گردشگری، پلی میان ایران و ماچین

بحث همکاری‌های گردشگری و میراث‌فرهنگی بین دو کشور به صورت کلی و جزئی در چند بند و ضمیمه مطرح شده و در آنها بر تشویق سرمایه‌گذاری و توسعه منابع و زیرساخت‌های گردشگری، توسعه سواحل مکران و مشارکت در ساخت شهرهای گردشگری، تسهیل جذب گردشگر از دو کشور، توسعه محصولات و خدمات گردشگری و پیشبرد همکاری‌ها در زمینه میراث فرهنگی و صنای دستی و... تاکید شده‌است.

پرداختن به حوزه گردشگری و میراث‌فرهنگی در این حد گسترده این پرسش را پیش می‌آورد که چه اشتراکات فرهنگی یا ظرفیت همکاری در این زمینه وجود دارد که مسؤولان ارشد دو کشور بزرگ ایران و چین را به سوی هدف‌گذاری در این حوزه سوق داده‌است.

از دیگر سو این دغدغه را پیش می‌آورد که ما چطور می‌توانیم از این فرصت به نحو احسن در خصوص توسعه گردشگری و اقتصادی و اشتغال‌زایی خود بهره برده و این فرصت را دو دستی در اختیار طرف چینی قرار ندهیم. در گزارش امروزمان به طور اجمال به این دو موضوع پرداخته‌ایم.

نگاهی که اخیرا در میان برخی مردم ما و حتی مردم سایر نقاط جهان دیده می شود این است که ایران برای حل برخی مشکلات خود سراغ چین رفته که نگاهی مایوسانه و منفی است، حال آنکه با دیدی مثبت می توان گفت ایران سراغ یک دوست باستانی، قدیمی و تاریخی خود رفته؛ دوستی که در طول تاریخ مشکلی با آن نداشته و همیشه تعامل مثبت و همفکری و همدلی بین دو سرزمین شرقی جاری بوده است.

علی شهیدی، ایران‌شناس و استاد گروه زبان‌های باستانی دانشگاه تهران در این باره به ما می‌گوید: «قدمت روابط دو کشور باستانی ایران و چین خیلی وسیع و کهن است، برخلاف روابط ایران با غرب که همواره با تنش رو به رو بوده. رابطه با چین مثبت و توام با احترام متقابل و نزدیکی فکری و فرهنگی بوده، زیرا ایران در گستره‌ تاریخی خود در بحث مرزهای فرهنگی و تمدنی در شمال شرق با چین همسایه و هم مرز بوده است، یعنی در سرزمینی که امروزه به آن «آسیای میانه» می‌گویند. در واقع دنیا امروزه چین را با نامی می‌شناسد که ایرانیان قدیم بر آن نهاده بودند. ایرانیان قدیم به استان مرزی سین کیانگ، «خُتن» می‌گفتند. شهرهای تاریخی مشهور ما گرداگرد ختن قرار دارد مثل «تورفان» یا «تورپان» پایتخت مانویان در دوره ساسانی. یا شهر «کاشغَر» که بسیاری از دانشمندان ما به این پسوند نامی در طول تاریخ مشهورند و لقب آنها کاشغری است. کاشغر و «تُرکان» دو شهر کناره‌ صحرای ختن هستند. ایرانیان قدیم به این سرزمین یعنی قسمت هم‌مرز با چین بزرگ، «چین» می‌گفتند. این محدوده یک فرهنگ و زبان و اعتقادات مشترک ایرانی- چینی داشت. سرزمین پشت این چین کوچک یا چین ایرانی که سرزمین گسترده و وسیع‌تری بوده «ماچین» یا همان چین بزرگ نامیده می‌شد. پس ایرانی‌ها به استان هم‌مرز و مشترک خودشان چین و به باقی آن سرزمین ماچین می‌گفتند. در قصه‌های ایرانی هم لفظ چین و ماچین زیاد به کار رفته است.»

ایرانِ جذاب چینی ها

و اما نگرانی و دغدغه ای که این روزها دل فعالان گردشگری و میراث فرهنگی کشورمان را به شور انداخته این است که مبادا فرصت بکر و بزرگ توسعه در این بخش را با سوءمدیریت یا برنامه های غیرکارشناسی به چینی های زرنگ واگذار کنیم و البته چه کنیم که سرانجام کار انگشت حسرت به دندان نگزیم.

در حوزه گردشگری، پلو زعفرانی، روسری زنان ایرانی، نان‌های بزرگ، مردم خونگرم و مهمان‌نواز، سرزمین زیبا، مسجد صورتی، چشم‌های رنگی، قصه هزار و یک‌شب از جمله عباراتی است که به عقیده برخی گردشگران چینی تداعی‌کننده ایران است. پیش از سفرT بیشترین جست‌وجوی اینترنتی چینی‌ها درباره مسجد نصیرالملک (شیراز)، تخت‌جمشید (استان فارس) و میدان امام (اصفهان) بوده است. بیشتر چینی‌ها پس از سفر به ایران اعلام کرده‌اند ایران بهتر از چیزی است که فکر می‌کردیم. اصفهان خیلی دوست داشتنی و شهر زنده ای است. میدان امام بعد از غروب با توجه به پیک نیک خانواده‌های ایرانی، جذابیت خاصی برای چینی‌ها داشته است. چین با افزایش۴.۵ میلیون گردشگر در سال ۲۰۰۰ به ۱۵۰ میلیون در سال ۲۰۱۸، بزرگ‌ترین بازار گردشگری خارجی جهان محسوب می‌شود. طبق آمار ارائه‌شده از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، چین ۲۲۷ میلیارد دلار یا ۱۶ درصد از ۱.۷ تریلیون دلار مخارج گردشگری بین‌المللی یعنی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌است. گردشگران چینی بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین بازدیدکنندگان خارجی شهر ساحلی «گلد کوست» یکی از پربازدیدترین مقاصد استرالیا محسوب می‌شوند که در سال ۲۰۱۹ در این منطقه ۱.۶ میلیارد دلار خرج کردند. استرالیا در سال ۲۰۱۹ درمجموع میزبان ۹.۴ گردشگر بود که ۷.۹۶ میلیون آنها را شهروندان چینی با سود ۲۱.۹۵ میلیارد دلار تشکیل دادند. طبق اطلاعات ارائه شده از سوی شورای جهانی مسافرت و گردشگری(WTTC)، چین به تنهایی ۵۱‌درصد از تولید ناخالص مسافرت و گردشگری منطقه آسیا و اقیانوسیه را در سال ۲۰۱۸ به خود اختصاص داده بود، و جالب آن که در اروپا هم فرانسه هر ساله میزبان دو میلیون گردشگر چینی است.

حواسمان باشد

محسن حاجی‌سعید، رئیس هیات مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگری راهنمایان گردشگری سراسر کشور درباره بازار گردشگری چین به ما می‌گوید: تمرکز روی چین به عنوان یکی از بازارهای هدف خیلی هم خوب است اما یادمان باشد گردشگران چینی هم مثل گردشگران آمریکایی آدم‌های دست به جیبی نیستند.

حاجی سعید در تشریح سخن خود اینگونه توضیح می دهد: «طبق آمار جهانی بالغ بر ۱۰۰ میلیون نفر از جمعیت یک میلیارد و ۴۳۹ نفری چین قابلیت سفر به کشورهای دیگر را دارند و در زمره افراد با وضع مالی بسیار خوب قرار می‌گیرند. باقی جمعیت چین که توان مالی کمتری دارند استرالیا را به عنوان نزدیک‌ترین و ارزان‌ترین مقصد سفر برای خود انتخاب می‌کنند. بنابراین همان طور که این ۱۰۰‌میلیون چینی قابلیت سفر به سایر کشورها را دارند این پتانسیل جذب در ایران هم وجود دارد، اما چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد نخست آن که اگر بازار گردشگران چینی مدیریت نشود آنها به خود خیلی اجازه خرج کردن در کشور مقصد سفر را نمی‌دهند. همچنین استعداد عجیبی در حذف دفاتر خدمات مسافرتی و راهنمایان کشورهای مقصد دارند. تور را در کشور خودشان با دفاتر خدمات مسافرتی خودشان می‌بندند یا از چینی‌های مقیم کشور مقصد یا چینی‌هایی که به آن کشور سفر کرده‌اند و نقاط گردشگری آن را می‌شناسند به عنوان راهنما بهره می‌گیرند به عبارتی اجازه نمی‌دهند سودی عاید آژانس های مسافرتی و راهنماهای گردشگری کشور مقصد شود.» او همچنین با اشاره به این که ذائقه چینی‌ها با غذاهای ایرانی و غذای سایر کشورها همخوانی چندانی ندارد، توضیح می‌دهد: «آنها خیلی خوب و زیاد غذا می‌خورند و تجربه نشان داده خوردن چند وعده غذای ایرانی مزاج آنها را به هم می‌ریزد و باید حتما در سفرشان آنها را چند وعده به رستوران چینی برد. همین امر سبب شده آنها در کشورهای مقصد حتی رستوران چینی احداث کنند و غذای خود را هم در رستوران‌هایی با خدمه و سرآشپز چینی میل کنند و در این زمینه هم کمترین سود عاید کشور مقصد شود. »

سرِ صنعت گردشگری ایران بی کلاه نماند

با همه اینها که گفته شد اما بازار جذب گردشگر چینی در جهان داغ است و اگر قرار باشد ایران هم از این بازار بهره ببرد یا آن را در چشم‌انداز سند ۲۵‌ساله همکاری خود با چین ببیند مسؤولان باید حواسشان باشد که بستری فراهم شود که دفاتر خدمات مسافرتی و راهنمای گردشگری ایرانی و کلا بازار گردشگری ایران سود این سفر عایدشان شود. به عنوان مثال تورهای چینی ملزم شوند در ایران راهنمای محلی همراه خود داشته باشند که البته این موضوع در دستور کار انجمن صنفی راهنمایان بوده و در حال حاضر هم اجرا می‌شود. از سویی باید این برنامه مطالعاتی وجود داشته باشد که ایران سالانه قابلیت جذب چند گردشگر چینی را دارد و بر اساس آن بسترسازی کند. فرضا اگر قرار به ساخت رستوران چینی هست باید این رستوران‌ها در چه شهرهایی و به چه تعدادی احداث شوند. خدمه و کارکنان و مدیران این رستوران‌ها باید ایرانی باشند و این‌که چه آموزش‌هایی لازم است.

باید بازاریاب خوبی باشیم

رئیس هیات مدیره کانون انجمن‌های صنفی کارگری راهنمایان گردشگری سراسر کشور یادآور می‌شود که یک گردشگر چینی ممکن است تا ۳۰ هزار یورو پول بلیت هواپیما پرداخت کند بنابراین خرید اجناس یا خدمات ۱۰۰۰دلاری یا چند هزار دلاری در سفر برای این گردشگر رقم خیلی زیادی نیست. اما همه اینها منوط به آن است که ما بازاریاب‌های خوبی باشیم و دفاتر خدمات مسافرتی ما بتوانند در بازار گردشگری چین حضور داشته باشند.

حاجی سعید به این نکته هم اشاره می‌کند که ارتباط با دوستانی که قبلا به ایران سفر کرده‌اند و خاطره خوبی از این سفر داشته‌اند و یا ارتباط کاری و دوستی با دوستان ایرانی و همچنین تبلیغات مثبت رسانه‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی بیشترین تاثیر مثبت برای سفر به ایران را در چینی‌ها دارد. به عبارتی آنها برخلاف اروپایی‌ها اهل سفر کوله پشتی تک نفره (بک پکیج) نیستند و جمعی سفر می‌کنند و در سفر بسیار اهل عکاسی هستند. ادبیات شفاهی و دهان به دهان در انتخاب کشور مقصد بین چینی ها بسیار رایج است، طوری که اگر دوست یا خانواده‌شان از کشور مقصد تعریف کند به آن کشور سر می‌زنند. و بر‌خلاف گردشگران اروپایی (که یک دفتر مسافرتی در ایران به راحتی با ایمیل، بسته سفری خود را ارسال می‌کند و گردشگر پس از مطالعه با ایمیل پاسخ مثبت می‌دهد و بقیه روال کار پیش می‌رود) اصلا اهل اعتماد به ایمیل نیستند و این کار آژانس‌ها برای جذب گردشگران چینی را سخت می‌کند. بنابراین دفاتر خدمات مسافرتی باید بتوانند از طریق شناخت فرهنگ و ادبیات جذب گردشگر چینی در بازار گردشگری این کشور حضور داشته باشند و گردشگران را جذب کنند.

مریم اطیابی - ایران / روزنامه جام جم