسیون سالمندان در غیزانیه خوزستان خبر داد.

 

این خبر از جایی مهم به نظر می‌رسد که از ابتدای آغاز واکسیناسیون در ایران همواره باوری نسبت به تفاوت بین پایتخت‌نشینان و شهروندان مناطق محروم در تزریق واکسن وجود داشت که البته تخلفات مورد اشاره به این باورها دامن می‌زد.

این تنها خبر مثبت دیروز نبود، چراکه پر شدن ده‌هاهزار ویال از واکسن تولید انبوه‌ شده کووایران برکت در کارخانه تولید واکسن ستاد اجرایی فرمان امام(ره) نوید بخش این اتفاق است که تا پایان اردیبهشت یک‌میلیون‌دوز و تا پایان خرداد سه‌میلیون‌دوز از این واکسن در اختیار عموم قرار خواهدگرفت. اتفاقی که می‌تواند در تسریع روند واکسیناسیون عمومی به نوعی تحول ایجاد کند. این خبر خوش را هم دیروز حجت نیکی ملکی، رئیس مرکزاطلاع‌رسانی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) رسانه‌ای کرد.

از همان ابتدا بسیاری با نامگذاری این سامانه با پیشوند «شفافیت» مخالف بودند، چرا که به باور آنها این سامانه هر چه داشت، شفافیت نداشت. این اعتقاد البته که درست هم به نظر می‌رسد چرا که به‌رغم ثبت واکسن در این سامانه‌ها، هیچ شفافیتی در مورد نحوه توزیع و تزریق واکسن در شهرها و بیمارستان‌های مختلف در آن نیست و کاربران فقط می‌توانند متوجه شوند چه تعداد دوز واکسن تا به امروز وارد شده‌است!
ایرادهای اساسی‌تر دیگری هم به این سامانه‌ها وارد است. مهم‌ترینش ادعای «آنلاین بودن نظارت» در این سامانه است.

شواهد نشان می‌دهد که در مراکز بهداشتی فرآیند تزریق واکسن کرونا و ثبت اطلاعات واکسن و فرد دریافت‌کننده در سامانه به‌صورت جداگانه و با تأخیر قابل توجه انجام می‌شود. به‌عنوان مثال واکسن‌هایی که امروز تزریق می‌شود پس از گذشت چند روز در سامانه ثبت می‌شود و به همین دلیل قابلیت نظارت آنلاین چگونگی توزیع و تزریق واکسن کرونا در کشور از بین می‌رود.

 

گواه این ایراد هم در تمام موارد تخلف مدیران شهرداری در آبادان، گلستان، اصفهان و تهران قابل مشاهده است، چرا که تخلف همه این افراد پس از تزریق واکسن مشخص شده‌است. اشکال مهم دیگر این‌که سامانه سیب وزارت بهداشت، فاقد هرگونه فرآیند الکترونیک جهت احراز هویت آنلاین افراد بوده و فرآیند شناسایی افراد کاملا به‌صورت سنتی و دستی انجام می‌شود.

 بنابراین امکان وقوع تخلفاتی مانند اظهار کدملی‌های نامعتبر یا تزریق واکسن به افراد خارج از اولویت و سهیمه وجود دارد! ایرادی که در مورد تخلف مدیران شهرداری آبادان مایه شوخی شهروندان هم شد، این‌که مسؤولان دانشگاه علوم پزشکی عنوان کردند چون افراد ماسک داشتند قابل شناسایی نبودند و البته مهم‌ترین ایراد این سامانه این است که روند استحقاق‌سنجی در مراکز واکسیناسیون و معاونت بهداشت سیستماتیک نبوده و به همین دلیل ممکن است افراد غیر اولویت‌دار بدون هیچ نظارتی واکسن کرونا دریافت کنند. چون ما هیچ بانک اطلاعاتی مناسبی در مورد مشاغل افراد نداریم این راه برای واکسن‌خواران هموارتر شده است.

به‌عنوان مثال نمی‌توان براساس ثبت کدملی افراد تشخیص داد که آنها از اعضای کادردرمان یا پاکبانان شهرداری هستند. به همین دلیل امکان صحت‌سنجی این موضوع در مراکز بهداشت و محل واکسیناسیون وجود ندارد.
در مورد اخیر شهرداری تهران هم این ایراد مهم به چشم می‌خورد. وزارت بهداشت به‌درستی می‌گوید امکان صحت‌سنجی افراد دارای اولویت در شهرداری برای این وزارت خانه سخت و زمانبر است و بنابراین این موضوع را به خود شهرداری‌ها واگذار کرده و به نوعی بنا را بر اعتماد نهاده است، اما آن‌طور که مشخص شده برخی شهرداری باوری به این اعتماد ندارد و نام‌های دیگری به‌عنوان افراد دارای اولویت به وزارت بهداشت اعلام شده است.
 اما حالا این ماجرا برای خود نهادهای زیرمجموعه وزارت بهداشت هم تکرار شده‌است، این‌که مدیرانی از بیمارستان‌های تهران با استفاده از سهمیه واکسن کادردرمان خانواده‌های خود را واکسینه کنند جدا از غیراخلاقی و غیرقانونی بودن این امر شیوه صحت‌سنجی خود مجموعه وزارت بهداشت را هم زیر سؤال برده است.

 

 

همان‌طور که از توضیح عملکرد سامانه تی‌تک هم می‌توان متوجه شد بیشترین کارکرد این سامانه در عدم نشت داروهای وارداتی به بازار سیاه است.
این‌که هر اقلامی از داروهای وارداتی کدگذاری و رهگیری شود باعث می‌شود به‌راحتی از نحوه ورود آن به بازار سیاه آگاه شد. اما برخی کارشناسان این حوزه معتقدند کارکرد مطلوب تی‌تک منوط به نظارت بر تمامی حلقه‌های زنجیره توزیع است و حذف یک حلقه از این زنجیره، کنترل هوشمند و یکپارچه این سامانه را با اختلال روبه‌رو‌می‌کند.  آنها معتقدند در ماجرای تخلفات واکسن‌خواری، این اختلال از آنجا خودش را نشان داده است که پخش واکسن کرونا از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی صورت می‌گیرد، چرا که تاکنون به علت کم‌کاری مسؤولان وزارت بهداشت، سامانه تی‌تک به دانشگاه‌های علوم پزشکی متصل نشده است؛ در حالی که همه شرکت‌های پخش دارو متصل به این سامانه هستند اما وزارت بهداشت و درمان زیر بار جایگزینی این شرکت‌ها با دانشگاه‌های علوم پزشکی نمی‌رود.  چرا که این وزارتخانه اعتقاد دارد حذف دانشگاه‌های علوم پزشکی از این چرخه به مفهوم از بین رفتن نظارت وزارت بهداشت بر توزیع واکسن خواهد شد.