سایه هایپرمارکت بر سر فردوسی

همین موضوع به خبر داغ این روزهای میراث فرهنگی کشورمان تبدیل شده و دوستداران میراث فرهنگی در رشت برایش پویش راه انداخته‌اند؛ پویشی که دو مخاطب دارد: علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشورمان و ارسلان زارع استاندار گیلان. حالا چندروزی است که هشتگ «هتل فردوسی را تخریب نکنید»، یکی از هشتگ‌های پرتکرار فضای مجازی است و خیلی‌ها دلشان می‌خواهد این بنای تاریخی حفظ شود.

تاریخچه یک هتل قدیمی

هتل فردوسی رشت در محدوده تاریخی و محور گردشگری پیاده‌راه شهرداری و بازار شهر رشت قرار دارد و از اندک بناهای باقی‌مانده‌ای‌است که به عنوان بخشی از هویت فرهنگی این شهر هم شناخته می شود. این بنا در اواخر دوره پهلوی اول و مقارن با جنگ جهانی احداث‌شده و از نظر الگوی معماری شبیه بناهای اواخر دوره قاجار است. نمای خارجی عمارت، نمایی موسوم به «سنگ عمارت» دارد که آغاز دوره تحول معماری گیلان از بومی به اروپایی را نشان می‌دهد.

این هتل، با معماری موسوم به «ساباط» از معدود بناهای تاریخی بافت تاریخی رشت است که در سال ۱۳۹۱ به شماره ۳۰۷۲۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید تا از گزند تخریب و تعرض در امان باشد، اما حالا با اعلام حکم دیوان عدالت اداری و بعد از شکایت مالکان، از فهرست آثار ملی میراثی کشور خارج شده و در معرض تخریب قرار گرفته است؛ آن هم درحالی که این بنا در سال ۱۳۸۴ نخستین ساختمان شورای شهر رشت هم بوده است.

نگرانی میراث دوستان رشت و استان گیلان هم از همین جا شروع شده است، برای شهروندان این استان شمالی‌، هتل فردوسی یکی از المان‌های مهم بخش شهرداری بوده و از نظر معماری و تاریخی آنقدر اهمیت داشته که به عنوان قسمتی از میراث فرهنگی کشورمان انتخاب شود. میراثی که حالا سرنوشتی دیگر در انتظارش است. خطری که البته به‌جز ساختمان این بنا، ساختمان دو کاروانسرا در قسمت پشتی آن را هم تهدید می‌کند.

رای بر خروج ، ولی ساخت نه!

حقیقت داشته باشد یا نه، خبر‌ها از ساخت یک هایپرمارکت ۲۰‌هزار متری به جای این بنای ارزشمند تاریخی حکایت می‌کنند؛ گرچه ولی جهانی معاون میراث‌فرهنگی گیلان تخریب این بنا را تکذیب می‌کند اما تایید می‌کند این بنا حکم خروج از دیوان گرفته است.

جهانی به ما می‌گوید: مالکان هتل فردوسی در سال ۱۳۹۷ یک مرتبه به دیوان شکایت کردند و در آن موقع دادگاه رای به نفع میراث صادر کرد. بعد درحالی که به نظر می‌رسید آنها از پیگیری درخواست‌شان منصرف شده‌اند، اعلام کردند درخواست مرمت بنا را دارند. ما هم طبق ضوابط میراث و با توجه به این که این بنا در حریم میدان شهرداری رشت و در داخل بافت تاریخی قرار دارد، ضوابط را اعلام کردیم. اما متوجه شدیم در سال ۹۸ مجدد برای خروج آن از ثبت ملی درخواست داده‌اند. در این مدت پیگیری‌های حقوقی ما در تهران و وزارتخانه هم انجام شد، اما متاسفانه شعبه شماره ۲ دیوان عدالت اداری رای بر خروج این بنای تاریخی از فهرست آثار ملی داد و در حقیقت رای به نفع مالکان صادر شد.

معاون میراث استان گیلان در ادامه تاکید می‌کند: با این‌که دیوان حکم بر ابطال ثبت ملی این بنا صادر کرده است اما هیچ‌گونه مجوزی برای تخریب این بنا صادر نشده است و برای تخریب آن‌، میراث فرهنگی و شهرداری مجوز نخواهند داد. چراکه بنا از سه جهت ضوابط تاریخی را دارد، هم در بافت تاریخی است هم در میدان شهرداری رشت است و خودش یک اثر تاریخی است.

جهانی در توضیح بیشتر می‌گوید: طبق این ضوابط مالک فقط می‌تواند تا دوطبقه بسازد درحالی که برای هایپرمارکت ۵ طبقه را در نظر گرفته است و ما چنین مجوزی به او نمی‌دهیم در نتیجه اصلا برایش به صرفه نیست، هنوز هم هیچ مکاتبه‌ای مبنی بر این‌که مجوز ساخت یا تخریب داشته باشد از سوی میراث فرهنگی برای این بنا صادر نشده است.

عکاسی از یک بنای در حال مرگ

خروج از ثبت ملی و در نهایت تخریب، اتفاق جدیدی در شهر رشت نیست. اولین بنایی که چنین تجربه‌ای را در این شهر از سر گذارند، سرای میخچی بود؛ بنایی مربوط به دوره پهلوی که در خیابان شریعتی رشت، روبه‌روی مسجد حاج مجتهد قرار داشت و در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ۲۱۵۵۶ در فهرست آثار ملی کشورمان ثبت شده بود اما با شکایت مالکان از فهرست آثار ملی خارج و بخشی از آن توسط مالک برای ایجاد بنای تجاری تخریب شد.

با این‌که با مداخله میراث فرهنگی جلوی تخریب باقی آن گرفته شد، اما حالا آن قسمت تخریب شده طبق شنیده‌ها، به پارکینگی تبدیل شده که قرار است بعد از تخریب هتل فردوسی، اجماع شده و به یک هایپرمارکت بزرگ تبدیل شود؛ چراکه این بناها به هم متصل هستند و حالا خطر بالای سرآنها سایه کرده است.

افسانه چهره‌سا، فعال فرهنگی و مولف کتاب عکس به رنگ رشت، به‌عنوان یکی از دغدغه‌مندان این شهر به ما می‌گوید در رشت دیگر تعداد بناهای تاریخی به جا مانده در بافت تاریخی انگشت‌شمار شده است.

او ادامه می‌دهد‌: ما درقسمت پشتی هتل فردوسی رشت، کاروانسرای میخچی را داشتیم که دوسال پیش مشابه همین اتفاق را از سر گذراند و ا‌لان به عنوان پارکینگ استفاده می‌شود. با اعلام رای خروج هتل فردوسی هم مشخص شده همه این فعالیت‌ها حساب شده بوده و قرار است با تخریب آنها‌، یک فضای بزرگ برای هدفی اقتصادی در اختیار مالکان قرار بگیرد.

او که به عنوان یکی از ‌مشارکت‌کنندگان پویش جلوگیری از تخریب هتل فردوسی از راه‌اندازی تور عکاسی در روزهای اخیر برای عکاسی از این بنا خبر می‌دهد و می‌گوید: خواستیم به این ترتیب نظر افکار عمومی را برای حفاظت این بنا جلب کنیم، بنا از نظر معماری منحصر به فرد و کاملا سالم است و قاعدتا وقتی کسی با دوربین به آن نگاه می‌کند به این موضوع پی می‌برد و می‌خواستیم تصاویر این بنا را از دید مردم عادی با علم بر این‌که ممکن است در آینده تخریب شود ثبت کنیم تا جلوی تخریب آن گرفته شود، ما مگر چند بنای مهم دیگر از این دست در رشت داریم؟!

همراهی مسؤولان استانی برای خروج آثار از ثبت ملی

برای شهرود امیر‌انتخابی، مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان گیلان، انتشار خبر خروج بنای تاریخی هتل فردوسی رشت از فهرست آثار ملی خبر عجیبی نیست. او به ما از فعالیت‌هایی می‌گوید که در دوره مدیریت او هم برای گرفتن این حکم خروج انجام می‌شده.

امیرانتخابی می‌گوید: من در میراث فرهنگی استان گیلان هم که بودم ، به خاطر سستی یا همراهی برخی مسؤولان استانی با مالکان آثار تاریخی هجمه زیادی برای خروج این آثار از فهرست آثار ملی وجود داشت، خاطرم هست در بازدیدی که از رشت داشتم، رایزنی‌های زیادی از طریق استانداری و معاونان استاندار انجام شد تا اداره کل میراث را متقاعد کنند به این موضوع کاری نداشته باشد و واکنشی هم نشان ندهد.

او درباره اهمیت این اتفاق می‌گوید : این بنا عضوی از یک مجموعه تاریخی است، اینجا ما هم هتل فردوسی را داریم هم سرای میخچی و هم خانه ثبت شده چینیچیان را داریم. یعنی سه بنای ارزشمند تاریخی در مجاورت هم. در آن زمان هم مالک‌شان از طریق استانداری دعوت شده بود تا بنده را متقاعد کند کاری به این موضوع نداشته باشم که با توجه به اهمیت موضوع ما فعالان میراث فرهنگی استان را مطلع کردیم‌ و در آن برهه جلوی این اتفاق گرفته شد. اما متاسفانه این افراد به صورت زیگزاگی عمل می‌کنند و از جهت دیگری وارد می‌شوند و برنامه‌ریزی می کند و وقتی تشخیص می‌دهند فضا مناسب‌تر است و مسؤولان بیشتری با آنها همراه هستند کارشان را پیش می‌برند.

مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان گیلان در ادامه با انتقاد از ارجاع پرونده‌های این چنینی به دیوان عدالت اداری می‌گوید: دیوان عدالت اداری یک دیوان تخصصی نیست، یک حالت عمومی دارد و به پرونده‌ها از نگاه عموم رسیدگی می‌کند ، درنتیجه ما شاهد چنین احکامی هستیم.

او پیشنهاد می‌دهد برای جلوگیری از صدور احکام مشابه، قوانین میراث فرهنگی تغییر کند و میراث فرهنگی مطالبه‌گرتر شود: «وقتی طبق قوانین میراث فرهنگی ، ثبت ملی یک اثر منوط به رضایت مالک است، چنین اتفاقی هم می‌افتد که اگر مالک راضی نباشد می‌تواند این اثر را از فهرست آثار ملی بیرون بیاورد و در نهایت یک بنای قدیمی تخریب شود، درحالی‌که اگر میراث تاریخی برای ما ارزشمند است باید قانون و الزامات متفاوتی برایش در نظر بگیریم.»

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم