حمله به اردوگاه کپی‌کارها

خبرهایی که گاهی به گوش می‌رسد، حیرت‌انگیز است؛ حالا مدتی است ماجرای کپی آثار هنری تنها به فعالیت پراکنده چند نفر خلاصه نمی‌شود و علاوه بر همه کپی‌کارهای اینجا و آنجا، آتلیه‌ای به صورت سازمان‌یافته و متمرکز، مشخصا به کپی آثار هنری می‌پردازد و عده‌ای هم مامور هستند که خروجی این آتلیه را به حراجی‌ها ببرند و آنها را به عنوان آثار بزرگان جا بزنند و به خریداران اثر هنری قالب کنند. مصادیق چنین خرید و فروش‌هایی در سال‌های اخیر بسیار بوده، اما فریاد هنرمندان در اعتراض به این روند چندان به جایی نرسیده است؛ گاه ماجرا به شکایت کشیده و نهایتا با ورود قوه قضا به ماجرا، به استرداد مال منجر شده، مثلا اتفاقی که چند سال پیش برای اثری منسوب به ژازه تباتبایی افتاد و شاکیان نهایتا توانستند مبلغی را که برای خرید پرداخته بودند پس بگیرند. حالا اما روزنه امیدی پیدا شده که نه‌تنها اگر چنین اتفاق ناگواری برای کسی رخ داد او بتواند اعاده مال کند، بلکه کپی‌کاران به دام بیفتند و مجازات شوند. این چراغ را سیدمحمد مجتبی حسینی روشن کرده؛ معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که چندی پیش خبر داد قرار است اقدامی جدی در این رابطه شکل بگیرد و هفته پیش نیز در نامه‌ای به مدیرکل هنرهای تجسمی دستور داد ساز و کاری برای پیشگیری از ارائه آثار کپی و رسیدگی به این موضوع برنامه‌ریزی شود. حالا احتمال می‌رود پیرو مذاکرات معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قوه قضاییه و نیروی انتظامی، همان‌طور که در رابطه با قاچاق کتاب‌ها و فیلم‌های کپی ورود کردند به این ماجرا هم وارد شوند تا طرح مبارزه با کپی‌کارهای هنرهای تجسمی، سفت و سخت‌تر دنبال شود. درباره ساز و کارهای لازم برای این اقدام و همچنین نکات پیرامونی آن با سه هنرمند و کارشناس به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

پری‌یوش گنجی:

چاره آگاهی است

گنجی از هنرمندان تحصیلکرده هنرهای تجسمی، نقاش و استاد دانشگاه است از همین رو حرف‌هایش درباره سنجش اصالت آثار هنری و مواردی از این دست شنیدنی است. گزیده حرف‌هایش را بخوانید:

عملکرد دولت در زمینه حمایت از هنرمندان و آثار اصیل آنها ضعیف بوده است و برای رفع این نقیصه باید قبل از هرکار هنرمندان جوان را نسبت به ارزش آثار هنری اصلی آگاه کرد.

برای طراحی ساز و کار مناسب این کار باید به آزمایشگاه‌های غرب نگاهی بیندازیم و از تجربه آنها استفاده کنیم. گاهی کپی‌های بسیار نزدیکی به اصل در کشور تولید می‌شود که تشخیص آنها دشوار است. اتفاقا آثار سختی را هم کپی می‌کنند. کافی است سری به بازار قائم تجریش بزنید و ببینید آنجا چقدر آثار کپی با کیفیت خرید و فروش می‌شود.

ساز و کار مبارزه با سرقت هنری باید علمی باشد و نه قهری و قضایی. مسلما در برخورد علمی راحت‌تر می‌توان اصل را از کپی تشخیص داد و جامعه را به سمت آثار اصیل هدایت کرد. گاهی فکر می‌کنم آنقدر این آش شور شده که دیگر هنرمندان جوان با کپی کردن آثار بزرگان مشکلی ندارند. بنابراین قبل از هرچیز لازم است به هنرمندان درباره ارزش آثار اصیل آگاهی بدهیم.

در کشور ما تنها تحصیلکردگان رشته مرمت آثار ممکن است بتوانند در این زمینه فعالیت کنند، چون رشته دیگری با این تخصص نداریم. آنها می‌توانند براحتی سن و سال آثار را تشخیص بدهند و ویژگی‌های فنی را بررسی کنند، اما متاسفانه در سال‌های گذشته آنقدر به این رشته و فارغ‌التحصیلانش بی‌مهری شده که اغلب آنها بیکار هستند.

امروز اتفاقا تشخیص کپی‌کاری سخت نیست و هنوز به‌راحتی انجام می‌شود. بارها می‌بینیم که یک هنرمند از کار یک هنرمند خارجی تقلید می‌کند. در حالی که فکر می‌کند فقط خودش به اینترنت دسترسی دارد و توانسته اصل اثر را سرچ کند. انگار دزدی نهادینه شده و عیب نیست و کسی از افشاشدن آن خجالت نمی‌کشد.

گویا هنرمندان جوان ما تنها میل به سواد بصری دارند. این‌که آثاری را ببینند و فیلم‌هایی را دانلود کنند.

در حالی که علاقه به مطالعه آثار مکتوب در حال از بین ‌رفتن است. مرجع دانشجویان، هنر بصری است و نه مکتوب.

این از نظر من نوعی بی‌سوادی است که در نهایت ممکن است باعث تمایل به تقلید و کپی از آثار دیگران شود. بدون این‌که هنرمند مسائل نظری در‌خصوص نقاشی را بشناسد دست به کار می‌برد و اثری تولید می‌کند که واقعا اصیل نیست.

علی شیرازی:

دستور معاون هنری وزارت ارشاد به نفع جامعه هنری است

علی شیرازی، هنرمند خوشنویس هم با نامه معاون هنری وزارت ارشاد در رابطه با مقابله جدی با کپی آثار هنری امیدوار شده است. بخشی از حرف‌های او با جام‌جم را بخوانید:

دستور معاون هنری وزارت ارشاد به نفع کل جامعه هنری است، زیرا در چند سال اخیر کپی آثار بزرگان و جعل آثار بسیار زیاد شده است و مرجعی وجود نداشته که به این موضوع رسیدگی کند.

برخی افراد هم آتش‌بیار معرکه شده و هنرمندان پیشکسوت را وارد این بازی کرده‌اند و به آنها تهمت جعل آثار می‌زنند؛ در نتیجه باید جلوی این افراد که می‌خواهند هنرمندان نام‌آور را بی‌اعتبار کنند گرفته و حتما این افراد باید از میدان به‌در شوند.

باید قانون خاصی اعمال شود که اگر فردی می‌گوید هنرمندی جعل کرده است، حتما سند ارائه دهد و اگر سند معتبری در دست نداشت مجازات شود تا درس عبرتی برای دیگران شود.

وزارت ارشاد باید ساز و کار مناسبی در پیش گیرد و دولت و قوه قضاییه هم باید به این موضوع ورود کنند تا این مشکل هر چه سریع‌تر برطرف شود. مطمئنم اگر قوه قضاییه کمک کند این موضوع خیلی سریع ریشه‌کن می‌شود و این کار به صلاح جامعه هنری است. همچنین باید از حضور کارشناسان هنری استفاده کنند البته مهم این است که حتما این افراد سابقه هنری پاک داشته باشند.

این کار نیازمند برگزاری نشست‌های تخصصی است تا در ابتدا تفاوت جعل و ایده‌برداری مشخص شود. ما باید بتوانیم به صورت شفاف و با مرزبندی مشخص این تفاوت را بیان کنیم.

من سال‌ها پیش از علی مرادخانی (معاون هنری وقت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) خواستم مرکزی حقوقی در وزارت ارشاد تاسیس کند که مختص رسیدگی به مشکلات هنرمندان باشد. زیرا گالری‌دارها و هنرمندان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.

ما شاهدیم مخاطبی در بیشتر مواقع یک اثر هنری می‌خرد، ولی خریدار پول را پرداخت نمی‌کند. هنرمندان در پیگیری این کارها ناتوان هستند، زیرا وقت و پول کافی ندارند در حالی که وزارت ارشاد با هزینه بسیار اندک می‌تواند این مشکلات را برطرف کند که اگر به نتیجه برسیم فضای هنری سالمی خواهیم داشت.

مرتضی گودرزی دیباج:

وجدان و اخلاق جامعه هنری را ارتقا دهیم

مرتضی گودرزی دیباج، کارشناس و پژوهشگر حوزه هنر است و در فلسفه هنر هم دکترا دارد. او ماجرا را پیشتر دنبال کرده و به ما می‌گوید بهتر است مقدم بر کارهای فنی برای جلوگیری از ترویج کپی آثار هنری، روی اخلاق و ترویج ارزش‌های جامعه کار شود. گزیده حرف‌های او را هم بخوانید.

ایجاد ساز و کاری برای بررسی اصالت آثار راه‌حلی شدنی است، ولی قطعی نیست. این مختص کشور ما نیست و در همه جای دنیا در نهایت، ممکن است پس از بررسی فراوان نتیجه غلطی گرفته شود. بنابراین نباید به این موضوع به عنوان راه حلی قطعی و نهایی نگاه کنیم.

کپی آثار هنری تازگی ندارد. در کشور خودمان می‌توانیم رد آن را تا دوره صفویه بگیریم و روی هم رفته قدمت حدود ۴۰۰ساله در دنیا برای آن قابل تصور است. چون همواره راه‌هایی برای کپی به ذهن جاعلان می‌رسد.

در رابطه با آثاری که بیش از ۵۰سال قدمت دارند، تشخیص کپی آسان‌تر است. درواقع با استفاده از دستگاه‌های آزمایشگاهی براحتی می‌توان سن اثر را مشخص کرد. هرچند در کشور خودمان متخصصانی داریم که بدون استفاده از امکانات خاصی با تکیه بر تجربه می‌توانند اصالت آثار را تشخیص دهند، اما در حال حاضر تا جایی که می‌دانم دو آزمایشگاه مجهز برای این کار در کشور داریم.

تربیت کارشناسان خبره برای این منظور از نیازهای اساسی است. بنابراین باید حتما مراکز آموزشی برای تربیت متخصصان تاسیس شود و در آن کارشناسان داخلی و خارجی به آموزش افراد بپردازند. فعلا به اندازه کافی متخصص در کشور نداریم، اما با تجمیع عقلا می‌شود راه را آغاز کرد. البته چه بهتر که کار به موسساتی سپرده شود که در این زمینه پیشینه و تخصص دارند. گزینش افراد برای کارشناسی آثار هنری بسیار مهم است و خطر بزرگ این است که نهادی بنیان گذارده شود که افراد متخصص در آن حضور نداشته باشند یا بدتر از آن متمایل به سمت و سوی خاصی بوده و نگاه سوداگرانه داشته باشند.

هیچ گاه نمی‌توان به تعریفی واحد از کپی رسید. مواردی در کشور داشتیم که یک اثر اصل مطابق نظرهای شخصی کپی شناخته شده و صاحب آن متضرر شده است. خدا کند که این موضوع عمدی نبوده باشد، اما ممکن است غرضی هم در بین باشد. برای همین معتقدم قبل از بحث فنی باید روی تقویت وجدان و اخلاق در جامعه کار شود. باید روی ارزش‌ها کار کنیم زیرا ارزش‌های اخلاقی مقدم بر همه چیز است. در دورانی به سر می‌بریم که گویا همه چیز بر محور اقتصاد و ارزش مادی قرار داده شده است.

مشخص‌کردن مسائلی مثل ایده دزدی به دیدگاه فردی اشخاص وابسته است. ما در زمینه کپی‌رایت و حقوق معنوی آثار ادبی هم حتی نتوانستیم به نتیجه برسیم. چه برسد به آثار تجسمی.