جان تازه در کالبد درخت (+عکس)

ما به این شعار، چند کلمه دیگر هم اضافه می‌کنیم و می‌گوییم، درخت‌ها را قطع نکنید؛ حتی درخت‌های خشک را. همان درخت‌های خشکی که در سرنوشت‌شان سایه سنگین تبر است و گذران روزگار با تنه‌هایی بی‌سر.

هنر پیکرتراشی روی چوب، همینجاست که به کمک این درخت‌ها آمده و به آنها عمر دوباره بخشیده و با احیای دوباره‌شان، آنها را برای همیشه در خاطره شهرها و خیابان‌ها ماندگار کرده‌است، حتی اگر دیگر برگ و باری نداشته باشند اما جان می‌دهند برای تماشا.

منظری نو از درختان‌ خشکیده

فرقی نمی‌کند، کجا زندگی کنید، شهر یا روستا. هرجا که باشید درخت‌ها در خلق منظر زندگی نقشی به‌سزا دارند و در میان سایر عناصر طبیعی، تاثیرگذاری شان از نظر ساختار و بافت، قابل‌مقایسه با بقیه نیست.

در شهرها اما حکایت نیاز به درخت‌ها، حکایت جان است ؛ جانی که در میان انواع و اقسام آلودگی‌های شهری، دست به دامان درخت‌هاشده تا چندصباحی بیشتر زنده بماند. همین است که درخت‌ها شش‌های زنده بدنه شهرها لقب گرفته‌اند و درختکاری در شهرها و در میان انبوه آلودگی‌ های محیطی به یک ضرورت تبدیل‌شده‌است.

درخت‌ ها اما مثل همه موجودات زنده در بحبوحه همین آلودگی‌های زیست محیطی و مقابله با آفات و بیماری‌ها، ممکن است از بین بروند و تبدیل بشوند به تنه‌هایی بی‌جان.

این تنه‌های خشک و بی‌جان اما از نگاه هنرمندان پیکرتراش صنایع‌دستی، می‌توانند به یک پیکره منحصربه فرد تبدیل شوند.

رویه‌ای که مدتی است از سوی شهرداری‌های شهرهای مختلف کشور دنبال می‌شود تا به این ترتیب، منظر شهرها زیباتر شود. حرکتی که از نگاه بسیاری از شهروندان هم نشانه احترام به مولفه‌های محیط‌زیستی است و هم ایجاد منظری جدید و نو از درختان خشکیده؛ حرکتی که بــا حداقل هزینه‌ها، علاوه بر زیبایی و جذابیت بصری در فضای شهری و محیط پیرامون، شهری زیست‌پذیر را به شــهروندان هدیه می‌دهد.

یک نگاه قدرشناسانه به درخت

حسین فرزان یکی از هنرمندان صنایع‌دستی کشورمان است که پیکرتراشی روی درختان بلندترین خیابان خاورمیانه را در کارنامه دارد؛ ما او را در هیاهوی چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع‌دستی می‌بینیم ؛ هنرمندی که در غرفه‌ای پر از بوی چوب تازه، میزبان بازدیدکننده‌هاست.

با او درحالی هم‌صحبت می‌شویم که با چاقو و چکش و مغار، مشغول پیکر تراشی پیر زمانه روی تنه یک درخت است؛ همان پیکره‌ای که نمونه‌اش را روی یکی از درخت‌های روبه‌روی پارک ساعی در خیابان ولی‌عصر، تراشیده و حالا مدت‌هاست پیرزمانه‌اش، شهروندانی را نظاره می‌کند که در شلوغی و ازدحام خیابان ولی‌عصر، با عجله می‌آیند و می‌روند.

آن‌طور که این هنرمند صنایع‌دستی به ما می‌گوید: پیکرتراشی روی درختان خشک، یکی از شاخه‌های تخصصی کار با چوب است که خوشبختانه مدتی است مورد توجه قرار گرفته‌ است.

از نگاه این هنرمند، چوب در هر شکلی که باشد زیباست، چه شاخه یا تنه یک درخت‌سبز باشد و مأمن و پناهگاه پرندگان، چه درختی بی‌بار و خشک که با دستان هنرمند و فکر خلاق یک هنرمند به پیکره‌ای جاندار و ماندگار تبدیل شود.

همین است که می‌گوید:«‌ما درباره اهمیت درخت‌ها زیاد شنیده‌ایم و درخت‌ها تا وقتی زنده هستند، در زندگی ما انسان‌ها اثرگذارند و جایگاهی ارزشمند‌دارند.

پیکرتراشی روی تنه درخت‌ های بی‌جان در حقیقت یک نوع نگاه قدرشناسانه به همین درخت‌ها دارد و به‌عنوان یک حرکت نمادین می‌تواند آنها را به یک اثر ماندگار تبدیل کند.»

در نگاه این هنرمند صنایع‌دستی، تنه‌درخت‌های خشکیده به‌طور بالقوه، یک پیکره و شکل را در خودش پنهان دارد:« شاید نگاه من با نگاه بقیه فرق داشته باشد اما من وقتی به یک درخت‌خشکیده نگاه می‌کنم، با همان اولین نگاه، با توجه به گره‌های روی تنه‌درخت و حجم تنه و... چیزی را می بینم که در خیالم به یک شکل واقعی تبدیل می‌شود و پیکره‌های تراشیده شده از همین جا و همین ایده شکل می‌گیر‌د، البته معتقدم این درخت‌ها هستند که خودشان با ما حرف می‌زنند و آنچه باید بشوند را به ما الهام می‌کنند.»

این استاد پیکرتراشی روی چوب، برای ما از تجربه جالب کار روی درخت‌های خشکیده، خیابان ولی‌عصر، فاطمی، سهروردی و شریعتی هم می‌گوید؛ یک تجربه میدانی درست وسط شلوغ‌ترین خیابان‌های شهر:« کار کردن بین مردم، یکی از بهترین تجربه‌ها برای یک هنرمند است، به معنای واقعی کلمه من در این تجربه‌ها، از مردم انرژی گرفتم و خود کار هم البته برای مردم جالب و عجیب بود، چراکه می‌دیدند درخت‌های خشکی که در ریشه هستند و به خاطر مخاطراتی که ممکن است به وجود بیاورند، باید قطع شوند، به این شکل احیا می‌شوند و جان دوباره می‌گیرند.پیام این هنر، درحقیقت این است که درختان را
قطع نکنید.»

هنری که در شاخه لند آرت (هنر زمینی) قرار می‌گیرد و یکی از دستاوردهای طبیعی یک مکان را به یک وسیله هنری تبدیل می‌کند و به یک بازیافت فوق‌العاده محیط‌ زیستی می‌انجامد.

از تهران و اصفهان تا همدان و تبریز

پیکرتراشی روی تنه درختان خشک، حرکتی است که نه‌تنها در تهران که در دیگر شهرهای کشورمان هم دیده می‌شود؛ سرنوشتی که در شاهین‌شهر اصفهان، درختان خشک زیادی را به پیکره‌های چوبی زیبا تبدیل کرده‌است و آن‌طور که علی عرب، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری شاهین‌شهر می‌گوید، یک حرکت ضروری در جهت حفظ و نگهداری درختان خشک در مناظر شهری است. به گفته این مقام مسؤول، درختان خشک نه‌تنها مناظر شهری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند و آلودگی بصری ایجاد می‌کنند بلکه خودبه‌خود به کانون آفات هم تبدیل می‌شوند و احتمال آتش‌سوزی را هم بالا می‌برند، همین است که شهرداری‌ها به ناچار در اولین فرصت اقدام به حذف این درختان خشک می‌کنند.

پیکرتراشی، راهی است که شهرداری شاهین‌شهر برای حفظ درختان خشک این شهر انتخاب کرده و برای این انتخاب یک دلیل دارد: در سال‌های گذشته برای تنومند شدن هر درخت در این شهر، زحمات بسیاری کشیده شده و خشک شدن درختان برای ما به هر دلیلی که شامل پایان سن بیولوژیکی، بیماری، آفت‌زدگی، تنش‌های محیطی، نامناسب بودن بستر و... است، یک دغدغه بزرگ است تا حتی به‌صورت خشک هم که شده آن را حفظ کنیم و برای انتخاب طرح‌های پیکرتراشی هم سعی کردیم خاطرات جمعی مردم و نمادها را برای شهروندان زنده کنیم.

همین است که حالا درخت‌های خشکیده شاهین‌شهر، تبدیل‌شده‌اند به پیکره‌های چوبی از سیمرغ، شاهین، درخت‌قصه‌گو، پلاک یادمان شهدا و... در شهر تبریز و در حوالی مجموعه‌تاریخی-تفریحی ائل‌گلی هم درختانی هستند که ریشه در زمین دارند و تنه‌هایشان مدت‌هاست پیکره‌هایی زیبا هستند؛ پیکره‌هایی که به‌عنوان یک مجسمه و المان، تاریخ، فرهنگ و هویت این شهر را به گردشگران نشان‌ می‌دهند.

مجید کارگر، هنرمند پیکرتراش تبریزی هم در‌همین‌باره می‌گوید: هرکدام از این مجسمه‌های چوبی علاوه بر زیباسازی شهر، حامل پیامی فرهنگی برای مردم هستند. در مجموعه ائل‌گلی، المان کتاب و کندو از اقدامات بنده و استاد محسن قاسمی است، المان کندوی زنبور نماد پاکی، نظم در سیستم زندگی‌اجتماعی طبیعت و زحمتکشی است و المان کتاب شامل پیامی برای ترغیب مردم به کتاب و کتابخوانی است.

در ملایر و همدان هم همین چند روز پیش، پیکرتراشی روی کالبد تعدادی از درختان خشک بلوار سیف‌الدوله و محوطه اطراف میدان بابک به اتمام رسید؛ اتفاقی که حسین بابایی، شهردار ملایر درباره‌اش می‌گوید: متأسفانه گاهی به دلایل مختلف با خشک شدن برخی درختان سطح شهر مواجه می‌شویم و با توجه به این‌که ملایر به‌عنوان شهر جهانی مبل منبت، ثبت جهانی شده‌است، ترجیح دادیم تا جایی که امکان دارد به‌جای قطع درختان خشکیده، از آنها در زیباسازی سیما و منظر شهری استفاده کنیم، چراکه باید فضاسازی المان‌های شهری هم به تبعیت از این برند معتبر جهانی متأثر و دستخوش تحولات به‌روز و مرتبط شود. »

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم