می‌خواهیم گمرک الکترونیک راه‌اندازی کنیم

یکی از راه‌های مقابله با قاچاق کالا انجام امور گمرکی به‌صورت غیرحضوری و همچنین رصد کالا با تجهیزات پیشرفته است.

بر این اساس با مهدی میراشرفی، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس‌کل گمرک ایران گفت‌وگویی انجام دادیم که مشروح آن را می‌خوانید.

در یک سال اخیر میزان کالاهای وارداتی و صادراتی ازنظر حجم و ارزش چه تغییراتی داشته است؟

قبلا تراز تجاری ما مثبت بود اما اکنون منفی هستیم. اکنون هرماه سه‌میلیارد دلار برای واردات پرداخت می‌کنیم و دومیلیاردو۸۰۰میلیون دلار از محل صادرات به دست می‌آوریم. آمار ۱۰ماهه گمرک نشان می‌دهد۳۰میلیارد دلار برای واردات و ۲۸میلیارد دلار از محل صادرات دریافت کردیم. البته باید توجه داشت خدمات فنی و مهندسی و برق در آمار صادرات ایران نمی‌آید که با احتساب این موارد از منفی بودن تراز تجاری فاصله می‌گیریم. مهم‌ترین موضوعی که باید به آن توجه کنیم، بحث تجارت بین‌الملل است. سهم ایران در این تجارت بسیار اندک است که نیازمند تغییر در سیاست‌ها و رویه‌های موجود هستیم. یک مثال ساده می‌زنم تا شرایط را بهتر ترسیم کنم.۲۴هزارمیلیارد دلار ارزش صادرات جهان است اما ایران با توجه به این‌که یک‌درصد خشکی و جمعیت و همچنین ۷.۵درصد منابع جهان را در اختیار دارد، سهم‌مان خیلی کم است. اگر قرار باشد یک‌درصد صادرات جهان را داشته باشیم تجارت ایران باید به ۲۴۰میلیارد دلار برسد. تا پایان سال جاری واردات به ۳۶میلیارد دلار و صادرات به ۳۴میلیارد دلار می‌رسد که جمعا حدود ۷۰میلیارد دلار خواهد شد. البته این رقم زیبنده کشور نیست وهمان‌طور که اشاره کردم، ظرفیت تجارت ایران بالاتر از این اعداد و ارقام است. البته در ابتدای انقلاب اسلامی صادرات ایران نیم میلیارد دلار بود که اکنون به ۴۰میلیارد دلار رسیده است. البته به همین میزان واردات هم داریم که رقم تجارت ایران را به ۸۰میلیارد دلار می‌رساند.

بیشترین حجم واردات و صادرات غیرنفتی مربوط به چه کالاهایی است؟

برای پاسخ به این پرسش نیاز است ابتدا تأکید کنم ۹۵درصد کالاهای واردشده از طریق بنادر کشور وارد می‌شود و با سازمان بنادر و دریانوردی همکاری نزدیکی داریم. طبق آخرین آمار گمرک ایران در ۱۰ماه گذشته از ۲۸میلیون تن کالای وارداتی بیش از ۲۰میلیون تن کالاهای اساسی بود که به‌سرعت تشریفات ترخیص آن انجام شد. همچنین ۸۵درصد مربوط به نهاده‌های تولید است. در بحث واردات واکسن که این روزها صحبت زیادی در مورد آن می‌شود، باید بگویم واکسن مقابله با کرونا در کمترین از ۴۸ساعت کار ثبت سفارش، انتقال ارز و ترخیص آن انجام شد که امیدواریم این موضوع تمرینی برای ترخیص سایر کالاها نیز باشد. محموله واکسن روسی در کمتر از ۱۰دقیقه کار ترخیص آن انجام شد و نوعی رکورد را ثبت کرد.

در حال حاضر چه میزان کالا (از نظر حجم و ارزش) در گمرک رسوب کرده است؟

حدود ۴۰میلیون دلار کالا در گمرکات رسوب کرده که بر اساس مصوبات کالاهایی که تا ۱۱ آبان‌ماه به مبادی ورودی کشور رسیده باشد احصا و آمار آن به وزارت صمت داده می‌شود. کالاهایی که استعداد تخصیص ارز و کد بانکی با ارز متقاضی داشته باشند وارد خواهند شد. بر اساس همین مصوبه حجم زیادی کالا با همین مصوبه ترخیص شد. عمده این کالاها ماشین‌آلات راه‌سازی خطوط تولید آرایشی و بهداشتی است که هنوز توسط وزارت صمت با توجه به اولویت‌ها برای ترخیص به ما اعلام نشده. از سوی دیگر باید تاکید کنم که با استفاده از ظرفیت ماده ۴۲ قانون امور گمرکی، چند میلیارد دلار کالا در شرایط تحریم برای کاهش رسوب با حکم ترخیص شده است. همچنین برای حمایت تولید در سال‌جاری از ظرفیت انبارهای اختصاصی نیز استفاده بیشتری شده است. مجموع کالاهای اساسی واردشده ۵.۴ میلیون تن است. این کالاها در مبادی ورودی به قبض انبار منتهی شده است. ۱۶ شناور در اسکله در حال تخلیه حدود نیم‌میلیون تن کالا هستند. ۱۴ شناور نیز در حال ورود به لنگرگاه‌ها هستند که ۶۰۷ هزار تن کالا دارند. ایجاد انبار یا گمرک اختصاصی یکی دیگر از اقدامات برای جهش تولید است. برای این‌که کالاها در مرزها رسوب نکند، در گمرک انبار اختصاصی ایجاد خواهد شد. این انبار در محل شرکت با استاندارد و ضوابطی است که گمرک اعمال می‌کند. دوربین و دیگر وسایل تجهیزات در انبار نصب شده و ورود و خروج کالا با نظارت گمرک خواهد بود. کاهش هزینه‌های تخلیه و بارگیری، انبارداری از ویژگی‌های این اقدام است. همچنین به شرکت‌های دانش‌بنیان نیز تسهیلات خاص می‌دهیم که بتوانند در تولید، جهش داشته باشند. اخیرا هم گمرک ایران‌خودرو افتتاح شد که این شرکت خودروسازی بتواند راحت‌تر کالای خود را ترخیص کرده و به مرحله تولید برساند. تا زمانی که کالا اسناد مالکیت نداشته باشد حتی اگر به کشور مقصد واردشده باشد صاحب آن فروشنده کالا است و نمی‌توان خلاف تجارت عرف بین‌الملل اقدام به ترخیص این کالاها کرد. آنچه بررسی کردیم کالاها تاریخ مصرف داشته و باید توجه داشت برخی اقلام مانند پزشکی، خوراکی، آرایشی و بهداشتی باید دوسوم زمان تاریخ مصرف آنها برای ترخیص باقی مانده باشد در غیر این صورت متروکه خواهد شد و روند خاص خود را دارد. چند سال پیش زمانی که یک محموله گوشت به گمرک اظهار شد تاریخ نداشت البته در حال حاضر برخی مراجع مصرف ثانویه آن را تایید کردند. قطعا برای ترخیص کالا صاحب آن باید به ارائه اظهارنامه، تایید و اخذ مجوزها و تامین ارز اقدام کند. در کنار آن برای اقلام حساس نیاز به تاریخ مصرف هم دارد. اخباری هم در مورد فاسد شدن جو در انبارهای گمرک منتشر شده که باید بگویم در حال حاضر ۲۰۳هزار تن جو قبض انبار شده که موجودی مبادی ورودی به گمرکات کشور است و گزارشی مبنی بر فاسد شدن جو ندارم. در مقابل ذخیره ذرتی که داریم جو قابل‌توجه نیست که در این رابطه مشکل داشته باشیم. از سال ۹۲ تا سال ۹۷ بالغ بر ۱۴۰هزار تن ذرت وارد گمرک شد. اینها توسط مراجع ذی‌صلاح غیرقابل ورود اعلام شد که از این میزان ۸۰ تا ۱۰۰هزار تن به خارج از کشور مرجوع شد. ۴۱هزار تن مورد اشکال قرار گرفته که در دادگاه وجود داشته و مشکل مالکیت دارد و ۶۰۰۰ تن نیز کسر وزن پیدا کرده در این مدت که در انبارها بودند. بخش عمده آن تعیین تکلیف شده است.

در بحث قاچاق، چه تدابیری برای کاهش قاچاق ورودی و خروجی اندیشیده شده است؟

با بسط و گسترش کارشناسان مجازی بحث مراوده چهره به چهره به حداقل رسید که این موضوع باعث کاهش تخلفات شده است. همچنین سعی شده است عمده اقدامات گمرک در محیط الکترونیک و مجازی انجام شود. بر این اساس از سال گذشته گمرک موبایل با شعار گمرک از هر کجا و در هر زمان، فعالیت خود را آغاز کرده است. یکی از ثمرات گمرک موبایل تسریع در بحث رجیستری و پرداخت حقوق و عوارض است. با هوشمندسازی گمرک، شاخص‌های ایستا مثل ارزش‌گذاری کالا و سامانه تی‌اس‌ای به مولفه‌های پویا تبدیل شده و سقف و کف ارزش توسط سامانه ارزیابی می‌شود و اخذ حقوق و عوارض انجام می‌شود. قبلا با شاخص‌های مدیریت ریسک محموله‌های قابل ارزیابی مشخص می‌شدند اما امروز خود سیستم این‌که کدام کانتینر باید ارزیابی شود را تعیین می‌کند. این موضوع یکی از راه‌های مقابله با قاچاق است. ابعاد دیگر اقدامات نیز در حوزه فناوری و هوشمندسازی مدنظر است که توامان اجرایی خواهد شد.

هوشمندسازی الکترونیکی کردن و مجازی کردن جزو برنامه‌های گمرک است. این اقدامات با کمک اتاق بازرگانی تجار و سازمان‌ها صورت می‌گیرد. با الکترونیکی کردن امور و فرآیندها باید بتوانیم مراجعه فیزیکی را کاهش دهیم. دسترسی ذی‌نفعان و صاحبان کالا راحت‌تر می‌شود. ایستایی و هزینه‌ها کاهش یافته و ارتقای سلامت اداری را نیز در پی دارد. همچنین برای مجازی کردن فعالیت‌ها و خدمات از چهار معاونت گمرک و گمرکات اجرایی خواسته‌ام فعالیت‌ها و خدمات خود را مجازی کنند. به مرور اکثر فعالیت‌ها و خدماتی که ارائه می‌شود به صورت مجازی باشد تا مراجعات فیزیکی کمتر شده که این موضوع منجر به کاهش فساد خواهد شد. برای تسهیل تجارت موضوع هوشمندسازی در فرآیندها اقداماتی در حال انجام است. سرعت و دقت کار بالا می‌رود از جمله پلمب هوشمند که با توانمندی تولید داخل طراحی شده و قیمت آن یک‌دهم مشابه خارجی است. تراشه آراف‌آی‌دی (RFID) و کیو آر (QR) طراحی شده تا روی کانتینرها قرار بگیرند. امسال پیگیر این موضوع هستیم تا جاده‌های کشور به این تراشه‌ها مجهز شوند. آنتن‌های مورد نظر برای خواندن تراشه در گمرکات مبدا و مقصد و جاده‌ها نصب خواهد شد تا بدون وقفه از زمانی که محموله از گمرک خارج می‌شود و به مقصد می‌رسد در طول مسیر کالا را بررسی و رصد کند. این تراشه‌ها برای کالاهای ترانزیت داخلی و خارجی بوده و به‌شدت در کاهش قاچاق که مورد تاکید رهبر معظم انقلاب است، موثر خواهد بود و از انحراف محموله‌ها جلوگیری می‌کند. در گام اول در مسیر بندرعباس به تهران پلیس به تجهیزات لازم برای نظارت بر حرکت محموله در مسیر تعیین شده مجهز شد. در گام بعدی نظارت مسیر مربوط به ترانزیت در کشور حداکثر خواهد شد تا تخلفات این حوزه کاهش یابد؛ ضمن این‌که باید توجه داشت ۳۶ دستگاه در زمینه تجارت متولی هستند و قوانین زیادی در این بخش وجود دارد.

آیا خروج خودروهای دپو شده در گمرک صحت دارد؟

سال گذشته ۱۲ تا ۱۳هزار خودروی وارداتی داشتیم که تعیین تکلیف نشده بود. بعد از مدتی با تشریفات قانونی، ۱۰هزار خودرو ترخیص شد و ۲۰۰۰دستگاه در دادگاه در حال رسیدگی است. دادگاه در خصوص مرجوعی، ترخیص، متروکه شدن یا ضبط شدن این خودروها رای خواهد داد.

کرونا بر گمرک هم تاثیر گذاشته است؟

ویروس کرونا بر تولید ناخالص ملی همه کشورها تاثیر گذاشت. اما موضوع برای ایران به همین جا ختم نشد و تحریم‌های آمریکا علیه ایران را هم باید در نظر گرفت. کرونا در گمرک هم تاثیر مثبت داشته و هم تاثیر منفی. تاثیر منفی به دلیل بسته شدن مرزها و مبادی رسمی با کشورهای همسایه و همچنین مرزهای هوایی بود. از سوی دیگر، شناورهای کوچک که اغلب در خلیج‌فارس فعالیت می‌کردند شش ماه هیچ شناور غیرکانتینری نتوانست فعالیت کند و این تهدیدی برای تجارت ایران بود. در همین خصوص تعدادی از کارمندان گمرک به دلیل این‌که در این سازمان امکان کاهش نیروی کار خصوصا در مرزها وجود ندارد، جانشان را از دست دادند و ما در این زمینه متاسف هستیم. اما اگر بخواهم درباره نکات مثبت کرونا صحبت کنم باید به رویه‌های الکترونیکی که پیشتر نیز در این زمینه توضیح دادم، اشاره کنم.

درآمد گمرک کشور در یک سال اخیر چه تغییراتی داشته است؟

۱۲هزار میلیارد تومان رقم مصوب بودجه سال جاری است که تاکنون ۱۱هزار میلیارد تومان آن وصول شده و پیش‌بینی می‌کنیم ۱۰۰درصد آن محقق شود. همچنین ۷ تا ۸ هزار میلیارد تومان مالیات ارزش افزوده وصول خواهد شد و در مجموع درآمد حقوق ورودی و مالیات ارزش افزوده به مرز ۲۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

اخیرا موضوع موز خیلی خبرساز شد. قبلا اعلام شد ثبت سفارش موز دیگر انجام نمی‌شود اما ظاهرا این کالا در بنادر و گمرکات کشور مشاهده شده است.

به دلیل محدودیت ارزی که داشتیم تصمیماتی در برهه‌ای گرفته شد که واردات موز در مقابل صادرات سیب باشد. در این بخش اگر ثبت سفارش معتبر و کد بانکی وجود داشته باشد کالا ترخیص می‌شود. ۱۰۰کانتینر شامل۲۰۰۰تن موز دو هفته پیش وجود داشت که منتظر کد بانکی بود و کار آن انجام و ترخیص شد. واردات میوه‌های گرمسیری مانند موز، نارگیل و آناناس با توجه به محدودیت ارزی محدود شده است و تصمیم مربوط به گمرک نیست.

در زمینه دستگاه‌های ایکس‌ری آیا توسعه‌ای داشته‌ایم؟ در زمینه خرید دستگاه‌های ایکس‌ری داخلی که توان و کیفیت بالایی هم دارند و توسط بخش خصوصی ساخته می‌شود، همکاری دارید؟

هزینه واردات هر دستگاه حدود پنج میلیون یورو است و با توجه به تعدد مرزها و ورودی‌ها باید ۵۰ ایکس‌ری در کشور داشته باشیم. برای خرید این دستگاه‌ها باید هزینه زیادی پرداخت می‌کردیم اما شرکت‌های داخلی به ما اعلام آمادگی کردند و ۱۴ ایکس‌ری به ما تحویل دادند. با تولید این دستگاه‌ها ۷۰ میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی داشتیم و ریالی از این هزینه بر دوش دولت نبود و همه را گمرک و بخش خصوصی تامین کرده است. این صرفه‌جویی ارزی با نرخ نیمایی،۲۰۰۰ میلیارد تومان می‌شود. در یک سال و نیم آینده، تعداد ایکس‌ری‌های کامیونی به دو برابر خواهد رسید و یک دستگاه از ایکس‌ری‌های ساخت داخل در گمرک شهید رجایی به‌کارگیری خواهد شد.

همچنین پنج دستگاه ایکس‌ری خودرویی هم برای کنترل ناوگان اضافه می‌شود که این دستگاه‌ها در کنار ۱۰۰ دستگاه ایکس‌ری چمدانی و پالتی که اکنون در حال فعالیت است قدرت نظارت گمرک را قوی‌تر می‌کند. طی هفته‌های گذشته قرار تولید ایکس‌ری داخلی به صورت BOO منعقد شد که بر این اساس با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تعدادی ایکس‌ری دیگر به ظرفیت آشکارسازهای گمرکات افزوده خواهد شد.

محمدحسین علی اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم