صنعت ابریشم گرفتار در پیله بی‌توجهی

هنگام گردش در روستای خوش آب و هوای بسک به خانه‌هایی برمی‌خورم که داخلشان کارگران صنعت ابریشم مشغول به کارند. در این خانه‌ها روی بقیه باز است و می‌توان برای مشاهده فرآیند کار ابریشم‌کشی وارد اتاق‌ها شد.
اکرم خانم یکی از کارگرانی است که روزانه ده ساعت در یک اتاق تنگ و تاریک پیله زنده ابریشم را در آب جوش ‌انداخته و این گونه کرم‌ها را از خانه مادری‌شان بیرون می‌اندازد. تن رنجور او بر اثر فشار بالای کار تکیده‌تر از گذشته شده است. با این حال او چاره دیگری ندارد. چون تنها راه امرار معاش در این روستا همین ابریشم‌کشی است.
از او می‌خواهم کمی درباره اوضاع دستمزدش صحبت کند. پاسخ او چنین است: حقوق کارگرها سال گذشته روزانه 25 هزار تومان بود که امسال کمی زیاد شد و به 35 هزار تومان رسید. ما از ساعت 4 صبح تا 2 بعدازظهر مشغول کار هستیم. بعد از آن به دلیل گرمای هوا نمی‌توانیم کار کنیم. در یک اتاق کوچک مدام کنار دیگ آب جوش هستیم و به خاطر حرارت بالا بدنمان خیس عرق می‌شود. واقعا این دستمزد در برابر زحماتی که ما می‌کشیم خیلی کم است، ولی ما تحمل می‌کنیم چون چاره‌ای نداریم و در روستای ما کار دیگری نیست که بخواهیم سراغش برویم.
البته این حرفه درآمد محدود دیگری هم دارد که از آب باریکه هم باریک‌تر است. این کارگر روستایی ادامه می‌دهد: روزانه چند کیلو ضایعات شامل کرم‌های مرده تولید می‌شود که به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی کارفرماها این ضایعات را به کارگر می‌دهند که قیمتش حدود 5000 تومان است.
او شنیده است که رئیس اتحادیه صنف پیله و ابریشم با افزایش حقوق کارگران موافقت نمی‌کند و از این بابت از این مقام مسؤول دلخور است.
تعطیلی کارگاه‌ها به دلیل کمبود پیله
شرکت تعاونی ابریشم‌کشان بسک در سال 89 با پول سهامی که روستاییان بسک جمع‌آوری کرده‌اند تشکیل شده است. سال اول میزان سرمایه‌اش حدود هشت میلیون تومان بوده و امسال به رقم 80 میلیون تومان رسیده است. درآمدی که روستاییان از فروش نخ ابریشم به دست می‌آورند راهی این صندوق می‌شود تا سال بعد بتوانند با آن پیله بخرند.
حسن رزمگاه، مدیرعامل شرکت ابریشم‌کشان بسک در گفت‌وگو با جام‌جم اصلی‌ترین مشکل این شرکت را کمبود موجودی و سرمایه عنوان می‌کند و می‌گوید: سال گذشته موجودی صندوق حدود 40 میلیون تومان بود که توانستیم با آن حدود یک تن پیله‌ تر بخریم. ظرفیت کارگاه‌های ما به اندازه ده تن پیله است و اگر این میزان پیله بخریم، کارگرها می‌توانند همه‌اش را به نخ ابریشم تبدیل کنند، اما چون پیله تر، کم داریم کارگاه‌های ما شهریور تعطیل می‌شوند و در واقع داریم با یک دهم توان خودمان کار می‌کنیم. این تعطیلی باعث می‌شود که برای کارگران نصف سال بیمه تامین اجتماعی رد نشود.
قول دادند؛ وام ندادند
به گفته وی سازمان تعاون و صندوق کارآفرین امید قرار بوده به این شرکت تعاونی وامی بدهد که به قولش عمل نکرده و وامی به صندوق تعلق نگرفته است.
روستای بسک با داشتن 110 خانوار و 93 کارگاه، روزانه نیاز به 650 کیلو پیله دارد. اما سال گذشته فقط یک تن پیله برای این روستا خریداری شده است.
رزمگاه کمبود پیله و بی‌کیفیت بودن آن را یکی دیگر از مشکلات می‌داند و ادامه می‌دهد: پیله‌ای که در کل ایران تولید می‌شود برای کار دو تا سه ماه کارگران ما کفایت می‌کند. ما اگر پیله به اندازه کافی داشته باشیم در تمام سال می‌توانیم کار کنیم، ولی وقتی پیله نیست مجبوریم کارگاه را تعطیل کنیم. به علت پایین بودن حجم پرورش پیله در کشور، ایران از کشورهای چین، ازبکستان و تاجیکستان پیله وارد می‌کند. در کشور خودمان به علت خشکسالی و کمبود برگ درخت توت، چند سالی تولید پیله خیلی کاهش داشت.
تعطیلی یک‌سوم کارگاه‌های شهر بایگ
ملی‌شدن روستای بسک برای حسن رزمگاه حکم روزنه امیدی را دارد که او را خوشبین به آینده نگه می‌دارد. این مرد روستایی خانه پدری‌اش را تبدیل به اقامتگاه بومگردی کرده تا گردشگران در اینجا اقامت داشته باشند.
او درباره دستاوردهای ملی‌شدن روستا می‌گوید: ملی شدن بسک باعث شد که این روستا معروف شود. در چند ماه گذشته هر هفته یکی دو گروه گردشگری برای بازدید به اینجا می‌آیند. پس از این که بسک ملی شد، به‌جز اداره راه و میراث فرهنگی هیچ نهادی با ما همکاری نکرد. الان اداره راه دارد جاده روستایی ما را تعریض می‌کند تا رفت‌وآمد به اینجا آسان‌تر شود.
مطابق آماری که مدیرعامل شرکت ابریشم‌کشان بسک می‌دهد آمار رونق صنعت ابریشم در روستای بسک در مقایسه با شهر بایگ بهتر است. رزمگاه یادآور می‌شود: شهر بایگ زمانی 1200 کارگاه داشت که الان از آن تعداد فقط 400 کارگاهش فعال است، ولی در روستای بسک از 56 کارگاه به 96 کارگاه رسیده‌ایم. به خاطر آن‌که مردم بایگ پس از آن‌که درآمدشان خوب شد، شغل‌شان را عوض کردند و به شهرهای دیگر مثل مشهد مهاجرت کردند، اما اهالی بسک در همین روستا ماندند و جایی نرفتند.
او درباره کیفیت پایین پیله‌های چینی توضیح می‌دهد: اگر از چین پیله‌های ابریشم درجه یک بیاورند خوب است، ولی متاسفانه پیله‌های درجه 3 می‌آورند. سال قبل بسیاری از کرم‌های‌ ‌ابریشم قبل از موعد تلف شدند و پیله‌های چینی از بین رفتند و در این رابطه هیچ کسی پاسخگوی ما نبود.
رزمگاه مثل سایر صنعتگران دل پردردی از واردات جنس‌های چینی دارد. او صحبت‌هایش را با این جملات به پایان می‌رساند: وقتی نخ ابریشم از چین می‌آید بازار ما خراب می‌شود. چون این نخ برای بافت فرش یک راست به کاشان می‌رود و این وسط پولی گیر کارگر ابریشم‌کش نمی‌رود. اگر قرار به واردات است تخم کرم ابریشم یا پیله آن را وارد کنند که کارگران ابریشم‌کش از کار بیکار نشوند.
اشتغال‌زایی بالای صنعت ابریشم
فرید سرجمعی، رئیس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی درباره میزان اشتغال‌زایی تولید ابریشم می‌گوید: هر جعبه کرم ابریشم 15 نفر روز اشتغال ایجاد می‌کند. این جعبه در مدت 45 روز تبدیل به پیله می‌شود. هر کارگاه ابریشم‌کشی که در مدت هشت ساعت کار کند، 5 کیلو پیله خشک ابریشم را تبدیل به دو کیلو نخ ابریشم می‌کند و در هر کارگاه برای سه نفر اشتغال ایجاد می‌شود.
به گفته سرجمعی، صنعت ابریشم یک زنجیره است که حلقه‌های متعددی دارد. هریک از این حلقه‌ها می‌توانند تعدادی را مشغول به کار کنند. حلقه اول این صنعت نوغانداری است. نوغاندار پیله ابریشم را تولید می‌کند. پیله به کارگاه ابریشم‌کشی می‌رود و آنجا تبدیل به نخ ابریشم می‌شود. در نهایت بافندگان فرش از این نخ بهره می‌برند.
افزایش تولید پیله کرم ابریشم نسبت به پارسال
او واردات نخ ابریشم از چین را یک تهدید برای وضعیت اشتغال می‌داند و تاکید می‌کند: باید از کشورهای دیگر پیله ابریشم وارد کنیم تا دستگاه‌های ابریشم‌کشی داخلی کار کنند. اگر نخ ابریشم وارد کشور شود، شهرها و روستاهای ما از چرخه اشتغال خارج می‌شوند. حالت مطلوب‌ترش این است که تخم کرم ابریشم وارد شود و ما در داخل کشور آن را تبدیل به پیله کنیم.
رئیس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی افزایش تولید پیله کرم ابریشم نسبت به پارسال را نشانه رونق این حرفه می‌داند و ادامه می‌دهد: سال گذشته در استان خراسان رضوی حدود 5000 جعبه پیله کرم ابریشم تولید کردیم و امسال به رقم ده هزار و 800 جعبه رسیدیم. پرورش یک جعبه پیله ابریشم در 45 روز بین سه تا چهار میلیون تومان درآمدزایی دارد.
فرصتی برای جوانان جویای کار
این مقام مسؤول همچون دیگران کمبود نخ ابریشم در کشور را تایید می‌کند و خبر می‌دهد: در کل کشور سالانه به 450 تن نخ ابریشم نیاز داریم. در حالی که تولید کشور ما بین 120 تا 120 تن است.
او به جوانان جویای کار توصیه می‌کند که جذب این حرفه شوند. سرجمعی توضیح می‌دهد: تولید پیله کرم ابریشم نیاز به تاسیسات خاصی ندارد. برای یک جعبه نیاز به 25 مترمربع فضا و یک درخت توت داریم که برگ‌هایش خوراک کرم ابریشم می‌شود. پیله ابریشم در هر جغرافیا با هر آب و هوایی قابل پرورش است؛ به شرط این که دما و رطوبت سالن یا اتاقی که جعبه در آن قرار دارد، استاندارد باشد.
این مقام مسؤول ادامه می‌دهد: یکی از مشکلات این است که نوغانداران قدیمی ما سن‌شان بالا رفته و جوان‌ها هم به سمت این شغل نمی‌آیند. این مساله باعث شده که کشور ما به واردات پیله و نخ ابریشم روبیاورد.

مجلس تعرفه واردات ابریشم را بالا ببرد
علی رستمی، فرماندار تربت‌حیدریه در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم، از مجلس شورای اسلامی می‌خواهد در تعرفه‌گذاری محصولاتی که مشابه داخلی دارند، دقت کند. او تاکید می‌کند: در تربت‌حیدریه حدود 400 دستگاه ابریشم‌کشی فعال است. اگر تعرفه واردات ابریشم پایین باشد، همین تعداد دستگاه هم نابود می‌شود؛ ضمن این‌که شبکه بانکی کشور هم باید تسهیلات ارزان‌قیمت به صنایع شهر تربت حیدریه بدهد.
او ضمن ابراز تاسف از واردات انبوه کالاهای چینی به کشور می‌گوید: بخشی از مشکلات ما در حوزه صنایع‌دستی به ورود محصولات مشابه خارجی برمی‌گردد. همان‌طور که می‌دانید 90 درصد اسباب‌بازی‌های کودکان ایرانی از چین وارد می‌شود. در حال حاضر با وجود این‌که توانایی تولید نخ ابریشم را در داخل داریم، محصول نهایی نخ ابریشم از چین و ازبکستان وارد می‌شود. حتی پیله کرم ابریشم هم از چین وارد می‌شود.
رستمی با اشاره به برگزاری جشنواره‌ای فرهنگی که ماه گذشته در تربت‌حیدریه برگزار شد؛ بیان می‌کند: با برگزاری جشنواره‌هایی چون «سرخ و سفید» درباره دو صنعت سنگ عقیق و ابریشم می‌خواهیم به مسؤولان کشوری بگوییم که به داد این صنایع برسید.

احسان رحیم‌زاده

ایران