
سالهای سال این نکته را میشنیدیم که فضای کتاب کودک و نوجوان، دولتی و در قبضه ناشران عمومی و در سیطره مداخلات دولت است. با این حال تحولات صنعت نشر در سالهای اخیر نشان میدهد این تلقی دیگر صحیح نیست و روزبهروز از سهم و جایگاه دولت در این حوزه کاسته میشود. ظهور ناشران متعدد خصوصی با سرمایه اقتصادی و مدیریتی بالا، مشکلات اقتصادی و مدیریتی در نهادهای دولتی و عمومی، تغییر ذائقه مخاطبان و بیتوجهی به این تغییر در ناشران دولتی و ... این پیامد را به همراه داشته است.
در نمایشگاه بینالمللی کتاب امسال، افت چشمگیر عملکرد ناشران بزرگ دولتی و عمومی چون کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، منادی تربیت، شکوفه (امیرکبیر)، سوره مهر، نشر شهر و سروش مشهود بود. انتشارات علمی و فرهنگی از حضور در نمایشگاه انصراف داد و دفتر نشر فرهنگ اسلامی کتابهایش به حد نصاب دریافت غرفه نرسید. در این میان انتشارات مدرسه، بهنشر و بوستان کتاب ضمن فاصله با وضعیت مطلوب، شرایطی کمی بهتر از دیگر ناشران دولتی دارند. ناشر عمومی تازهنفسی هم به نام نشر جمکران به این حوزه ورود پیدا کرده است. در مقابل گرچه در فضای عمومی نشر، هر ساله شاهد کاهش تعداد ناشران موفق و بزرگ هستیم، تعداد ناشران موفق کودک و نوجوان افزایش یافته است. یکی از دلایل این امر حضور ناشران بزرگ کمکآموزشی در این بخش است که به شکل جمعی و با توان مالی و تبلیغاتی فراوان، معادلات و مناسبات سابق را برهم زدهاند. این مساله از بابت ورود سرمایه به نشر کتاب کودک خبری خوشایند است، اما از چند منظر نیز محل نگرانی جدی است که در یادداشت جداگانهای به آن خواهم پرداخت. به هر حال اگر در دهه گذشته حداکثر پنج ناشر حرفهای خصوصی را در عرصه کتاب کودک و نوجوان میشناختیم، امروز میتوانیم 30 ناشر بزرگ و حرفهای را نام ببریم. و معنای آن این است که فضای کتاب کودک و نوجوان ایران برخلاف کتاب بزرگسال رو به رشد و گسترش است. اینکه کتاب کودک نسبت به کتاب بزرگسال کمتر از فضای دیجیتال و مجازی آسیب میبیند، یکی از دلایل این امر است.
میدانیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سالهاست چه در انتخاب ناشر سال و چه در انتخاب غرفههای برگزیده نمایشگاه، ناشران دولتی را جدا مورد قضاوت قرار میدهد. علتش، برتری چشمگیر و امکانات متفاوت ناشران دولتی بوده و با این شیوه سعی شده بود ناشران خصوصی هم امکان انتخاب پیدا کنند. امروز اما وضعیت برعکس شده و این تقسیمبندی به امتیاز ویژهای برای ناشران دولتی بدل شده که با عملکردی متوسط منتخب شوند. در حالی که ناشران خصوصی به مراتب قدرتمندتری از ایشان وجود دارد. البته رنگ باختن نقش دولت در کتاب کودک الزاما خبری بد و ناگوار نیست. سالهاست کاهش تصدیگری دولت در فرهنگ و صنعت نشر هم مورد تأکید کارشناسان است و هم از شعارهای مدیران عالیرتبه دولتی. درست است که در همه جای جهان ادبیات کودک از معدود مواردی است که دولتها خود را ملزم به حضور و نقشآفرینی در آن میدانند، اما این نقشآفرینی به معنای تولید و تصدیگری نیست بلکه مصادیقی چون سیاستگذاری، حمایت، هدایت و نظارت دارد. کتاب کودک و نوجوان ایران، امروز نیازمند درک شرایط جدید از سوی دولت و موسسات دولتی است. به نحوی که دولت بر رسالت خود که همان سیاستگذاری و ایجاد فضای مناسب برای رشد و فعالیت صنوف و نهادهای خصوصی و مدنی است، تمرکز یابد و به شکلی کارشناسانه و علمی به نظارت، زمینهسازی و تسهیلگری بپردازد.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتوگو با «جامجم» مطرح کرد
دکتر حمیدرضا آصفی، سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه و دیپلمات ارشد کشورمان در گفتوگو با «جامجم» مطرح کرد