آغاز مهاجرت معکوس در «ریوش»

زادگاه زیبای شیخ جام
و اما نخستین مقصدی که در مسیر نیشابور به ریوش مرکز کوهسرخ دقایقی چند را در آن گذراندم، روستای نامق بود. روستایی سرسبز و زیبا در 40 کیلومتری ریوش که بیش از هر چیز بدان سبب که زادگاه شیخ احمد جامی است نزد اهل معرفت جایگاهی ویژه دارد. نامق از منظر فعالان صنعت گردشگری یکی از صد روستای شگفت‌انگیز کشور است. وجود چشم‌اندازهای زیبای موجود در ارتفاعات بلند پیرامون روستا، دشت‌های سبز و خرم، مراتع غنی و حاصلخیز، انواع گل‌ها و گیاهان دارویی مانند آویشن، گل‌گاوزبان، گل ختمی و دم گاو در کنار جاذبه‌های طبیعی چون حوض مرغابی، غار پنجه، چشمه سار،کله باغی،کوه مَرد و قله سرسپیدار و صد البته وجود جاذبه‌های تاریخی چون قبر پدر شیخ احمد جامی، کاریز‌کهن روستا، دیوار سنگی باقیمانده از قلعه قدیمی کمر قلعه، گورستان‌های تاریخی،بقایای ارگ روستا و سه مسجد قدیمی با معماری‌های خاص این روستا را در جمع روستاهای ویژه گردشگری ایران قرار داده، به نحوی که هر سال گردشگران بسیاری خاصه اهل طبیعت به آن سر می‌زنند و به همین دلیل روستای نمونه گردشگری شده است.
بادامستانی به نام ایور
ایور که در فاصله 18 کیلومتر ریوش قرار گرفته دومین روستایی بود که در این سفر چند ساعتی را در آن گذراندم. این روستا که لقب بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین روستای بخش کوهسرخ را در اختیار دارد، سرشار از بادامستان‌های کوچک و بزرگ است به نحوی که یکی از مراکز عمده تولید این محصول در خراسان شناخته می‌شود. علاوه بر این آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک در کنار کوهستان‌های سرسبز آن باعث شده تا این روستا مقصد خوبی برای گردشگری اهالی نیشابور و کاشمر باشد. عسل آویشن این روستا شهره خاص و عام است و جشن کف‌زنی و همچنین مراسم سنتی عیدگاه از دیگر جاذبه‌های گردشگری آن محسوب می‌شوند.
ریوش شهر ریواس
و اما سومین مقصد این سفر، خود شهر ریوش محل برگزاری جشنواره ریواس بود. شهری طولی در ۳۰ کیلومتری شمال کاشمر که باید از رودخانه‌ها و باغات سرسبز به همراه درختان سر به فلک کشیده و رودخانه‌های روان به‌عنوان ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن نام برد. ریوش به علت قرارگرفتن در دامنه‌های کوه آریا و ارتفاعات جنوبی بینالود و برخورداری از آب و هوای معتدل، آب فراوان و باغ‌های وسیع و مناظر طبیعی دیدنی یکی از کانون‌های عمده گردشگری کاشمر است. پارک جنگلی، بافت قدیم و خانه‌های پلکانی، آسیاب‌های قدیمی منطقه چاهسار، باغات، رودها و آبشارها و چشمه‌های فراوان اطراف شهر، سدهای خاکی پنجگانه خوشرود و سرانجام درخت سرو کهن ریوش از مهم‌ترین مراکز تفریحی و دیدنی این شهر هستند. مراکزی که هرچند دیدنی هستند، اما کمتر شناخته شده‌اند و در نتیجه برگزاری رویدادهایی چون جشنواره ریواس می‌تواند باعث شهرت بیشتر این خطه شود.
مهاجرت معکوس در روستاهای ریوش
علی پورمحمد، دبیر تاریخ اهل ریوش درباره گردشگری این شهر می‌گوید: ریوش بهشت گمشده خراسان است. در شرق آن آبشار حصار و در غرب آن آبشار باغدشت کریز قرار دارد و سه ارتفاع کوه چهل ‌تن و کرکس و باغدشت و چندین رودخانه در این منطقه وجود دارد که بسیاری از آنها تا سال‌های اخیر ناشناخته بودند، اما ایجاد چند بومگردی و گسترش گردشگری روستایی تا حدی آنها را شناساند.
به گفته وی، ایجاد بومگردی در چند روستای مختلف ریوش از جمله نامق و طرق تاثیرات زیادی در این شهر برجای گذاشته است. هر هفته مهمانان مختلفی از شهرهای مختلف وارد این منطقه می‌شوند و به برکت این امر، اقتصاد روستایی رشد قابل توجهی پیدا کرده است.
پورمحمد با اشاره به این‌که تلاش‌های رسانه‌ای و البته معرفی‌های شفاهی گردشگران باعث شناسایی بهتر این منطقه شده، ماه‌های اسفند تا اواخر خرداد را بهترین فصل حضور گردشگران در کوهسرخ دانسته و می‌افزاید: رونق گردشگری باعث آغاز مهاجرت معکوس به ریوش شده، اما به دلیل دخالت عوامل دیگری چون مسائل آموزشی و اقتصادی هنوز به یک پدیده رایج تبدیل نشده است.
پیامدهای مثبت و منفی
محمودیان دیگر فردی بود که با وی در این باره همکلام شدم. او که یکی از فعالان گردشگری روستای طَرق کوهسرخ است درباره تاثیرات رشد گردشگری بر این خطه به جام‌جم می‌گوید: گردشگری بازخوردهای مثبت و منفی به دنبال دارد. بازخورد مثبت آن در بهبود شرایط اقتصادی منطقه است و بازخورد منفی هم به شکستن برخی هنجارها مربوط می‌شود.
وی می‌افزاید: البته بازخورد منفی با آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم منطقه قابل کنترل است، زیرا اگر مردم بدانند همین هنجار شکنی‌ها باعث نابودی هویتی آنان شده و در نتیجه خاص بودن این خطه را زیر سؤال می‌برد، قطعا از رواج آنها جلوگیری می‌کنند.
روستای پلکانی طَرق
و اما آخرین مقصد این سفر روستای تاریخی طَرق بود؛ روستایی زیبا و پلکانی که هنوز در آن ساباط دیده می‌شود و خانه‌های قاجاری بر‌پا هستند. طَرق روستای ییلاقی و کوهستانی با قدمتی هزار ساله در 9کیلومتری ریوش و 30 کیلومتری کاشمر است که نزد اهل ادبیات به عنوان زادگاه محمد‌بن عبدا... کاتبی، شاعر و عارف پرآوازه اواخر قرن هشتم شناخته می‌شود.
چشمه‌سارهای جنوب روستای طرق سبب ایجاد تنگل‌های آباد و زیبا با چشم‌اندازهایی زیبا از جمله کلتیسمو و بهیستو و چشمه نقره و چشمه قار و پلنگیر و جُستی و... شده است که درختان کهن گردوی آنها گردشگران را به خود می‌خواند. کمر قصاب، منطقه توریستی سردر، رودخانه روستا و در قلعه در کنار بافت پلکانی خاص آن جذاب‌ترین بخش‌های این روستای کهن هستند. همچنین طَرق در ایام تاسوعا و عاشورا محل برگزاری آیینی خاص به نام «کفن پوشان تیغ‌زن» است.

لزوم نگاه ویژه به گردشگری رویدادی در روستاها

مهدی نایه‌در

معاون امور عمرانی فرمانداری کاشمر

یکی از ظرفیت‌های عمده گردشگری کمتر شناخته‌شده ایران، رویدادهای بومی و محلی است؛ رویدادهایی که هرکدام می‌تواند به یک برند خوب گردشگری تبدیل شود. البته این مهم وقتی محقق می‌شود که نگاه متولیان گردشگری به جوامع محلی تغییر کرده و آنان نقش تسهیلگر را در شناسایی، اجرا و برندسازی رخداد مدنظر اجتماعات محلی برعهده گیرند. این امر در جوامع روستایی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. در حال حاضر اغلب روستاهای کشور خاصه خراسان با مشکلاتی چون کمبود آب، عدم مرغوبیت زمین و تغییرات آب و هوایی مواجه بوده و نیازمند ایجاد حوزه‌های جدید درآمدی هستند و گردشگری روستایی از مهم‌ترین این فرصت‌ها محسوب می‌شود. متولیان گردشگری در جوامع روستایی با کمک به برگزاری جشنواره‌های مستمر نه‌تنها منبع جدید درآمدی برای این جوامع ایجاد می‌کنند، بلکه برندهای جدیدی را در حوزه گردشگری معرفی خواهند کرد. تاکنون این مهم در نقاطی چون ریاب گناباد و کویر مصر خراسان‌رضوی اجرایی شده و تحول در اقتصاد منطقه و افزایش مقاصد مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی در خراسان را به دنبال داشته است. در این بین بخش کوهسرخ شهرستان کاشمر نیز دارای ظرفیت‌های فراوانی برای قرار گرفتن در فهرست مقاصد گردشگری کشور است. این بخش کوهستانی بین سه مرکز عمده نقطه گردشگری خراسان رضوی یعنی مشهد مقدس، نیشابور و کاشمر که دومین شهر مذهبی استان است، قرار دارد. طبیعت بکر، رودخانه‌های فصلی و دائمی و روستاهای زیبا تنها بخشی از ظرفیت‌های بالقوه این منطقه کمتر‌شناخته‌شده‌اند. یکی دیگر از این ظرفیت‌ها گیاه خودروی ریواس است که با تلاش بسیار کشاورزان منطقه در کوه‌ها به عمل می‌آید. این گیاه مهم‌ترین محصول بهاره منطقه بوده و در نیمه دوم فروردین تا انتهای اردیبهشت نقش بسیار پررنگی در اقتصاد کوهسرخ پیدا می‌کند و با توجه به این‌که مصارف فراوانی در گردشگری غذا دارد، یک فرصت گردشگری مهم تلقی می‌شود. امری که باعث شد تا امسال نخستین جشنواره ریواس در شهر ریوش مرکز کوهسرخ به همت شوراهای اسلامی شهر و روستای منطقه، نخبگان محلی و سمن‌های فعال حوزه گردشگری استان برگزار شود تا به این ترتیب علاوه بر معرفی ریواس به عنوان یک گیاه بومی، شرایط برای برندسازی آن در منطقه و تبدیل ریوش به عنوان یک مقصد گردشگری مهم اردیبهشت برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم شود.

رضا سلیمان نوری

ایران