پایانی بر سنت پلورالیسم سیاسی کردی در سایه پیگیری پارادیم قدرت موروثی

اکنون تقلای مسعود بارزانی برای تقسیم قدرت میان مسرور و نچیروان بارزانی، پسر و برادرزاده اش به روشنی نشان از این واقعیت دارد که رئیس سابق اقلیم کردستان و رهبر حزب دموکرات کرستان اکنون هر چه در چنته دارد برای قبض قدرت در خاندان بارزانی خواهد گذاشته است.

از جنون قدرت تا دریوزگی سیاسی

علی رغم این که حزب دموکرات کردستان عراق توانست با کسب 45 درصد کرسی های پارلمانی مسئول تشکیل کابینه اقلیم شود، اما در فاصله دو ماهی که از انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان عراق در سی ام سپتامبر سال جاری میلادی می گذرد، شکست های متعدد سیاسی و دیپلماتیک مسعود بارزانی و حزب متبوعش، سبب شده تا جنون قدرتی که او (مسعود بارزانی) پیشتر در همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق دنبال می کرد، در حال حاضر به ترس از ناکامی و از کف رفتن قدرت در خاندانش منجر شود.

از همین رو، هم سفرهای درون عراقی که اخیر انجام داد و هم سفرهای منطقه ای به برخی کشورها تلاش وی برای بستر سازی داخلی، جلب نظر مثبت بغداد و از همه مهمتر کسب وجهه بین المللی، حداقل در میان برخی از کشورها منطقه برای دولت آتی اقلیم کردستان عراق است. این ظن زمانی پررنگ می شود که در سفر درون عراق و سفر منطقه ای مسعود بارزانی، هیچ مقام و مسئولی از دیگر احزاب کردی اقلیم در این سفرها حضور نداشتند.

با وجود همه تلاش هایی که مسعود بارزانی برای حقنه کردن فواد حسین در جایگاه رئیس جمهوری عراق داشت، نهایتا برهم صالح توانست سنت سه دوره پیشین را در حفظ این پست در اتحادیه میهنی کردستان عراق حفظ کند و تمام زور سیاسی رئیس سابق اقلیم کردستان عراق منگنه کردن فواد حسین به کابینه عادل عبدالمهدی به عنوان وزیر اقتصاد و دارای عراق بود که با نگاهی کوتاه به سابقه فواد حسین تنها چیزی که در کارنامه او مشاهده نمی شود، شناخت حتی حداقلی از مقوله اقتصاد، آن هم برای کشور آشفته ای مانند عراق است که بیش و پیش از همه چیز نیازمند بازآفرینی قدرت اقتصادی برای حل مشکلات ریز و درشت عراق در زمینه بازسازی خسارت ها و خرابی های جنگ، حل مشکل بیکاری و بالا بردن سطح رفاه عمومی در عراق است. همین ناکامی از کسب پست ریاست جمهوری و تنها اکتفا کردن به وزارتخانه سبب شده تا اکنون تکاپوی سیاسی بارزانی در داخل اقلیم در خصوص موازنه و حتی برتری قوا با اتحادیه میهنی و حزب گوران (جنبش تغییر) پررنگ تر شود.

نیم نگاهی به پارادیم قدرت موروثی

اگر چه تلاش های مسعود بارزانی در ظاهر حفظ و قبض قدرت در خاندان خود است اما با نگاهی دقیق تر وعمیق تر می توان این تلاش ها را برنامه ای برای کم رنگ کردن جایگاه برادرزاده اش، نچیروان بارزانی و قدرتمندتر کردن پسرش مسرور بارزانی دانست.

چون علیرغم اعلام نامزدی ریاست اقلیم کردستان عراق برای نخست وزیر کنونی این منطقه احتمالا نچیروان بارزانی حائز اکثریت آرای پارلمانی نشود، چرا که از یک سو سرنوشت این پست در صورت اصلاح قانون انتخابات ریاست اقلیم از دل صندوق های اخذ رای مشخص خواهد شد و از سوی دیگر تلاش سایر احزاب کردی اقلیم برای تغییر سیستم از ریاستی به پارلمانی می تواند جایگاهی تشریفاتی را به نچیروان بارزانی بدهد.

مضافا این که در حال حاضر نیز پست ریاست اقلیم کردستان تمرکز قدرت سابق را ندارد و توان آن به دیگر نهادها تفویض شده است، چرا که پس از استعفای 16 اکتبر سال 2017 میلادی مسعود بارزانی از منصب ریاست اقلیم، پارلمان کردستان نیز طی مصوبه ای اختیارات این منصب را میان سه نهاد اجرایی، قانون گذاری و قضایی تقسیم کرد.

با این نگاه می توان گفت که نه تنها مسعود بارزانی تلاش دارد تا قدرت از حیطه خاندان بارزانی خارج نشود، بلکه نیم نگاهی هم به پاردایم قدرت موروثی از پدر به پسر را در سر دارد.

حال باید دید که بازی نچیروان بارزانی در برابر عمویش و منصب ریاست اقلیم کردستان چه خواهد بود، منصبی که در فاصله سال های 2005 تا 2017، عالی ترین مرجع تصمیم گیری و قدرت اجرایی در اقلیم کردستان بوده و در این فاصله 12 ساله مسعود بارزانی خود را یگانه مرج قدرت در اقلیم می دانست، اما اکنون باید نخست وزیر اقلیم کردستان به لاشه تکه تکه شده این منصب دل خوش کند.

هر چند پس از آن که محمود محمد، سخنگوی رسمی حزب دمکرات کردستان بعد از آخرین نشست شورای رهبری این حزب در گفت وگویی خبری از تصمیم حزب دموکرات به نامزد کردن نیچروان بارزانی برای تصدی منصب ریاست اقلیم کردستان خبر داد، اظهارات مقامات و گزارش های رسانه ای شبکه های تلویزیونی وابسته به این حزب بر موضوع ضرورت فعال سازی این منصب متمرکز شده است و از آن سو در سایه اکثریت فراکسیون حزب دموکرات در پارلمان کردستان، به نظر می رسد این حزب به سادگی می تواند نهاد ریاست اقلیم کردستان را در ماه های آغازین کار پارلمان فعال کند و آن را مجددا در دست بگیرد، اما بدیهی است که حزب دموکرات کردستان به تنهایی قادر به فعال سازی این پست نیست.

مرگ میراث بارزانی در صورت عدم برقرار دیالوگ قدرت میان دو پسرعمو

افزون بر تمامی این نکات باید این مهم را هم مد نظر داشت که دیالوگ قدرت میان دو پسر عمو در صورت کسب ریاست و نخست وزیری اقلیم چگونه خواهد بود؟

در این میان نچیروان بارزانی که یک دهه گذشته خود را در جایگاه نخست وزیر اقلیم کردستان عراق دیده و در سایه آن وزنه سیاسی قابل اعتنایی، هم در داخل اقلیم و هم در میان کشورهای منطقه و حتی در سطح بین الملل کسب کرده است، به خصوص که در فاصله تقریبا یک ساله بعد از خلاء جلال طالبانی و مسعود بارزانی توانسته نقش خود را در عراق، منطقه خاورمیانه و دیگر کشورها پررنگ تر کند، اکنون با اندیشه هایی میانه روانه خود باید چه دیالکتیکی را با پسرعمویش، مسرور بارزانی که اندیشه های ناسیونالیستی رادیکال و نگاه امنیت گونه ای در سایه سال ها ریاست شورای امنیت اقلیم کردستان داشته برقرار کند؟ آیا اساسا می توان به بر قراری این دیالکتیک امیدودار بود یا از هم اکنون می توان دو شقه شدن قدرت در جناح بارزانی ها را مشاهده کرد؟ در این صورت می توان مرگ حزب دموکرات کردستان عراق و بر باد رفتن آرزوهای مسعود بارزانی را شاهد بود؟ پاسخ همه این سوالات در تحولات آتی اقلیم کردستان عراق روشن خواهد شد.

از سوی دیگر روی کار آمدن مسرور بارزانی در جایگاه نخست وزیری اقلیم کردستان عراق شرایط و بستر را برای پررنگ تر کردن تنش های دورن کردی و کند کردن حرکت کابینه آتی این بخش از عراق فراهم خواهد کرد، به ویژه خصومت میان مسرور بارزانی و همتای او لاهور شیخ جنگی در شورای امنیت اقلیم کردستان عراق و دیگر اعضای موجب می شود تا آتش اختلاف دو حزب و رقیب سنتی اقلیم کردستان عراق بیشتر شود.

به موازات این مساله نامزدی مسرور بارزانی برای پست نخست وزیری نشان از این دارد که مسعود بارزنی تمایلی به تقسیم قدرت با دیگر احزاب ندارد، چرا که پسرش در سایه بیست سال ریاست بر شورای امنیت اقلیم کردستان عراق، کارنامه ای غیر قابل دفاع را در سرکوب مخالفین، امنیتی کردن فضای جامعه و بازداشت های مکرر و بی شمار اهل قلم و روزنامه نگاران، منتقدین سیاست های پدرش، مسعود بارزانی و حتی ترورهای خاموش دولتی بوده است. با این وصف، نگاه سخت، خشن و امنیتی مسرور بارزانی، نه تنها مانع جدی بازگشت ثبات سیاسی بعد از داستان همه پرسی استقلال و درگیری های کرکوک خواهد بود، بلکه احتمالا عامل ناکامی سیاست های پسر عمویش هم در آینده خواهد شد.

از این رو باید گفت که سنت پلورالیسم سیاسی در اقلیم کردستان عراق که طی تمامی این سال ها کج دار و مریز تداوم پیدا کرده است به پایان خود نزدیک خواهد شد. در این صورت آینده اقلیم کردستان عراق می تواند آبستن حوادث مهمی باشد، چرا که حزب اتحادیه میهنی کردستان که هنوز از نظر سیاسی و اداری بر سلیمانیه و حلبچه تسلط داشته و فرماندهی نیمی از نیروهای نظامی و شبه نظامی اقلیم کردستان را بر عهده دارد.

از این رو هر گونه به هم خوردن سنت مشارکت سیاسی می تواند سناریوهای خطرناکی را برای اربیل رقم بزند. در مجموع پیگیری پارادیم قدرت موروثی از سوی مسعود بارزانی می تواند پایانی بر سنت پلورالیسم سیاسی کردی باشد.

عبدالرحمن فتح الهی