جولان دود در ریه های پارسه

ماجرای آلاینده‌های تخت‌جمشید از زمانی شروع شد و زمزمه‌اش در شهر پیچید که چندی پیش تعدادی از مسؤولان شهرستان مرودشت گلایه‌وار گفتند آلایندگی‌های ناشی از فعالیت پتروشیمی شیراز بر مجموعه جهانی تخت‌جمشید اثرات مخرب دارد و باید براساس مطالعات علمی هرچه زودتر برای این امر چاره‌اندیشی شود. در حال حاضر گروه خارجی مرمتگران بدون مرز در حال مرمت بخش‌هایی از مجموعه جهانی تخت جمشید در قالب فصل دوم کار خود در این مکان هستند. عملیات این مرمت از اواخر مهرماه ۹۸ آغاز شده و زمزمه تهدید و تخریب تخت‌جمشید با دودهای سمی و آلاینده هم از همین گروه به بیرون درز کرد.

تایید تخریب سنگ‌های تخت‌جمشید با آلاینده‌های صنعتی
به سراغ معاون پایگاه جهانی تخت‌جمشید می‌رویم تا ببینیم موضوع تهدیدات جدید میراث جهانی یونسکو جدی است یا شایعه‌ای نگران‌کننده. پاسخی که اولاد حسینی می‌دهد گوش‌هایمان را تیز می‌کند که خبرهایی هست؛«یکی از آلودگی‌های مهم که آثار تاریخی را در دوره مدرن تهدید می‌کند، آلودگی‌های صنعتی است و صنعتی که به آثار تاریخی نزدیک باشد، تولید پسماند شیمیایی (به صورت گاز یا مایع) می‌کند که روی آثار تاریخی تاثیرگذار است».
وی توضیح می‌دهد: در تخت‌جمشید نوعی تخریب وجود دارد که صددرصد حاصل باران و بادهای اسیدی است و نیاز به آزمایش‌های تخصصی دارد که تاکنون انجام نشده است؛ البته در حال حاضر چند گروه مرمت از کشور ایتالیا به این مرکز آمده‌اند و با توجه به این‌که دوره‌های مرمت گوناگونی را گذرانده‌اند بر اساس تست‌های بیولوژیکی که انجام شده نقش آلایندگی صنعت در تخریب‌ها را بی تاثیر ندانسته‌اند.
معاون پایگاه جهانی تخت‌جمشید به وجود دو کارخانه صنعتی در نزدیکی تخت‌جمشید اشاره می‌کند و می‌گوید: کارخانه قند مرودشت با مقداری آلودگی کمتر و پتروشیمی شیراز با آلایندگی بیشتر روی این اثر تاریخی تأثیرگذار است، ادعایی که مرمتگران ایتالیایی هم آن را تایید کرده‌اند؛ یعنی نقش آلودگی صنعتی بر روی سنگ‌های پرسپولیس و کاخ هزار ستون را.

نقش پررنگ پتروشیمی و 2 پرونده در دادگاه
شرکت پتروشیمی شیراز د‌‌‌‌ر فاصله ۴۵ کیلومتری شمال شیراز و د‌‌‌‌ر شهرستان مرود‌‌‌‌شت و همجوار با رود‌‌‌‌خانه کر واقع شد‌‌‌‌ه. این واحد‌‌‌‌ پتروشیمی از سال ۱۳۴۲ د‌‌‌‌ر این منطقه فعالیت می‌کند‌‌‌‌. پتروشیمی شیراز در دامنه کوه قرار دارد که وجود ارتفاعات در یک سمت این مجموعه باعث شده آلایندگی‌های ناشی از فعالیت این واحد صنعتی به سمت شهر مرودشت و مجموعه جهانی تخت‌جمشید برگردد و در شرایط وارونگی جوی به‌ویژه در فصل سرد در سطح شهر مرودشت و فضای اطراف تخت‌جمشید بماند بر وضعیت زیست‌محیطی کل این منطقه تأثیر منفی بگذارد. حتی طبق برخی اخبار چندی پیش ورود‌‌‌‌ آلایند‌‌‌‌ه‌های سمی از پتروشیمی شیراز موجب تلف شد‌‌‌‌ن برخی احشام بر اثر خورد‌‌‌‌ن آب‌های آلود‌‌‌‌ه شد و حالا بحث کنترل آلایندگی‌های گازی این کارخانه پررنگ شده است‌.‌‌‌ وجود همین اخبار بود که باعث واکنش اداره محیط زیست استان فارس شد و روابط عمومی آن با تأیید‌‌‌‌ وجود‌‌‌‌ آلایند‌‌‌‌گی سمی د‌‌‌‌ر فاضلاب ورود‌‌‌‌ی از پتروشمی شیراز به رود‌‌‌‌خانه کر، موضوع را قابل پیگیری د‌‌‌‌انسته و گفته د‌‌‌‌ر حال حاضر د‌‌‌‌و پروند‌‌‌‌ه جد‌‌‌‌اگانه به د‌‌‌‌لیل آلود‌‌‌‌گی هوا و آلود‌‌‌‌گی آب ناشی از فعالیت مجتمع پتروشیمی د‌‌‌‌ر د‌‌‌‌اد‌‌‌‌گاه مفتوح است.

باید هرچه سریع‌تر چاره اندیشی شود
معاون سیاسی و اجتماعی فرمانداری ویژه شهرستان مرودشت یکی دیگر از مسؤولانی است که نسبت به این موضوع معترض است و به جام‌جم می‌گوید: باید بر اساس مطالعات علمی، راهکارهای لازم برای جلوگیری از تخریبات بیشتر این تهدید اندیشیده شود.
محمدکریم میرزایی با اشاره به یافته کارشناسان و باستان‌شناسان تخت جمشید توضیح می‌دهد: وجود آلاینده‌های شیمیایی و غلظت بیش از حد عناصری مانند گاز SO2 در هوا علاوه بر تأثیر مستقیم از طریق باران‌های اسیدی به صورت غیرمستقیم نیز باعث تخریب سطوح سنگی می‌شوند و برخی میکروارگانیسم‌ها مانند گونه‌ای از گلسنگ‌ها با جذب این گاز رشد بیشتری کرده و تأثیر مخرب‌تری را بر پیکره آثار سنگی وارد می‌کند.

شکی در بارش باران‌های اسیدی نیست
یکی از مدیران پیشین پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید هم در این باره می‌گوید: باران‌های اسیدی به باران‌هایی گفته می‌شود که به دلیل آلودگی هوا و ترکیب با عوامل شیمیایی و مواد اسیدی موجود در هوا ایجاد می‌شود.
مسعود رضایی‌منفرد با اشاره به بارش باران‌های اسیدی در منطقه مرودشت که ناشی از فعالیت پالایشگاه و پتروشیمی مستقر در منطقه است، می‌افزاید: این واحد صنعتی یکی از عوامل مهم آلودگی در منطقه مرودشت است و آلاینده هایش خطرات جبران ناپذیری برای مردم این منطقه و آثار تاریخی و مردمانش دارد. در واقع پیامدهای ناگوار این پدیده به کل شهرستان می‌رسد و تنها اثر جهانی تخت جمشید را شامل نمی‌شود.
این کارشناس اگرچه درصد آسیب ناشی از آلاینده‌های صنعتی نسبت به سایر آسیب‌ها و تهدیدات تخت جمشید را کمتر می‌داند، اما وجود بارش باران‌های اسیدی و خسارت‌های ناشی از آن در مجموعه جهانی تخت جمشید را انکار نمی‌کند و می‌گوید: در پژوهش کاوشگران ایرانی و ایتالیایی بیش از 150 نوع آزمایش مرتبط با باران‌های اسیدی انجام و براساس نتایج حاصل از این پژوهش درصد آسیب‌ها، تخریب و فرسایش ناشی از این پدیده در مجموعه جهانی تخت‌جمشید بین 5 تا 10 درصد مشخص شد. برای نمونه تخریب و فرسایش ناشی از آب و هوا بسیار حساس‌تر از باران‌های اسیدی است به گونه‌ای که یک سنگ در مجموعه تخت جمشید در یک زمان مشخص دو نوع اختلاف دما دارد و همین تفاوت دما موجب فرسایش بیشتر و زودتر سنگ می‌شود.

می‌توان مهارشان کرد
البته محمدی، کارشناس زمین‌شناسی در گفت‌وگو با جام‌جم اثرات تخریب ناشی از باران‌های اسیدی را بیشتر ارزیابی می‌کند و می‌گوید: باران‌های اسیدی در تخت جمشید طبیعی نبوده و علت آن کارخانه‌های پتروشیمی، صنعتی و کودهای شیمیایی در دشت‌ها و مزارع نزدیک مجموعه تخت جمشید است.
به گفته وی، باید مواد اسیدی و عوامل تأثیرگذار را از بخارهای کارخانه‌های اطراف مجموعه تخت جمشید جدا و مهار کرد و این از نظر فنی امکان‌پذیر است.

همه تشدیدکننده‌های تخریبات پارسه
در همین زمینه ناظم زارع، کارشناس مرمت آثار هنری و سنگی پیشتر در مقاله‌ای به بررسی عوامل مهم تخریب آثار تاریخی تخت جمشید پرداخته و نوشته بود: عوامل طبیعی، شیمیایی، بیولوژیک و میروارگانیسم‌ها و همچنین عوامل انسانی در تخریب تخت جمشید تأثیرگذار است. او در تشریح عوامل شیمیایی تأثیرگذار در تخریب تخت جمشید نوشت: با صنعتی شدن جلگه مرودشت و روند رو به رشد کارخانه‌های مختلف مانند پتروشیمی، کارخانه قند، واحدهای کوچک رزین‌سازی و تولید لوله‌های pvc و دیگر کارخانجاتی که دارای آلاینده‌های شیمیایی برای محوطه هستند، تأثیرات مخرب شیمیایی روی َآثار تشدید می‌شود.

حتی نماهای امروزی در حال تخریب است!
محمد زارع، یکی از اعضای انجمن دوستدار مسائل تاریخی در مرودشت هم به ما می‌گوید: شما اگر به نمای ساختمان‌های شهر مرودشت که قدمتی زیر 30 سال دارند، نگاهی بیندازید متوجه فرسایش آنها خواهید شد؛ در حالی که روی سنگ‌های فعلی برای نما کارهایی می‌شود که فرسودگی کمتری داشته باشند، بنابراین چه توقعی می‌شود از سنگ‌هایی داشت که بیش از 2500 سال پیش تراش خورده‌اند؛ سنگی‌هایی که اگر به آنها رسیدگی نشود برای همیشه استوار نخواهند ماند.

ورود اهل علم به ماجرا
حالا خطر تخریب سومین تهدیدکننده تخت‌جمشید به حدی است که علما و اساتید دانشگاه و پژوهشگران هم به طور جدی به آن ورود کرده‌اند. در همین راستا محمدمهدی قنبری، استادیار دانشکده علوم دانشگاه آزاد اسلامی، سید مهدی برقعی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، دانشکده مهندسی شیمی و نفت، امیرحسام حسنی، استادیار دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و سیما فرجادفرد، دانشجوی دکترای مهندسی محیط زیست دانشکده محیط زیست و انرژی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران در یک مقاله دانشگاهی با عنوان «تأثیر باران‌های اسیدی بر محیط زیست و آثار باستانی تخت‌جمشید» اعلام کردند: با توجه به تخریب سنگ‌های منطقه‌ باستانی تخت‌جمشید تصمیم گرفته شد تا عوامل مؤثر بر این فرآیند بررسی شود. این تحقیق با مطالعه نقشه‌های جغرافیایی و نمودار بادهای فصلی و سالیانه منطقه و همچنین نمونه‌گیری از آب باران پیگیری شد. نمونه‌گیری آب‌های‌ مختلف از مکان‌های متفاوت و مشخص شهرستان مرودشت در زمان‌های معین در سه فصل پاییز، زمستان و بهار به منظور اندازه‌گیری اسیدیته‌ آب‌ها انجام شد. pH نمونه‌های ناحیه تخت‌جمشید در سه فصل نمونه‌گیری بین 5/97 و 6/57 بودند که علت آن باران‌های اسیدی است و یکی از مهم‌ترین عوامل در تخریب و فرسایش نقوش برجسته‌ آثار تاریخی مذکور است.
در ادامه این مقاله آمده: چنین پیش‌‌بینی می‌شود که آلاینده‌های متصاعد‌شده از مجتمع پتروشیمی شیراز و صنایع شهر مرودشت و نیز خودروهای شهرستان توسط بادهای مذکور به سمت غرب و شمال غرب منطقه حرکت‌ کرده و با برخورد به کوه رحمت در دامنه‌ این کوه که منطقه‌ باستانی تخت‌جمشید است در آب باران حل شده و باعث ریزش باران اسیدی و متعاقباً تخریب سنگ‌ها و محیط زیست ناحیه می‌شود.

و سکوت برخی‌ها که نظرشان مهم است
تلاش ما برای گفت‌وگو با دکتر فدایی، مدیر پایگاه تخت جمشید در این خصوص به جایی نرسید.
همچنین سعی کردیم با مسؤولان پتروشیمی شیراز هم گفت‌وگویی داشته باشیم که گویا آنها سکوت پیشه کرده‌اند و قصد ندارند دراین خصوص لب به سخن باز کنند، اما امیدواریم دست‌کم مسؤولان محیط‌زیست استان با رصد کردن مسائل زیست‌محیطی این کارخانه پتروشیمی، گامی برای حفاظت از تاریخ فارس و ایران و جهان بردارند.

محمد جلالی

ایران