مردی که با سینما شعر می‌گفت

این پسر 25 ساله که بود اولین فیلم سینمایی خود را ساخت، فیلمی به‌نام حسن کچل. او فیلمسازی را ادامه داد، آثاری متفاوت از آنچه که در سینما و تلویزیون ساخته و پخش می‌شد، کارگردانی کرد و تبدیل شد به یکی از بهترین سینماگران ایران. سینماگری مولف که «سعدی سینما» نام گرفت. علی حاتمی اما خیلی زود از این دنیا رفت، 14 آذر سال 75 وقتی که فقط 52 سال داشت. او در 27 سالی که در سینما و تلویزیون فعال بود، شاید به اندازه چند قرن آثار ارزشمند تولید کرد. آثاری که به گفته رضا درستکار؛ منتقد سینما، تاریخ تصویری ایران هستند. تاریخی ارزشمند که اصیلند و زیبا. درست مثل گره‌های قالی ایرانی که در دنیا بی‌مانند است. علی حاتمی در گفت‌وگویی با مجله فیلم گفته بود که با نماها و پلان‌ها و سکانس‌ها، قالی می‌بافد. پژوهشگران سینمایی و منتقدان بر این باورند که او علاوه بر تصویر با کلمات و دیالوگ‌های آثارش، هنری ایجاد کرده که نه تکرار خواهد شد و نه مانند خواهد داشت. او به ادبیات و تاریخ ایران تسلط داشته و آنقدر خوانده و می‌دانسته که کفاف ساخت آثاری مانند هزاردستان، سوته‌دلان، حاجی واشنگتن، مادر، دلشدگان و... را بکند. کلمات را رنگ‌آمیزی می‌کرده و می‌نوشته و در دهان شخصیت‌ها و بازیگرانش می‌گذاشته تا بیننده آثارش طعم ایرانی را بچشد و حظ کند از این که ایرانی است و از این که اثر ایرانی می‌بیند.
علی حاتمی تکرار نمی‌شود
رضا درستکار بر این باور است که علی حاتمی را سعدی سینما می‌دانند چون سعدی نفر اول فصاحت و بلاغت زبان فارسی است. حتی حافظ بعد از سعدی قرار می‌گیرد. سعدی زیبایی زبان فارسی را با چینش کلمات و روایت‌هایش به رخ همه کشیده و زنده یاد علی حاتمی همین کار را در سینما انجام داده است. علی حاتمی، بهترین و زیباترین استفاده را از زبان فارسی در سینما به نمایش گذاشته است. در این حوزه علی حاتمی در اول صف قرار دارد و بقیه اگر هم خواسته‌اند در این زمینه کاری انجام دهند بعد از علی حاتمی قرار می‌گیرند. هیچ فیلمسازی به آقای حاتمی نخواهد رسید حتی فیلم‌سازانی مثل آقای فتحی که خیلی‌ها می‌گویند، پیرو خوبی برای آقای حاتمی است یا کارهایش شبیه اوست. اما نه ! هیچکس شبیه علی حاتمی نیست و نخواهد بود. همان‌گونه که در ادبیات ما فقط یک سعدی، یک حافظ، یک مولانا داریم در سینما هم فقط یک علی حاتمی داریم.
نگذاشتند آثار حاتمی جهانی شود
به درستکار می‌گویم، سینمای علی حاتمی طعم و اصالت ایرانی دارد، فیلم‌هایش درخشانند و زیبا پس چرا این آثار به جهان معرفی نشدند و فیلم‌هایش حتی به جشنواره‌های بین‌المللی هم راه پیدا نکردند؟
این منتقد می‌گوید: به دو دلیل. اول این که آنهایی که مسؤول ارائه و معرفی فیلم‌های ایرانی به جهانیان هستند،کارشان را آنقدر بلد نیستند که بتوانند معرف خوبی برای سینمای ایران باشند. به‌هرحال باید کاربلد باشی تا بتوانی سینمای اصیل علی حاتمی را به جهان معرفی کنی و بلد باشی چطور به جهانیان بگویی این فیلم‌ها را تماشا کنید تا ایران اصیل و واقعی را ببینید.
دوم این‌که گردانندگان جشنواره‌های خارجی و غربی‌ها خیلی دوست ندارند، ایران واقعی را تماشا و آن را به مردم دنیا معرفی کنند. دوست ندارند مردم زیبایی‌های ایران را ببینند. برای همین است آثاری از سینمای ایران به جشنواره‌های خارجی راه پیدا می‌کند که بدبختی و بیچارگی ایرانی‌ها را نشان می‌دهد. آنها تمایل دارند نقاط ضعف ایران را در آثار سینمایی ببینند تا نقاط قوتش را.
علی حاتمی 50 سال بعد
درستکار بر این باور است، سینمای علی حاتمی بنیه سینمای ایران است. او می‌گوید: هنوز زود است که ما علی حاتمی و سینمای او را بشناسیم، 50 سال دیگر وقتی ما نباشیم، خواهند فهمید که علی حاتمی برای سینمای ایران چه کرده و چه تاثیری بر روند سینما داشته است.
در کشور ما به تاریخ توجه زیادی نمی‌شود به‌خصوص تاریخ اجتماعی. علی حاتمی یک‌تنه وارد میدان شد و بدون داد و قال در سکوت شروع به نوشتن تاریخ ایران با تصویر کرد. زندگی اصیل ایرانی،مردم کوچه و خیابانش، مردم سیاستمدارش، مردم اشراف‌زاده و مرفه‌اش، بازاریان و فقرایش را به تصویر کشید، برای آنها دیالوگ‌هایی نوشت که در تاریخ ثبت شده. دیالوگ‌هایی که نوع تفکر و زندگی آنها را نشان می‌دهد. به آثار علی حاتمی نگاه کنید به لوکیشن‌هایی که با دقت زیاد انتخاب و ساخته شده. به دکورها و اسباب صحنه به لباس‌ها و بقیه چیزها. ظرافتی که در جزئیات وجود دارد برای ثبت در تاریخ است. برای جاودان کردن بخشی از تاریخ ایران است که نابود نشود که بماند در غیاب تاریخ‌نویسان. علی حاتمی در سینمای ایران کاری را کرد که هاوارد هاکس برای تاریخ آمریکا کرد. او با ساخت فیلم‌های وسترن بخشی از تاریخ آمریکا را که داشت به فراموشی سپرده می‌شد، زنده نگه داشت.
علی حاتمی میراث‌دار تاریخ ایران و سینمای ایران است. هم او بود که به کاخ گلستان رفت و با زحمت زیاد فیلم‌هایی که در دوره مظفرالدین شاه فیلمبرداری شده بود را پیدا کرد و برای بازسازی و مرمت به فرانسه فرستاد و تاریخ سینمای ایران را زنده کرد. علی حاتمی میراث‌دار اصلی سینمای ایران است، او بدون جار و جنجال برای احیا و ماندگاری سینمای ایران تلاش کرد. این‌ها همه در تاریخ ثبت خواهد شد.
تلاش‌های او و آثارش که همه در سکوت بود و وقارش را مقایسه کنید با جار و جنجال‌های افرادی که هیچ‌کاری برای تاریخ ایران و سینما نمی‌کنند اما ادعایشان از بام و برزن می‌گذرد و داد و قیلشان گوش‌ها را کر می‌کند.
برخی می‌گویند سینمای علی حاتمی ساکن است و ایستا، عمق ندارد. در پاسخ این عده باید گفت، سینمای آقای حاتمی شبیه ایران است. شبیه هنر ایرانی است، شبیه نقاشی ایرانی است. شبیه مینیاتور ایرانی است. مگر مینیاتور ایرانی عمق و پرسپکتیو و شلوغی دارد که آثار علی حاتمی این ویژگی را داشته باشد. فیلم‌هایش آرام است مثل زندگی اصیل ایرانی. اما مردم فیلم‌ها و سریال‌هایش حرف‌هایی می‌زنند که هرگز فراموش نمی‌شود. ملت ایران، ملت صحبت و گفت‌وگو و دیالوگ هستند. مردمی که پای منبر می‌نشینند و با حرف به فکر فرو می‌روند و وارد عمل می‌شوند. دیالوگ‌های علی حاتمی در کنار تصاویر زیبای او زندگی اصیل و واقعی ایران را به نمایش می‌گذارد.

طاهره آشیانی
روزنامه‌نگار