تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد حتی دورافتاده‌ترین و بکرترین سواحل اقیانوس هم سهم کلانی از زباله‌های پلاستیکی به ارث برده‌اند

جزایر پلاستیکی در دل اقیانوس

۴۱۴ میلیون تکه پلاستیکی که در مجمع‌الجزایر پرت و دورافتاده اقیانوس هند یافت شده، نشانگر بخش کوچکی از ابعاد فاجعه زباله‌های انسانی در اقیانوس‌هاست. دانشمندان علوم دریایی به‌تازگی 977 هزار کفش و ۳۷۳ هزار مسواک را در جزایر کوچک اقیانوس هند موسوم به نارگیل کوچک (Tiny Cocos) یافته‌اند و از آنجا که کل جمعیت این جزایر به ۶۰۰ نفر محدود می‌شود، به عمق فاجعه‌ای می‌توان پی برد که به دست انسان در اقیانوس‌ها رقم خورده است. جزایر مذکور بی‌تردید جزو دورافتاده‌ترین خشکی‌های کره زمین هستند، اما متاسفانه پای زباله‌های انسانی به آنجا کشیده شده است.

کد خبر: ۱۲۰۸۲۰۶

وضعیت آلودگی پلاستیک در اقیانوس‌ها به اندازه‌ای ناعادلانه است که حتی جزایر پرت و دورافتاده هم به مکانی ایده‌آل برای جولان حجم عظیم زباله‌های پلاستیکی تبدیل شده‌اند.
دانشمندان در این تحقیق متوجه شده‌اند که کمیت و عمق زباله‌های دفن‌شده در نزدیکی این سواحل بیش از ده سانتی‌متر است و این میزان ۲۶ برابر بیشتر از زباله‌هایی است که در سطح دیده می‌شود. این در حالی است که در تحقیق‌های پیشین فقط زباله‌های سطحی مورد ارزیابی قرار می‌گرفتند و تحقیق اخیر از این منظر توانسته مقیاس فاجعه‌بار تجمع زباله را بهتر نشان دهد.
پلاستیک‌های رها شده در طبیعت چگونه اندازه‌گیری می‌شوند؟
بیشتر مطالعاتی که روی زباله‌های پلاستیکی انجام شده، زباله‌های بزرگ و قابل رویت را مدنظر قرار داده‌اند، زیرا جمع‌آوری این نوع اقلام آسان‌تر بوده و در عین حال مکان آنها نیز قابل رویت است، اما در مقابل، کار روی زباله‌های میکرو (بسیار ریز) محدودیت‌های خاص خود را دارد، زیرا تشخیص اقلام کوچک کار دشواری است. در تحقیقی که دانشمندان در سواحل مجمع‌الجزایر پرت و دورافتاده اقیانوس هند انجام داده‌اند، زباله‌های پلاستیکی ماکرو و میکرو بررسی شده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد عمق فاجعه به دلیل کمیت برآورد شده، خیلی بزرگ‌تر از چیزی است که پیشتر تصور می‌شد.
در گذشته مدل‌سازی‌های متعددی انجام شده که از طریق آنها می‌توان حدسیاتی داشت. از جمله می‌توان به بررسی‌های یک دانشمند اسپانیایی به نام اندرس کوزار کابانیاس (Andres Cozar Cabañas) از دانشگاه کادیس اشاره کرد که موفق شد نخستین نقشه جهانی از وضعیت زباله‌های شناور اقیانوسی را ارائه کند. مهم‌ترین مشکل در مدیریت زباله‌های پلاستیکی این است که ابعاد این بحران می‌تواند از صدها متر تا چند میکرون متغیر باشد. زیرا تکه‌های پلاستیکی کوچک نیز به فیبرهای کوچک تبدیل خواهد شد و در نهایت یا در اعماق ته‌نشین می‌شود یا مورد استفاده آبزیان همه‌چیزخوار و گوشتخوار قرار می‌گیرد. در هر صورت هر قدر میزان اشباع یک محدوده از تکه‌های پلاستیکی بیشتر باشد، احتمال خطر هم بیشتر خواهد بود. برای انجام چنین محاسباتی چند روش وجود دارد، روش اول پایش و بررسی سواحل است، اما در روش دوم دانشمندان از مدل‌سازی‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند که در آن، اصل بر مبنای نمونه‌هایی است که پژوهشگران از سواحل، دریاها یا اقیانوس‌ها جمع‌آوری کرده‌اند. روش سوم نیز به نسبت اندکی پیچیده‌تر است و براساس برآورد میزان ورودی زباله به دریاها یا اقیانوس‌ها انجام می‌شود.
با این حال دانشمندان بر این باورند نتایج حاصل از این روش‌ها قطعیت کامل ندارند و نمی‌توانند کل میزان زباله موجود در محیط را به طور دقیق برآورد کنند، اما تخمین‌های حاصله دست‌کم این مزیت را دارد که می‌تواند برخی پرسش‌ها را پاسخ دهد و نگرانی جدی ایجاد کند. بدیهی است که اگر این نگرانی ایجاد نشود و وضعیت کنونی ادامه یابد تا چند سال دیگر همه عرصه‌های آبی غرق در زباله خواهد شد و بهداشت محیط به طور جدی در خطر قرار خواهد گرفت. این صحبت‌ها بزرگنمایی نیست، بلکه به مرور تحقیقات انجام شده شاید واقعیت‌ها ملموس‌تر جلوه کند.
تخمین‌ها حاکی از آن است که در حال حاضر بین ۱۵ تا ۵۱ هزار میلیارد قطعه پلاستیکی در اقیانوس‌های جهان یافت می‌شود و این میزان پلاستیک تقریبا گستره‌ای به وسعت استوا تا دو قطب زمین را اشغال کرده است. صنعت سوخت‌های فسیلی درصدد است میزان تولید پلاستیک را در دهه‌های آتی تا ۴۰ درصد افزایش دهد. بنابراین واقعیت این است که ما هرچه زودتر به یک دستورالعمل کلی برای مهار اپیدمی آلودگی پلاستیک در جهان نیاز داریم.
اجازه دهید دستاورد یک تحقیق دیگر را در اینجا عنوان کنیم که می‌تواند ابعاد موضوع را کمی روشن‌تر کند. بررسی‌ها نشان داده هر ماشین لباسشویی طی یک چرخه کامل شست‌وشو، تنها از یک پولیور ساده نزدیک به ۲۰۰۰ فیبر پلی استر بسیار کوچک را که با چشم قابل رویت نیست، جدا می‌کند. این الیاف کجا می‌رود؟ پاسخ ساده است: الیاف مصنوعی راهی مسیرهای فاضلاب شده و در اکثر موارد هم سفر آنها به آب دریاها و اقیانوس‌ها یا حتی آب‌های زیرزمینی ختم خواهد شد.
آیا این اطلاعات بزرگنمایی شده و اغراق‌آمیز است؟ ای‌کاش این طور بود، اما متاسفانه همه واقعی است!
راه‌حلی وجود دارد؟
متاسفانه اغلب سواحل و عرصه‌های دریایی و اقیانوسی با مشکلات جدی ناشی از آلودگی‌ پلاستیک دست و پنجه نرم می‌کنند. زیرساخت‌هایی نظیر مدیریت پسماند اغلب نمی‌توانند آن‌طور که باید جلوی این چالش و معضل جدی را بگیرند. حال پرسش اینجاست برای حفاظت از زیستگاه‌ها و بهداشت محیط در برابر فاجعه‌ای که روز به روز ابعاد آن گسترده‌تر می‌شود، چه کاری می‌توان انجام داد؟ واقعیت این است پاکسازی سطح از زباله‌های پلاستیکی راهکاری است که نیازمند ماه‌ها مذاکره، زمان، استفاده گسترده از نیروهای کاری و البته صرف هزینه‌های کلان نزدیک به ده‌ها هزار دلار است. با وجود این کاهش حجم این میزان زباله پلاستیکی تنها راهکاری است که می‌تواند موثر واقع شود. ما باید تا جایی که می‌توانیم جلوی افزایش این حجم از زباله پلاستیکی را بگیریم زیرا پیشگیری قطعا همیشه بهترین راهکار است.
کارشناسان تاکید می‌کنند راهکارهای بلندمدتی باید هرچه سریع‌تر تعریف شود و انسان‌ها نحوه برخورد و عملکردشان را تغییر دهند. کاهش مصرف و تولید در حال حاضر عملی‌ترین راهکار موجود است. اما مدیریت مؤثر مواد زائد نیز باید در اولویت قرار گیرد.
در روش‌های قدیمی پاکسازی دریاها و اقیانوس‌ها معمولا بر استفاده از قایق‌هایی با تورهای بزرگ تاکید می‌شد. اما مساله اینجاست پلاستیک به آسانی جابه‌جا می‌شود و بخش اعظم آن در تورهای پاکسازی گیر نمی‌کند. در روش‌های نوین از ابتدا نقش اساسی جریان‌های اقیانوسی و مخصوصا باد را مدنظر قرار می‌دهند. برای مثال در یکی از این روش‌ها از گوی‌ها یا راهنماهای شناور مواج استفاده می‌شود. این گوی‌ها به طور معمول برای نشان دادن راه یا موانع در دریاها کاربرد دارند. اما می‌توان تورهای متصل به این گوی‌ها را همانند یک دایره بزرگ شکل داد که قطر بخش فوقانی آن زیاد باشد و در مقابل هرچه به بخش‌های انتهایی و نزدیک بستر دریا نزدیک می‌شود، از قطر آن کاسته شود. به این معنی که نوعی قیف بزرگ تعبیه شود که سر آن در روی آب و ته آن نیز در بستر قرار گیرد.
از نظر کارشناسان یکی از مزایای استفاده از چنین روش‌هایی این است که به بستر آسیبی وارد نمی‌کند و فقط ضایعات را به دام انداخته و آنها را جمع می‌کند. اما در عین حال یک مشکل جدی هم دارد و آن این است که جابه‌جایی و تحرکات جانداران آبزی را در بخش‌های زیرین و نزدیک بستر محدود می‌کند. به هر حال این وظیفه انسان‌هاست که هر چه سریع‌تر برای حل این مشکل بزرگ چاره‌ای بیندیشند، زیرا در واقع این انسان‌ها بوده‌اند که چنین بلایی را بر سر دریا و اقیانوس‌ها آورده‌اند و نفس آنها را تا این حد تنگ کرده‌اند.

پلاستیک چه بر سر موجودات زنده می‌آورد؟

سازمان ملل اعلام کرده است دست‌کم ۸۰۰ گونه از موجودات زنده در سراسر جهان از زباله‌های دریایی و اقیانوسی متاثر شده و آسیب دیده‌اند. برخی تحقیقات مؤید این است که پلاستیک نزدیک به ۴۰ درصد سطح آب‌های اقیانوسی دنیا را دربرگرفته است. هزاران پرنده دریایی، لاک‌پشت دریایی، فوک‌ها و سایر پستانداران آبزی هر ساله به واسطه هضم پلاستیک در معده‌شان یا به دلیل گرفتار شدن در تورها و گنداب‌های مملو از پلاستیک به صورت دلخراشی جان می‌دهند.
یکی از فاجعه‌بارترین این اتفاقات در لکه زباله اقیانوس آرام در حال وقوع است. این لکه که در اصل بزرگ‌ترین تجمع پلاستیک در دنیاست، در شمال مرکز اقیانوس آرام وجود دارد و باعث شده ماهی‌های این منطقه هر سال بین ۱۲ تا ۲۴ هزار تن زباله پلاستیکی را وارد سیستم گوارشی‌شان کنند. فراموش نکنید پلاستیک‌هایی را که این ماهیان می‌خورند خیلی راحت می‌تواند از طریق زنجیره غذایی، انسان‌ها را هم متاثر و آسیب‌پذیر کند. نتیجه یک تحقیق در ایالت کالیفرنیای آمریکا نشان می‌دهد یک‌چهارم ماهی‌هایی که در بازار ماهی‌فروشان این ایالت به فروش می‌رسد، در دستگاه گوارش خود پلاستیک دارند و جالب این‌که بخش اعظم این پلاستیک به صورت میکروفیبرهاست و می‌تواند به‌راحتی وارد سیستم گوارشی انسان‌ها شود.
بسیاری از موجودات زنده مانند لاک‌پشت‌ها، پلاستیک را با غذا اشتباه می‌گیرند. نتیجه تاسف‌بار یک تحقیق دیگر حاکی از آن است که نیمی از لاک‌پشت‌های دریایی در سراسر دنیا پلاستیک می‌خورند در حالی که پلاستیک موجود در سواحل حتی چرخه زادآوری آنها را هم مختل کرده است.
از سوی دیگر، پلاستیک اغلب حجم ذخیره معده پستانداران و پرندگان دریایی را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود مرگ‌های دردناکی در انتظار این موجودات بینوا باشد، زیرا متاسفانه اغلب آنها به همین دلیل از گرسنگی تلف می‌شوند.

جزایر کوکوس کجای دنیاست؟!
نتیجه تازه‌ترین تحقیقاتی که در این جزایر پرت و دورافتاده انجام شده بهت‌آور است: ۴۱۴ میلیون تکه پلاستیک به وزن تقریبی ۲۳۸ تن در سواحلی رویت شده که جمعیت انسان در آنها اندک است. اکنون پرسش اینجاست که این همه زباله از کجا به این سواحل آمده است؟!
جنیفر لاورز (Jennifer Lavers) از موسسه تحقیقاتی مطالعاتی جنوبگان و مناطق دریایی دانشگاه تاسمانیا که محقق ارشد این مطالعه است، می‌گوید: جزایر دورافتاده‌ای که جمعیت انسانی زیادی ندارند، در اصل شاخص‌های مهمی هستند که می‌توانند به ما کمک کنند تا میزان زباله پلاستیکی را که در اقیانوس‌ها شناور شده‌اند، تخمین بزنیم. جزایری نظیر این مورد درست همانند قناری‌هایی هستند که معدنکاران با خود به زیر زمین می‌برند تا حافظ جان‌شان باشند. اکنون نیز این جزایر به ما هشدار می‌دهند که وضعیت زباله‌های پلاستیکی در اقیانوس‌ها و سواحل به‌شدت بحرانی است.