خروج از NPT یکی از سناریوهای ایران در واکنش به عهدشکنی آمریکا در برجام

جام‌جم آنلاین: ۲۹ مهر سالگرد بیانیه سعدآباد است، در این روز ایران پذیرفت برنامه‌های اتمی خود را به شکل داوطلبانه تعلیق کند، تعلیقی که مدتی بعد با بدعهدی طرف غربی شکسته شد و دولت وقت در آخرین ماه فعالیت خود با فک پلمب‌ تاسیسات هسته‌ای کشور اعلام کرد فعالیت‌های هسته‌ای خود را فقط تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه می‌دهد.

موضوعی که به این مناسبت به آن پرداخته‌ایم نه اتفاقات بعد از بیانیه سعدآباد بلکه ضرورت پیوستن و ادامه حضور در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) به عنوان منبع دردسرهای هسته‌ای ایران است؛ به منظور بررسی این موضوعات به سراغ رضا نجفی نماینده سابق ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رفته‌ و با او در خصوص ماندن یا خارج شدن از این پیمان گفت‌وگو کرده‌ایم که متن این گفت‌وگو در ادامه ارائه می‌شود.

به چه دلیل به NPT پیوستیم و چرا با وجود ناملایماتی که دیده‌ایم هنوز عضو این پیمان هستیم؟

پیوستن ایران به پیمان NPT توسط مجلس قبل از انقلاب انجام شده است، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) همین بحث مطرح شد که آیا باید از برخی از معاهدات بین‌المللی از جمله NPT خارج شده یا نه که با توجه به مواضعی جمهوری اسلامی ایران در موضوع ممنوعیت استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی داشت تصمیم بر این شد که ایران به همکاری در مورد NPT ادامه دهد، امام خمینی هم در یکی از سخنرانی‌های خود به این موضوع اشاره کردند که همه اندیشمندان جهان باید دست به دست یکدیگر بدهند و برای نابودی این سلاح‌ها تلاش کنند؛ به هر حال بحث عضویت ایران در NPT مربوط به قبل از انقلاب است و تداوم آن بعد از انقلاب ادامه پیدا کرده است البته سال 95 میلادی با به پایان رسیدن زمان پیمان NPT بحث تمدید نامحدود آن مطرح شد که ایران و تعدادی از کشورها با این نوع از تمدید موافق نبودند و در مذاکرات مقدماتی هم طرح‌هایی مطرح شد، نهایتا مصر و بیشتر کشورها عربی پیشنهادی دادند که به طبع آن ایران هم از آن حمایت کرد و در این پیشنهاد اعلام شده بود تمدید باید مشروط به شرایطی باشد که از جمله آنها عاری بودن کل خاورمیانه از سلاح‌های هسته‌ای است؛ قطعنامه 1995 خاورمیانه NPT به شکل یک بسته بود که به این شرط مشروط شده بود، قطعنامه که به دلیل مخالفت و حمایت آمریکا از رژیم صهیونیستی اجرا نشد البته کشورهای خاورمیانه هنوز به دنبال اجرای این قطعنامه هستند و تاکید دارند که این قطعنامه هنوز هم معتبر است، طرح‌هایی هم در این خصوص ارائه شده است و در کنفرانس قبلی 2015 در نیویورک مجددا موضوع آن مطرح شد که باز آمریکا با حمایت انگلیس و کانادا جلوی اجماع در مورد آن را گرفتند و مانع تصویب طرحی برای پیگیری این موضوع شدند؛ این موضوع هنوز مانند سابق باقی مانده است تا ببینیم در کنفرانس بعدی که سال 2020 است چکار می‌کنند.

چرا کارکرد مورد انتظار NPT برای جلوگیری از افزایش سلاح‌های اتمی موفق نبود؟

NPT به یک معنا موفق بوده از اینکه کشورهای هسته‌ای از 5 تایی که در NPT به عنوان دارنده سلاح شناخته می‌شوند و البته سه چهارتا هم بیرون هستند افزایش پیدا نکند شاید اگر NPT نبود هر کشوری توانمندی بمب می‌ساخت و الان دنیا پر از کشورهای دارنده سلاح‌های هسته‌ای بود البته برخی هم معتقد هستند که اگر این اتفاق می‌افتد امنیت بیشتر می‌شد چون همه می‌ترسیدند علیه یکدیگر از وارد جنگ شوند، ولی جدای از این‌ها من فکر می‌کنم جمهوری اسلامی ایران به واسطه مبانی اعتقادی و فتوای مقام معظم رهبری در مورد ممنوعیت تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی که سلاح‌های هسته‌ای هم شامل آن خواهد شد باید حامی انهدام همه سلاح‌های کشتار جمعی از جمله سلاح‌های هسته‌ای باشد و فعلا تنها قالب موجود NPT است؛ از طرف دیگر اما با وجود اینکه کشورهای هسته‌ای تعهد دارند به سمت خلع سلاح هسته‌ای بروند تا به حال آن را اجرا نکردند البته نقایصی هم در مورد خلع سلاح هسته‌ای در ماده 6 معاهده وجود دارد که زمانبندی ندارد؛ در مجموع NPT به یک معنا موفق بوده که اگر نبود تعداد دارندگان سلاح‌های هسته‌ای خیلی بیشتر بود و حتی ممکن بود تا الان همه کشورهای اطراف سلاح ساخته باشند.

برخی از تحلیل‌گران معتقدند که بهتر بود در واکنش به خروج آمریکا از برجام ما هم از NPT خارج می‌شدیم، نظر شما در این خصوص چیست؟

در مورد برجام، اولا به ایران یک اتهام زده بودند که می‌خواهد سلاح هسته‌ای داشته باشد و براساس این اتهام نامربوط طی 6 قطعنامه شورای امنیت، تحریم‌هایی در سطح بین‌المللی وضع کرده بودند و برجام برای این بود که این تحریم‌ها را خنثی کند که به یک معنا قطعنامه‌های شورای امنیت ملغی شد و حتی الان که آمریکا از برجام خارج شده عملا دیگر کسی نمی‌تواند به آن تحریم‌ها استناد نمی‌کند و هدف هم این مساله بود که انجام شد، بعد در اجرای برجام هم بازرسان آژانس آمدند و براساس پرتکل الحاقی دیدند که ایران به تعهدات خود عمل می‌کند.

همزمان با خروج آمریکا از برجام و همین الان یکی از از سناریوهای مطرح این است که اگر برجام نفعی برای ایران نداشته باشد ایران می‌تواند بخشی و یا کل تعهدات خود در برجام را اجرا نکند و یا حتی از NPT خارج شود، این سناریوها مطرح هست ولی فعلا تصمیمی گرفته شده اجرای برجام تداوم پیدا کند البته مهلتی هم به کشورهای اروپایی و دیگر کشورهایی حاضر در برجام داده شده تا راهکاری پیدا کنند که ایران از منافع برجام بخصوص منافع اقتصادی که مقرر شده منتفع شود. از سوی دیگر هرچند تحریم‌های دوجانبه آمریکا هم خلاف برجام است و هم خلاف قطعنامه‌های شورای امنیت ولی ایالات متحده اکنون از معاهدات دیگر هم خارج شده و برجام هم اکنون یکی از آنهاست.